Фирузя мяммядли
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Firuzə Məmmədli
266 qarşısını almaq üçün üsul və vasitələr arayıb tapmaq dilçi- mütəxəssislərimiz qarşısında duran ən ümdə vəzifələrdəndir. Müasir səviyyədə dilimizin saflığının, milli özünəməx- susluğunun qorunması, eləcə də yeniləşməkdə olan ictimai – siyasi, sosial - iqtisadi münasibətlərin zəruri təzahürü kimi meydana çıxan anlayışların ifadəsi üçün ən yaxşı, ən soykökə münasib mənbə Türkiyə türkcəsi, digər qohum dillər, yerli dialekt və şivələrimizdir. Türkiyə türkcəsindən dilimizin lüğət tərkibinə daxil olan sözlər həyatımızın, məişətimizin ən müxtəlif sahələri ilə bağlı olub, əksər söz kökləri dilimizdə daim işlək olmuş vahidlərdən ibarətdir. Maraqlıdır ki, bu sözlərin bir qismi ötən yüzilliyin 20-30-cu illərində Azərbaycan ədəbi dilinin lüğət tərkibində fəal sözlər kimi müşahidə olunur. Sonrakı dövrlərdə başqa sözlərlə və ya sinonimləri ilə əvəz olunduğundan dilin passiv fondunda qalmışdır. Hazırda bu sözlərin bir qismi yenidən dilimizin işlək vahidləri sırasına keçməkdədir. Qeyd etmək lazımdır ki, Türkiyə türkcəsindən dilimizə daxil olan sözlər quruluş etibarı ilə daha çox düzəltmə söz modelindədir. Buraya ümumişlək sözlərlə yanaşı, müxtəlif elm və texnika ilə bağlı terminlər də daxildir: saxlanc, güvənc (dili- mizdə «güvənc yeri» tərkibində işlək olmuşdur), dəstək, qatıl- maq, yarışma (dilimizdə «yarış» fonetik tərkibində işlədilmiş- dir), sərgiləmək («sərgi açmaq» kimi işlədilmişdir), açıqlama, qurum, öncə, önəmli, vurğulamaq, tirajlamaq, cavablamaq (yuxarıdakı modelə uyğun yerli mühitdə düzəldilmişdir), sonuc- lamaq, birincili yardım (ilk yardım), ulaşmaq, çözmək («çözə- ləmək» sözü dilimizdə işlədilmişdir), çözüm, cərrahiyyə işlən- məsi, dərgi, özəlliklər, özəlliklə, ilgi, ilgili, dürlü, qapatmaq, durdurmaq, qətlam, bilgisayar, soyad, soydaş, çağ, dönəm, çağdaş, durum, soykök, başqan, soyqırım, toplum, bilgi, qatıl- maq, görüntü, anılma, özəl, özəlləşmə, düzən, buzdolabı, ba- xımsız, önəmli, önəm vermək, gündəm, çağdaş, yayım, işbirliyi, yayımlama, rəqəmsal, sayğılı, gərəkli, baxımlı, yetərsay, uçaq, |