M.İSMİxanov, H. Bayramov, S. VƏLİyeva

Müəllimlik işinin xüsusiyyətləri 
Gənclərin təlim-tərbiyəsində, yüksək hazırlıqlı mütəxəs-
sislər kimi yetişməsində müəllim çox böyük rol oynayır. Cə-
miyyətin, millətin gələcəyi, müəyyən mənada, müəllimin əlin-
dədir. Millət məktəbdən, müəllimdən başlanır. Deyirlər ki, bir 
milləti məhv etmək üçün onun müəlliminin və həkiminin 
savadsız olması kifayətdir: biri milləti mənəvi cəhətdən, digəri 
isə fiziki cəhətdən şikəst edəcəkdir. Bu hal müəllim kadrlarının 
hazırlığına xüsusi diqqət yetirməyi tələb edir. 
Müəllim cəmiyyətdə aparıcı qüvvədir. O, yaşlı nəslin təc-
rübəsini gənc nəslə verir. Görkəmli şəxsiyyətlər müəllimin 
əməyinə yüksək qiymət vermiş, müəllimi günəşə, bağbana, mü-
həndisə, heykəltəraşa, sərkərdəyə, həkimə bənzətmişlər. Çünki 
o, günəş kimi insanlığa mənəvi həyat verir; bağban kimi uşaq 
və gənclərə daim qayğı göstərir; mühəndis kimi insan qəlbinin 
layihəsini cızır; heykəltəraş kimi gənc qəlbi və ağlı cilalayır; 
sərkərdə kimi cahilliyə, vəhşiliyə, şərə qarşı amansız mübarizə 
aparır; həkim kimi millətin mənəvi sağlamlığı keşiyində durur.
Yaxşı müəllim insanın şəxsiyyət kimi yetişməsi üçün heç 
də valideynlərdən az əmək sərf etmir; o, insanın zehni və mə-
nəvi aləmini formalaşdırır, cəmiyyətin gələcəyini hazırlayır. 
Hamını – həkimi də, alimi də, sərkərdəni də, siyasətçini də 
müəllim yetişdirir.
Cəmiyyətdə olduğu kimi, məktəbdə də müəllim böyük 

---

49 
qüvvədir. Gənc nəslin bilik və tərbiyə səviyyəsi, ağlının və 
qəlbinin formalaşması, ilk növbədə, müəllimdən, onun peşə-
ixtisas və vətəndaşlıq keyfiyyətlərindən asılıdır.
Pedaqoji fəaliyyəti düzgün qurmaq üçün müəllimlik işi-
nin xüsusiyyətlərini nəzərə almaq lazımdır. Bu xüsusiyyətlərə 
daxildir: 
a) Müəllimlik şərəfli işdir; çünki öz həyatını xalqın 
gələcəyinə həsr edir. Xalqa verilmiş həyat isə xoşbəxtlikdir.
b) Müəllimlik məsuliyyətli işdir; çünki o, ən qiymətli 
kapital olan insanla işləyir; bu işdə isə səhvə yol vermək olmaz. 
Platon bu münasibətlə demişdir ki, başmaqçı zay başmaq 
tikərsə, bundan ancaq bir adam zərər çəkər; müəllim öz işinin 
öhdəsindən pis gələrsə, cəmiyyətdə cahil və yaramaz adam-
lardan ibarət bütöv bir nəsil yetişəcəkdir.
c) Müəllimlik çətin və mürəkkəb işdir; çünki müəllimin 
fəaliyyət obyekti olan insan özü mürəkkəbdir, zəngin və incə-
dir. Hər bir gənc təkrarolunmazdır, özünəməxsus xüsusiyyətləri 
olan fərdiyyətdir, fərqli daxili aləmi olan bir dünyadır. Müəllim 
öz yetişdirmələrini yaxşı öyrənməli, yaxşı psixoloq olmalı, 
qəlbləri “oxumağı” bacarmalıdır: “Tərbiyə etmək – hər şeydən 
əvvəl, insanı öyrənmək, bilmək deməkdir. İnsanı öyrənmədən, 
onun qəlbində gedən bütün mürəkkəb halları dərindən başa 
düşmədən tərbiyə kordur, mənasızdır” (V.A.Suxomlinski). 
Pedaqoji fəaliyyətin çətinliyi həm də ondadır ki, müəlli-
min tərbiyə etdiyi insan dəyişkəndir; bu gün zəif oxuyan, 
intizamsızlıq edən sabah düzələ bilər və ya əksinə. Müəllim öz 
yetirmələrinin inkişafını izləməli, təhlil etməli, onları düzgün 
istiqamətləndirməlidir.
ç) Müəllimlik yaradıcı işdir: çünki müəllim hazır göstə-
rişlərlə işləyə bilməz. Hər bir konkret halda qarşıya çıxan mə-
sələlərə müstəqil və yaradıcı yanaşmaq, qeyri-standart qərarlar 
qəbul etmək lazım gəlir. Bunun üçün müəllimdən müstəqil 
düşünmə, yaradıcı təfəkkür tələb olunur.
Pedaqoji fəaliyyət öz təbiəti etibarilə yaradıcı xarakter 

---

50 
daşıyır. Müəllim əməyi qədər canlı, mütəhərrik, daim dəyişən, 
yüksək mobillik və dinamizm tələb edən başqa bir peşə tapmaq 
çətindir. Müəllim gündəlik işində çox müxtəlif, bəzən də 
gözlənilməz hallarla qarşılaşır. Onların hazır cavabları yoxdur. 
Müəllim, bir tədqiqatçı kimi, yaranmış pedaqoji situasiyanı 
təhlil edir (diaqnoz), görəcəyi tədbirin nəticələrini layihələşdirir 
(proqnoz), müvafiq vasitə və metodları seçib tətbiq edir, 
alınmış nəticəni təhlil edib qiymətləndirir.
Görkəmli rus pedaqoqu və psixoloqu P.P.Blonskinin 
təbirincə desək, həqiqi müəllim ensiklopedik lüğət yox, Sokrat 
olmalıdır. Müasir dövrdə sadəcə bilikli müəllim olmaq azdır; 
məktəbə yaradıcı, tədqiqatçı müəllim lazımdır.
Ali məktəb müəllimi pedaqoji fəaliyyətin xüsusiyyətlərini 
nəzərə almalı, normativ tələblərlə özünün yaradıcılığını əla-
qələndirməyi bacarmalıdır. Başqa sözlə, ali məktəbdə təlim-
tərbiyə prosesini tənzimləyən ümumi prinsiplər, müddəalar çər-
çivəsində hərəkət etməklə pedaqoji vasitə, metod və priyom-
ların seçilməsinə kortəbii yox, yaradıcı yanaşmalıdır. Hər bir 
müəllimin təşəbbüs və yaradıcılıq göstərmək, öz fərdiliyini 
ifadə etmək, özünün şəxsi pedaqoji xəttini, üslubunu müəyyən-
ləşdirmək hüququ vardır.