Conference committees conference chairs c

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1052

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Qarğa ilə bülbülü salırlar bir qəfəsə. 

Indi ki, belə oldu qınamayın siz məni, 

Nə üçün mən dost tutum həyatıma düşməni? 

 Söylədiklərində məqsədinin eşqə xələl vurmaq olmadığını, eşqə ziyan gətirəcək, onu “rövnəqdən 

salacaq” əmələ nümunə göstərdiyini vurğulayan A.Bakıxanov,ümumiyyətlə, çox kəskin tənqidimövqe 

tutmamış, hər bir xalqın özünəməxsus həyat tərzi və adət-ənənələri olduğu və onların həmin xalq üçün 

xoş, əziz olduğu qənaətinə gəlmişdir. A.Bakıxanov marifçilik ideyalarına sadiq qalaraq poemanı çox 

ibrətamiz bir sonluqla bitirir və başqalarına ayıb tutmağın ayıb bir iş olduğunu bildirir: 

...Həqiqət axtarana lazımdır möhkəm dəlil,  

Haqqı rədd ya qəbulla anlamaq mümkün deyil. 

Yaxşıya da, pisə də bir pərdə çəkilmişdir, 

Özgəyə ayıb tutmaq özü də ayıb işdir... 

Hər iki poemada A.Bakıxanovun Şərq və Qərbə münasibəti aydın görünür. Kəskin tənqid etməsə 

də, yaxud, satiraya üz tutmasa da o, Qərbin ailə, məişət adət-ənənələrini, həyat tərzinibəyənmir. Şərqin 

isə  durğunluğunu,  düşgünlüyünü,  elm  və  fəndən  uzaq,  bixəbər  olduğunu  vurğulayır.  Qərbin  şərqdən 

əxlaq normalarını, ailə və dostluq münasibətlərini öyrənməsini, şərqin isə qərbdən elmi, biliyi, təhsili 

əxz etməsini istəyir. 

 

 

ANARIN “AĞ QOÇ, QARA QOÇ” ƏSƏRİNDƏ UTOPİYA 

 

İzafə RƏSULOVA 

Baki Dövlət Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Çağdaş Azərbaycan  ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biri olan Anarın  «Ağ qoç, qara 

qoç»  əsəri  son  illərdə  nəşr  olunan  romanlar  içərisində  əhəmiyyətli  yerlərdən  birini  tutur.  Həcmcə  o 

qədər də böyük olmayan roman aktual ictima-isiyasi problemləri əhatə edir. 

Əsər  iki  nağıldan  ibarətdir.  Nağıllar  əks  etdirdiyi  hadisələr  baxımından  ayrı-ayrı  dövrlərdə 

yaşanmış kimi görünsə də, ikinci nağılın başlanğıcinda qeyd olunub ki, nağılda cərəyan edən hadisələr 

xronoloji  ardıcıllığa  görə  birinci  nağılın  davamı  deyil.  Bu  iki  bir-birinə  alternativ  olan  olaylar  eyni 

vaxt kəsiyində təsəvvür edilir. 

Bu  əsərin  quruluşu  olduqca  orijinaldı.  Bu  quruluşun  seçilməsində  “Məlikməmməd” 

nağılının,“Dədə-Qorqud”  dastanının,Cəlil  Məmmədquluzadə  yaradıcılığının,  xüsusilə  görkəmli 

yazıçının “Anamin kitabı” əsərinin təsiri hiss olunur. 

Anarın yazmış olduğu bu əsər onun xəyalıdır desək heç də yanılmarıq. Real həyat hadisələrindən 

olan narazılıqlarını romantik dünyasına, nağıllar aləminə qapılaraq qələmə almışdır. 

Anarın "Məlikməmməd nağılı"nın motivləri, obrazları üzərində qurduğu "Ağ qoç, qara qoç" əsəri 

dövrə,  zəmanəyə,  sosial-siyasi  mühitə  və  şəraitə  realist  baxışdan  dogan  nağıldır.  "Məlikməmməd 

nağılı"nı yaradan xalq onu öz arzularına çatdırmaq üçün Zümrüd quşunu, Ağ qoç, Qara qoçu yetirirsə, 

Anar öz qəhrəmanı Məlikməmmədlini öz gücüylə, ağlıyla, ağrılı-acılı tarixin sınaqlarına dözdürməklə, 

bu  çətinliklərin  içərisində  "bişirib"  möhkəmləndirməklə,  dövlət,  xalq  mənafeyi  üzərində  kökləməklə 

ağ  günləri  ona  bəxş  edir.  Onun  qəhrəmanı  dövlət,  xalq  mənafeyini  öz  şəxsi  mənafeyi  bilir.  Onun 

müqəddəs borcu xalqının şərəfini, ləyaqətini qorumaqdır. 

Anar  yaratdığı  obrazlarin  adlarını  da  təsadüfi  seçməmişdir.  Məlik  Məmmədli  əsərin  baş 

qəhrəmanıdır və bu adı biz Məlikməmməd nağılından bilirik.Məlik Çağdaş Radio-TV kanalında şərhçi 

və  müəllif-rejissor  kimi  işləyirdi.  Məliyin  oğlu  Beyrək,  qizi  Burlanın  adları  bizə  ümumtürk  abidəsi 

“Dədə-Qorqud”  dastanından  məlumdur.  Beyrək  Şuşada  nəqliyyat  mühəndisi,  Burla  Kərkükdə 

ədəbiyyat müəllimi vəzifəsində işləyirlər. Həyat yoldaşı Aypəri obrazı isə yazıçının öz təxəyyülünün 

məhsuludur. Aypəri isə Təbrizdə teatr rəssamı kimi fəaliyyət göstərir. 

Əsərin  bir  hissəsində  Azərbaycanın  nağıl  qəhrəmanları  xatırlanır.  Iliç  buxtası  adlanan  ərazidə 

amerkalıların  qurduqları  “Disney  nağıl  dünyası”nda  məşhur  disney  qəhrəmanları  ilə  bir  sirada 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1053

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Cirtdanın,Divlərin,  Pərilərin,Küpəgirən  qarıların,  sehrbaz  dərvişlərin,Güləndə  ağzından  qəh-qəh 

tökülən Gül Qəh-Qəh xanımın, Ovçu Primin, Armudan bəyin, Qaraqaşın, Göyçək Fatmanın da məzəli 

fiqurlarının uşaqları sevincə qərq etməsindən bəhs olunmuşdur. 

Bir  zamanlar  Anar  Dədə  Qorqudun  obrazını  ekrana  gətirdi,  onu  nağıllardan,  dastanlardan  çəkib 

çıxartdı,  reallığa  qovuşdurdu.  Nağıl-dastan-mifik  dünyamızdan  götürüb  real  dünyamızın  qəhrəmanı 

etdi.  Anar  Dədə-Qorqudun  ölməz  obrazını  yaratmaqla  yanaşı,  Dədə-Qorqud  dünyasının 

qəhrəmanlarını  da  onunla  birlikdə  yazılı  ədəbiyyatımıza,  efirimizə,  ekranımıza  çıxardı.  Oğuz  türk 

qəbilə,  tayfa  birliklərinin  min  illər  öncədən  qurub  yaratdığı  türk-oğuz  dövlətçiliyinin  qorunub 

saxlanması üçün bugünkü Azərbaycanın müstəqilliyini, ərazi bütövlüyünü, türk dünyasının birliyinin 

vacibliyini  zamanın  əsas  məsələləri  kimi  gündəmə  gətirdi.  Anar  Burla  xatun,  Tural,  Beyrək,  digər 

oğuz-türk adlarını millətimizin yaddaşına qaytarmağa çalışdı. Bu gün Dədə-Qorqud qəhrəmanlarının 

adlarını  xalq  özündə  yaşadır.  Hər  evdə,  ailədə,  nəsildə  “Dədə-Qorqud”  dastanının  qəhrəmanlarının 

adaşları böyüyür. 

Anar əsli-nəcabəti ilə öyünməyi şərəf bildiyi oğuz tayfalarının adlarını özündən çox-çox sonralar 

da  məmləkətində  görmək  istəyir.  Onun  yaratdığı  məmləkətdə-yeni  Azərbaycanda  bu  heç  də  çətin 

deyil.  Çünki  onun  qəhrəmanları  bu  mənəvi  köklərə  çox  bağlanmış,  milli  dəyərlərlə  köklənmişdir. 

Onun  yaratdığı  cəmiyyətdə  harada,  hansı  ölkədə,  hansı  qitədə  yaşamasından  asılı  olmayaraq  türk 

dünyası birdir. 

Bu  romanda  “Dədə-Qorqud”  dastanına  çoxlu  işarələr  vardır.  Qorqud  dağına  çəkilən  kanat,bu 

dağın  şəhərə  baxan  yamacında  Qızıl  çadırda  restoran  və  içi  komforlu  odalar,  şıx  çimərliyinə  baxan 

səmtində Ağ çadırda dastan teatrı və alaçıq odalar vardı. Dastanda qızıl sapla tikilmiş çadır otaqların 

Qazan xan tərəfindən paylanması və oğlu Uruz üçün qara yerdə Ağ otaqlı çadır tikdirmək arzusu bizə 

məlumdur.  Bundan  başqa  burada  Təpəgoz  mağarasının  uşaqların  sevimli  əyləncə  yerlərindən  biri 

olduğu, burada nəhəng Təpəgöz fiqurunun olması qeyd olunmuşdur. Qorqud dağının zirvəsində Dədə 

Qorqud abidələr kompleksi ucaldilmiş və burada Qopuzlu Dədə Qorqud, at belində Salur Qazan, Qırx 

incə  belli  qızla  Burla  xatun,  ağacı  köklü-köməçli  yerindən  çıxaran  Qaraca  çoban  və  Beyrəklə 

Banuçiçəyin heykəllərinin təsviri xüsusilə diqqəti cəlb edir. 

Anarın  qələmə  aldığı  “Ağ  qoç,  qara  qoç”  əsəri  ilə  “Anamın  kitabı”nda  bir-biri  ilə  səsləşən 

məqamlar  vardır.  Hələ  1920-ci  ildə  Cəlil  Məmmədquluzadə  tərəfindən  qələmə  alınmış  “Anamın 

kitabı” XX əsrin əvvəllərindəki Azərbaycan cəmiyyəti, xüsusilə də Azərbaycan ziyalıları haqqındadır. 

Pyesin  əsas  ideyası  Vətənə,  xalqa,  ana  dilinə  sadiq  olmağa  çağırışla  bağlıdır.  Əsərdə  müxtəlif 

dövlətlərə  və  dövlət  sistemlərinə  meyli  olan  adamların  səhv  yol  tutduqları  tənqid  olunur.  Müəllifə 

görə,  xalqın  nicat  yolu  kiminsə,  hansı  dövlətinsə  ağuşuna  atılmaqda  yox,Vətənpərvərlik  ideyası 

ətrafında birləşməkdədir. Belə ki,Anar milli mənsubluğunu unutmayan, xalqına, millətinə, onun milli-

adət-ənənələrinə bağlı olan, onları yaşatmağa çalışanlardan biridir. 

Anar  bu  əsəri  ilə  dünyanın  özündən,  bu  günün  pəncərəsindən  sonrakı  illərə  baxır.  Arzuladığı 

Azərbaycanın gələcəyini bu günün prizmasından nəzərdən keçirir. Anarın görmək istədiyi Azərbaycan 

arzuların həqiqətə çevrilməsinə yaxın olan Azərbaycandır. Bütöv Azərbaycanının gələcəyini, səadətini 

dünya Azərbaycanlılarının milli birliyində görən yazıçı arzu və istəklərini, görmək istədiyini ağ qoç - 

işıqlı, xoşbəxt dünyasında tapa biləcəyini güman edir. 

Ümumiyyətlə,  əsərin  əsas  canı  və  qayəsi  ikinci  hissədədir.  Söhbət  reallıq  qatından  gedir.  Nağıl 

kimi təqdim edilən əsər elə nağıl süjetinin üzərində qurulub və bu iki hissə çılpaq həqiqətlərin, bir çox 

siyasi proseslər, cəmiyyət, dövlət və hakimiyyətlə bağlı düşüncələrin, həmçinin mədəniyyətimiz haqda 

fikirlərin  söylənilməsi  üçün  vasitə  rolunu  oynayır.Yazıçı  bu  üç  zona  üzündən  Azərbaycanda  baş 

vermiş olan ictimai, əxlaqi və mənəvi dəyişiklikləri təsvir edir. 

Anarın  fikrincə,  ölkənin  taleyi  üçün  öncə  düzgün  yol  seçmək,  sonra  seçilmiş  yolu  qoruyub 

saxlamaq lazımdır. Yəni gələcək, həqiqətən də, öz əllərimizdədir. 

 

 

 

 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1054

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

ANARIN “GÖZ MUNCUĞU” POVESTINDƏ POSTMODERNIZMIN 

ƏLAMƏTLƏRİ 

 

 

Seyidnisə MƏNƏFOVA 

Bakı Slavyan Universiteti  

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Anar nəsri mövzuca rəngarəngdir, adi məişət olaylarından tutmuş qlobal məna daşıyan hadisələrə 

qədər burada mənəvi- əxlaqi problemlər əks olunur. Dünyanı düşündürən, milləti məşğul edən ictimai-

 siyasi  məsələlərədək  Anar  nəsri  zaman  və  məkan  miqyasına  görə  həm  lokal, həmdə  qlobal 

zəmindədir. Xeyirlə şəri, gözəlliklə eybəcərliyi, böyüklüklə kiçikliyi,- bir sözlə, insan ruhunun ali və 

xırda  duyğularını  nəsr  səviyyəsinə  qaldırmaq  ehtirası  onun  yaradıcılığının  özülüdür.  Azərbaycan 

klassik və çağdaş mədəniyyəti, xüsusilə ədəbiyyatı bir küll halında Anar yaradıcılığında bu və ya digər 

formada  öz  əksini  tapıb.  Şəxsiyyətləri,  dəyərləri,  problemləri,  yönləri  ilə.  Anarın  “Göz 

muncuğu” povestində də özünəməxsus nəsrinin əlamətlərini görmək mümkündür. 

 

Povestdə təsvir olunan hadisələr narrativ təhkiyə formasında olan bir insanın düşüncələridir. 

Yazıçı  bütün  yaradıcılığı  boyu  insanı  anlamağa, onun  ən  müxtəlif  hallarını  xarakterini  açmağa 

çalışmışdır. Əsərin  ideyası  dünyada  mənəviyyatın  dağılması  üzərində  qurulmuşdur.  Bu  əsərdə 

mənəviyyatsızlığa, cinayətə,  satqınlığa,  vəzifə  tutmaq  üçün  hər  bir  alçaqlığa  əl  atan  anti  insanlar  ilə 

rastlaşırıq.  Əsərin  doqquzuncu  fəsli “Kefli  İsgəndər  düz  deyirmiş” epiqrafı  ilə  başlayan  hissəsində 

Zakirin istəklərini həyata keçirmək üçün törətdiyi cinayət, dəfnindən üç gün keçməmiş onun mənzilini 

mənimsəməsi, qapıda adı yazılmış löhvəni qoparıb öz adını yazması, sevdiyi qıza göz dikməsi və oğul 

kimi  bildiyi  insanın  ona  etdikləri,  əsərin  on  birinci  fəsli  “Qırmanc” adlanan  hissəsində  elmi 

vicdanlığına  inandığı, güvəndiyi  şəxslərin  mənəviyyatsızlığı,  “çox  dəyərli  tədqiqatdır”  -  deyib  onu 

kürəyindən  qamçılaması  və  s.  kimi  hadisələrdə bu  tipli  obrazlar  ilə  rastlaşırıq.  Bu  əsərdə  özünü 

göstərən əlamətlərdən biri də baş qəhrəmanın olmamasıdır. Qəhrəman obrazını onun düşüncələri əvəz 

edir. Onun düşüncələri ilk növbədə məzarda ikən ağrılarının təsəvvürü, ölüm barəsində fikirləri, kim 

tərəfindən  öldürülməsi,  məzarda  havanın  nə  qədər  çatacağı  və  s.  kimi  suallar  ətrafında  düşünməsi 

şəklində  əks  olunub. Əsərin  çox  hissəsi  düşüncələr  şəklində  əks  olunub. Uşaqlıq  illərinin  xatirində 

Nəsibin  ona  etdikləri,  atasının  ona  etdiyi  təhqirlər, onu  alçaldan  sözləri, anasının  acizliyi,  tələbəlik 

illərində özünün tənhalığı haqqında və s. kimi düşüncələri əks olunmuşdur. 

 

 

 

Əsərdə  postmodernizmin  əlamatlərindən  olan  intertekstuallıq  geniş  yayılmışdır. 

İntertekstuallıq  ideyasının  başlanğıc  nöqtəsi  yazıçının  bir  əsəri  yazana  qədər  başqa  mətnlərdən 

xəbərdar  olması  və  həmin  mətnləri  əsərə  daxil  etməsi, buna  istinad  etməsidir.  Əsərdə  bir  tərəfdən 

dünyada məşhur olan filosofların, yazıçıların fikirlərindən ibarət olan epiqraflar, digər tərəfdən bizim 

milli şüur altımızda yer alan atalar sözləri, deyimlər, Azərbaycan və Türk ədiblərinin əsərlərindən olan 

hissələr verilmişdir.  

Əsərin üçüncü fəslində M. C. Məmmədquluzadənin 

 “Ölülər”, 

ingilis 

dramaturqu  U.Şekspirin  “Hamlet”, əsərin  dördüncü  fəslində  rus  yazıçısı  F.M.Dostoyevskinin 

“Karamazov  qardaşları” əsərlərindən  gətirilən  hissələr,  əsərin  birinci  fəslində  türk  şairi  Cəlaləddin 

Ruminin  sitatı,  Yunus  İmrənin  şeiri  və  on  ikinci  fəsildə  “Nə  əkərsən, onuda  biçərsən” atalar  sözü, 

“Balığı  at  dəryaya, balıq  bilməsə də  Xalıq  bilər” məsəli,  gözü  dəymək, gözdən  uzaq, gözə 

gətirmək, pis  göz, göz  dağı, yaman  göz,  gözdən  salmaq,  -bir  sözlə,  gözün  təsir  gücü  haqqında  olan 

deyimlərdən istifadə edilmişdir. Verilən dəyərli sözlər söz xatirinə deyilməmişdir və onların mətn ilə 

birbaşa  əlaqəsi  mövcuddur. Bu  əlaqələri  oxucu  bərpa  edərək  yeni  bir  məna  kəşf  edir  və bu  da 

postmodernizmdə  olan  məna  oyunları  kimi  əksini  tapmışdır.  İntertekstuallığın  növlərindən  olan 

sitatlardan da istifadə edilmişdir. Əsərin birinci fəslində Mövlananın demiş olduğu nadanlığın ən səfeh 

və ən alçaq şəkli bu həyatdan sonra başqa həyatı inkar etməkdir, Dədə Qorqudun demiş olduğu yuxu 

da  kiçik  ölümdür, alman  filosofu  Fridrix  Nitsşenin “Sənət  bizə  ona  görə  verilib  ki,  Həqiqət  bizi 

öldürməsin” sitatlarını buna misal göstərmək olar. 

 

 

 

 

 

Postmodernizmin  əlamətlərindən  sayılan  konseptuallıq  bu  əsərdə  öz  əksini  tapmışdır. 

Konseptuallıq  bizim  şüur  altımızda  yer  alan  hansısa  ifadələrin,  fikirlərin  inkarı  və  dağılmasıdır. 

İfadələrin  reallıqda  özlərini  doğrultmaması  və  bu  ifadələrin  özlərini  inkar  etməsi  şəklində  əks 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1055

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

olunmuşdur. Yazıçının əsərin birinci fəslində qeyd etdiyi “Nə etməli? Nə etməli! Lenin...Çernışevski... 

Heç  hənanın  yeridi?  Üzeyir  bəy...  Məşədi  İbad”  bu  hissədə  bu  ifadələrin  reallıqda  artıq  özünü 

doğrultmadığını  görürük.  Sosializmə  aid  olan  Lenin  ve  Çernişevskinin  əsərlərinin  reallıqda  özünü 

doğrultmaması və Məşədi İbadın sitatı vasitəsilə verilmiş ifadənin inkarı özünü göstərir ve bu pastiş 

adlanır. Pastiş hər hansı bir ifadənin öz -özünü inkar etməsidir.   

 

Bu əsərdə 

postmodernizmin qaydalarına uyğun olaraq “müəllifin ölümü” prinsipi gerçəkləşir. Lakin yazıçı əsərin 

üçüncü  fəslində  postmodernizmin  prinsiplərini  pozaraq,  təhkiyəyə  müdaxilə  edərək  oxucuya  nə  isə 

izah etməyə ehtiyac duyur. 

 

 

 

 

Göz  muncuğu  əsərində  mətn  xaosu,  zaman  və  məkan,  süjet  dağınıqlığı  mövcuddur.  Burada 

əvvəldə  olan  hadisələr  sonda, sonda  olan  hadisələr  əvvəldə  yer  almışdır.  Bu  xaosu  düzgün 

istiqamətləndirmək oxucunun öhdəsinə buraxılır. Xaosdan qayda yaratmağı və süjetin bərpasını oxucu 

etməlidir .Əsərin  hər  bir  hissəsi  tamamilə  başqa  üslubdadır.  Bunlar üsul  oyunlarıdır. Əsərin  birinci 

fəslinin  epiqraf  hissəsində  fransız  filosofu  Blez  Paskalın “İnsan  ancaq  qarğıdır,  təbiətdə  zəiflərdən 

zəifdir,  amma  o,  düşünən  qarğıdır.  Kainat  onu  məhv  etmək  istəsə,  zora  düşməz, asanlıqla  öldürülə 

bilər.  Amma  əgər  Kainat  onu  məhv  etsə  belə,  İnsan  onu  öldürəndən  daha  ləyaqətlidir, çünki 

o, öldüyünü  bilir, amma  onu  öldürən  Kainat  özünün  bu  üstünlüyü  barədə  heçnə  bilmir” sitatı 

publisistik  üslubda, üçüncü  fəslin  epiqrafında  M.C.  Məmmədquluzadənin “Ölülər” əsərindən 

verilmiş “Məşhədi  -  müqəddəsdə  bir  abid  peyda  olub, bunun  ismi  -  şərifi  Şeyx 

Nəsrullahdır. Qəbiristana əhli qürüb ziyarətinə gəlib, bir dua oxumağa və sonra uca səslə deyib: Durun 

ayağa, ey Allahın mömin bəndələri. Bu səsi eşitcək cəmi ölülər Allahın qüdrətilə bir hərəkətə gəldilər 

“hissə  bədii  üslubda,  səkkizinci  fəslin  epiqrafında  XX  əsr  fransız  filosofu  və  yazıçısı  Jan  Pol 

Sartr “Eksiztensializm-  humanizmdir” essesindən  verilmiş  “Eksiztensializm  -  özünün  bütün  səylərini 

Allahı inkara xərclənmiş ateizm deyildir. O, başqa bir həqiqəti bəyan edir: Allah vardırsa belə, bu heç 

nəyi  dəyişmir.  Bu  o  demək  deyil  ki,  biz  Allaha  inanırıq.  Məsələ  Allahın  olub-olmamasında  deyil. 

Məsələ ondadır ki, insan özü özünü yaratmalıdır. Allahın varlığı təsdiq olunsa belə, bu, insanı özündən 

xilas  edə  bilməz.  Bu  mənada  eksiztensializm-nikbinlikdir,  insana  inamdır  və  insanı  hərəkətə  sövq 

etməkdir  “bu  hissə  isə  elmi  üslubda,əsərin  on  üçüncü  fəslinin  epiqrafında  fransız  yazıçısı 

Stendalın “Məhəbbət”  haqqında  olan  fəlsəfi-psixoloji  oçerkindən  verilmiş” Qəlbdə  eşq  necə 

yaranır? Birinci  heyranlıq  hissi  baş  qaldırır. İnsan  düşünür :onu  öpmək, onun  sənə  busə  verməsi  nə 

böyük səadət olardı. Ümid belə yaranır. Bu, məhəbbətin siftəsidir “bu hissə isə publisistik üslubdadır.

 

“Göz  muncuğu”  əsəri  postmodernizmin  estetikası  əsasında yazılmışdır.  Müəllif 

postmodernizmin  fəlsəfəsinə  uyğun  şəkildə  əsərdə  bəşəriyyətin  mənasızlığını,  mənəviyyatsızlığını 

məntiqi mənada göstərmişdir. 

 

 

AŞIQ YARADICILIĞINDA TƏRBİYƏ MÖVZUSU 

 

Sədaqət Hüseynova 

AZƏRBAYCAN 

 

“Ömrünü elmə sərf edən insan heç vaxt ölmür!” 

Məhəmməd Peyğəmbər 

Hər bir tədris fənni müəyyən zərurət və ehtiyac əsasında yaranıb inkişaf edir. 

Belə ki, XXI  əsr elm sahəsində ən sürətli, uğurlu bir dövrdürş Məhz belə bir dövrün tələblərinə 

əsasən  bütün  təhsil  işçiləri  təlim  sahəsindəki  qazandıqları  bilikləri,  yeni  təlim  metodlarını  dərs 

prosesində  fəal  tətbiq  etməyə  çalışmalıdırlar.  Bildiyimiz  kimi,  aşıq  yaradıcılığında  da  xalqımızın 

tarixi,  mədəniyyəti,  iqtisadiyyatı,  məişəti,  igidliyi,  qəhrəmanlığı,  əməksevərliyi,  qonaqpərvərliyi, 

zülmə,  əsarətə,  təqiblərə  qarşı  barışmazlığı,  mübarizliyi  və  xoşbəxt  gələcəyə  inamı  tərənnüm 

olunmuşdur. 

Ustad  aşıqların  yaradıcılığı  özünün  yüksək  vətənpərvərlik  pafosu  dərin  xəlqiliyi  ilə  fərqlənir. 

Vətənimizin ecazkar, zəngin təbiətindən söz açan aşıq qoşmaları, gəraylıları, müxəmməsləri, təcnisləri 

və  s.  hələ  uşaqlıq  çağlarından  insanın  qəlbini  ovsunlayır.  Məs.  Aşıq  Ələsgərin  “Dağlar”  şeirini 

həyacansız oxumaq mümkün deyil. 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1056

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Bahar fəsli, yaz ayları gələndə, 

 Süsənli, sünbüllü, laləli dağlar, 

Yoxsulu, ərbabı, şahı, gədanı, 

 Tutmaz bir-birindən aralı dağlar. 

Aşıq  Ələsgər  “Dağlar”  qoşmasında  doğma  yurdunun gözəlliyini ustalıqla təsvir etmişdir.  Lakin 

bu əsərdə təkcə təbiətin gözəlliyi tərənnüm edilmir, şeirdə vətən məhəbbəti, ana yurdun ucalığından, 

əzəmətindən doğan qürur hissi də güclüdür. Vətən hamı üçün vətəndir. Onun qoynunda yaşayanlara 

fərq qoymur.Lakin aşığın fikrincə, həm də vətənə layiq övlad olmaq hamının borcudur. 

Aşıq yaradıcılığında əməyin, əmək adamlarının tərənnümü xüsusi yer tutur. Əməyə onlar sadəcə 

yaşayış  vasitələrinin  mənbəyi  kimi  deyil,  çox  mühüm  ictimai-siyasi  mahiyyət  daşıyan  bir  fəaliyyət 

dorması kimi  yanaşmışlar. Ona görə də belə şeirlər uşaq və gənclərin əməksevərlik ruhunda tərbiyə 

olunmasında çox mühüm əhəmiyyət kəsb edirlər. 

Yüksək  poetikliyi  kimi  dərin  əxlaqi  və  ümumbəşəri  ideyalı  aşıq  yaradıcılığı  insanı  pislikdən 

çəkindirən,  yamanlıqdan,  bədxahlıqdan,  ikiüzlülükdən,  riyakarlıqdan çəkindirən, insanları  doğruluğa, 

düzlüyə, səmimiliyə, sədaqətə, xeyirxahlığa səsləyən fikir və ideyalarla, tövsiyələrlə zəngindir. 

Ümumiyyətlə,  ədəbiyyatın  əsas  obyekti  olan  insanın  həyat  tərzi,  hissi  və  həyəcanları,  fikir  və 

arzuları  dillə  ifadə  olunur.  Sənətkar  onları  daha  dolğun  əks  etdirmək  üçün  xalqın  zəngin  dil 

xəzinəsindən seçir. Demək, ədəbiyyat xalqın tarixini əks etdirən obrazlı söz sənətidir. Məsələn: 

Böhtan demə, böhtan tutar adamı, 

Qul eylər, bazarda satar adamı. 

Cəhənnəm odundan behtər adamı, 

Yoxsulluq yandırar kül eylər-eylər. 

Yaxud 

Vəfalıya əmək çəksən itirməz 

Bədəsil nəsihət, öyüd götürməz. 

 (Xəstə Qasım) 

Deyən  aşığın  dərin  mənalı  oynaq  fikri  kimə  aydın  deyildir.  Məhz  onların  şeirlərində  dilin 

səlistliyi, oynaqlığı, sadəliyi və bədii obrazın inandırıcılığı irəli sürülən fikri tez başa düşməyə imkan 

verir.Aşıq yaradıcılığını düzgün başa düşmək üçün ona öz dövrü baxımından yanaşmaq lazımdır. 

Fələk, mərdin işin salma müşkülə, 

Əhli-doli yetir sən əhli-dilə. 

Bülbülü gülə yaz, gülü bülbülə, 

Qönçənin üstündə xar oynamasın. 

(Aşıq Ələsgər) 

Aşıq yaradıcılığı ilə tanışlıq gənclərin nitq mədəniyyətinin inkişafı və gözəlliyinə, söz ehtiyatının 

zənginləşməsinə ciddi təsir göstərir. 

Aşığın əxlaqi-tərbiyəvi fikirlər təbliğ edən şeirlərində mərdliklə bərabər, igidlik, qəhrəmanlıq, 

dostluq, mehribanlıq kimi sifətlər də təhriflənir. O, igidlikdən mücərrəd yox, konkret anlayış kimi 

söhbət açır. 

Bu dünyanı mən təcrübə eylədim, 

Namərd körpü salsa, onda ad olmaz. 

Bir mərdinən ağı yesən şirindi, 

Yüz namərdnən şəkər yesən, dad olmaz. 

(Aşıq Ələsgər) 

Bu tükənməz xəzinənin əsrarəngiz zənginliyindən optimal istifadənin qanunauyğunluqlarının, 

daha yararlı yol, forma və üsullarının müəyyənləşdirilməsi ümumi tərbiyə işini xeyli stimullaşdırır. 

Onun aşıq poeziyasının qartal qanadlarında daha uca zirvələr fəth edilməsinə imkan yaradır. 

 

 

 İgid odu, namusunu atmasın, 

Dost ölüncə dosta yalan satmasın. 

Deyən aşıq igidlikdən mücərrəd yox, konkret anlayış kimi söhbət açır və igid adamı 

səciyyələndirərkən onun başlıca əlamətlərini və xarakterlərini qeyd edir.