O’. Asqarova, Z. Qoraboeva, M. Samidjonova maktabgacha ta`lim metodologiyasi

Ikkinchi bosqich - yig‘iladigan ma’lumotlarni axborotlarga almashtirish , 
ularni o‘rganish bosqichi. Bunda olinadigan axborot (ishning muallifi, nomi, 
sarlavhasi, chiqqan vaqti, nashri, yili , turi va h.k.) muayyan muammo yechimiga 
mos aniq tizimga bo‘lmog‘i lozim. Zamonaviy adabiyotlarda (kitoblarda) 
annotatsiya shartli holda bo‘ladi. Agarda tanishilayotgan materiallarning kerakligi 
aniq bo‘lib qolsa, uni yana yaxshilab o‘qib,tahlil qilib chiqish kerak. Tahlil paytida 

---

61 
quyidagi ketma-ketlikka rioya qilinsa, yaxshi bo‘ladi: (Mavzu: o‘rganilayotgan 
muammo), (asosiy mazmuni-maqsadi-mohiyati-muammo yechimi va unga bog‘liq 
ko‘rsatgichlar yechimlar topishda ishlatiladigan mezonlar, farmonlar, qonunlar) - 
(qo‘yilgan muammoning izlanayotgan yechimiga mos ishlanmalar mavjudligi) - 
(tahlil natijasi orqali qaralayotgan muammo yechimiga etishga bo‘lgan ta’sir 
bahosi). 
Ob’ekt: Bu har qanday ilmiy tadqiqotda asosiy bosqich bo‘lib, bunda 
ob’ektni tanlash va asoslash ko‘zda tutiladi. Ob’ektni tanlashda quyidagi ikki 
holatni hisobga olish kerak: 
- tadqiqot ob’ektlarining tadqiqot olib borish uchun o‘rganilishi 
zarurligi va muhimligi; 
- ob’ektni o‘rganish zarurligi ko‘proq fundamental (ilmiy-nazariy) 
tadqiqotlarga xos va ob’ektning o‘rganilishi muhimligi esa ilmiy-amaliy (ilmiy-
uslubiy, ilmiy-metodik va shu kabi) tadqiqotlarga xos bo‘ladi.
Fundamental tadqiqotlar jamiyat uchun (umuminsoniyat uchun) istiqbolli 
yo‘nalishdagi (sohadagi) keng qamrovli tadqiqot olib borishga mo‘ljallangan 
bo‘lib, u ilm-fanning asosiy vazifasini va xalqning turmush darajasini yuqori 
saviyaga yetkazishni ta’minlovchi amaliy tadqiqotlar asosidir. 
Ilmiy-amaliy tadqiqotlar ko‘proq xalq xo‘jaligining muhim sohasidagi 
vazifalarning yangi pog‘onalarga ko‘taradi. Jumladan, ta’lim-tarbiya jarayonining 
mazmun-mohiyatini, o‘qitish uslubini va texnologiyasini yangi istiqbolli 
pog‘onaga ko‘taradi yoki ishlab chiqariladigan mahsulotning ishlab chiqarish 
qiymatini pasaytiradi, mustahkamligi (yaroqliligi)ni kuchaytiradi, shuningdek, 
foydalanishga qulayligini ta’minlaydi yoki biror texnologik jarayon kechishining 
optimal varianti tanlanadi yoki biror texnika ishlab chiqariladi, yoki ishlab 
chiqilgan texnika takomillashtiriladi va vaqtning chegaralanganligi: har qanday 
tadqiqotni olib borishda, unda muammo qo‘yilishi va vazifalarni e’tiborga olgan 
holda ma’lum bir chegaralangan muddat bo‘lishi shart, aks holda ish rejasiz bo‘lib, 
vaqtlar o‘tishi bilan tadqiqot dolzarbligi o‘z ahamiyatini yo‘qotishi mumkin.
Ayniqsa, ilmiy-amaliy tadqiqot ishlarida, ob’ektni tanlashda muhim ahamiyat kasb 
etadi va hattoki tajriba-sinov ishlarini olib borishda vaqtning optimal chegarasini 
tanlash tadqiqot samaradorligini ta’minlash mezoni ham bo‘lib olishi mumkin. 
Aytaylik pedagogik tajriba sinov ishlari (TSI)ni iyul va avgust oylariga 
rejalashtirildi. Bu maqsadga muvofiqmi? Yoki g‘alla ekishda olib boriladigan 
TSIni saratonga belgiladik. Bu to‘g‘ri yo‘lmi? Demak, ob’ekt va u bilan olib 
boriladigan ilmiy tadqiqot ishi mazmun-mohiyati o‘zaro aloqadorlikda olib 
borilishi lozim, biri ikkinchisisiz faoliyat yuritilsa, samarasiz, vaqt me’yorisiz 
ilmiy faoliyat yuzaga kelib, ularda ilmiy yangilik bo‘lishining o‘zi ham alohida 
muammoga aylanadi. 

---

62 
Shuni ham ta’kidlash kerakki, tadqiqot ob’ektini faqat «predmet»: asbob-
uskuna, moslama, mexanizm, mashina va shu kabilar ko‘rinishida tushunish kerak 
emas, balki u algoritm, usul, metodologiya, texnologiya, tamoyillar, qonunlar, 
qoidalar ishlab chiqarish jarayoni ham bo‘lishi mumkin. Faqatgina ayrim 
tadqiqotlarda tadqiqot ob’ekti bilan predmeti ustma-ust tushishi mumkin. Ular 
ayrim yangi modda, qurilma, asbob va h.k.ni hosil qilishda uchrashi mumkin.