O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta

3.2. Atamalarga qo'yiladigan talablar
Atamalar o'z ma'nosining aniqligi va ixtisoslashganligi bilan odatdagi leksik birliklardan farq qiladi. So'zlar atamaga aylangach, zarur bo'lgan bir ma'noni anglatadi (kirish, engashish, tashlanish, ko'prik, pastga tashlanish, osilish, tayanish va h.k.). Bunda atamalar

biron tushunchani, harakatni bildiribgina qolmay, balki uni turdosh tushuncha, harakatlardan ajratib, aniqlab beradi.
Atamalarga ushbu talablar qo'yiladi:
Tushunarlilik. Atama ona tili lug'at tarkibi va boshqa tillardan olingan so'zlar, shuningdek, baynalmilal atama-so'zlar asosida qurilgan bo'lib, mazkur xalq tilidagi so'z yasash va grammatika qoidalariga to'la mos bo'ladi. Shundagina atamalar tushunarli, hayotiy va barqaror bo'ladi. Ona tili mezonlarining buzilishi atama- larning tushunarli bo'lmasligiga olib keladi.
Aniqlik. Atama ta'riflanayotgan harakat (mashq) yoki tushun- chaning mohiyati haqida ochiq-oydin tasawur beradigan bo'lishi kerak. Atamaning aniqligi mashq haqida to'g'ri tasawur hosil qilish uchun katta ahamiyatga ega bo'lib, u mashqni tezroq o'rganib olishda yordam beradi.
Qisqalik. Atamalar qisqa, talaffuz etishga qulay bo'lgani ma'qul. Mashqlarga nom berish va ularni yozishni yengillashtiradigan qisqar- tiruv qoidalari ham shunga xizmat qilishi darkor.
3.3. Gimnastika atamalarining qoidalari 3.3.1. Atamalarni yasash usullari
Atamalar yasashning eng ko'p tarqalgan usuli — mavjud so'zlarga yangi ma'no berish (ularni boshqacha tushunish). Masalan, ko'prik, kirish, o'tish, chiqish kabi so'zlar gimnastikada ana shun- day atamalardan hisoblanadi.
Ko'pincha, atamalar so'zlarning, masalan, past-baland (qo'sh- poyalar), balandlab-uzoqqa (sakrash) singari o'zaro birikishidan ham yasaladi.
Osilish, tayanish, tebranish, o'tirish va shu kabi ayrim so'zlar atama sifatida qo'llaniladi.
Statik holatlarni bildiradigan atamalar, masalan, tayanish, bilaklarga tayanish, tirsakka tayanish; kuraklarda turish, boshda turish, qo'llarda turish kabilarda tayanch nuqtasi hisobga olinadi; osilish, burchakli osilish, bukilib osilish, egilib osilish singari holatlarda esa gavda holati (uning bo'g'inlarining bir-biriga nisbatan qanday turishini) hisobga olib yasaladi.
Tebranish mashqlarining atamalari muayyan harakatlan- tiruvchi faoliyat xususiyatlarini hisobga olib yasaladi.







8-rasm. Burchakli
osilish. 9-rasm. Bukilib
osilish.

I-rasm. Tayoq- cha bilan erkin turish.

2-rasm. Tayoq-
cha boshning o'ng tomonida.

3-rasm. O'ng qo'l yon to- monga, tayoq- cha yuqoriga qaratilgan.

4-rasm. Tayoq- chaning o'ng uchi ko'tarilib, yelka oldida.

5-rasm. Tayoqcha o'ng qo'l yuqoriga
tashqarilatib, chap qo'l yonga pastlatib jihozlar- dagi holatlar.

10-rasm. Ortda1 I-rasm. Orqa- kerishib osilish. dan osilish.

6-rasm. Osilish (я); qo'llarni bukib osilish (b).

7-rasm. Oldinga bukilib osilish.



12-rasm. Gorizontal
osilish (a) orqada,
(b) oldinda.

13-rasm. Cho'qqayib osilish.



14-rasm. Gim­nastika devoriga belni tirab, cho'q­qayib osilish.



15-rasm. Tur- gancha bukilib osilish.



16-rasm. Past poyada yotib osilish.

17-rasm. O'ng
oyoqqa tashqa-
ridan osilish.

18-rasm. Turib osilish.

19-rasm. Yotib osilish.







20-rasm. Bu- 21-rasm.
kilgan oyoq- Tayanish.
larda osilish.

22-rasm. Bilaklarga tayanish.

23-rasm. Qo'ltiq- larga tayanish.

26-rasm.
Otq&dati
Xa^axiV&Yv

25-rasm. ^uVlvVCo tatyaxvv&v.

rasm.TvRai&ai

27-rasm. O'ng o^oqqa tayamsh

36-rasm. Galma gal kuchanib ko'tarilish.

37-rasm. Bir oyoqni silkitib (to'ntarilib) ko'tarilish.

38-rasm. Oldinga 39-rasm.0'ng siltanib ko'tarilish. oyoq bilan
ko'tarilish.

28-rasm.^wt- 29-rasm. O^oq- 30-rasm.\oT\\ama Ocv^VX\Хэдгхш&ь. V^xtvvXa&VxcgLtvga. ^oWb ta^amsh.

31-rasm. Qo'sh- poyada oyoqlatm kerib o'tirisb.

41-rasm. Ikki oyoqda ko'tarilish.

40-rasm. Gav dam rostlab ko'tarilish.

42-rasm. Ko'krakda turish.

43-rasm. Boshda turish.

Masalan, bilaklarga tayanib turib oldinga siltanib ko'tarilish, qaddini rostlab siltanib ko'tarilish, oyoqni juftlab yoki bitta oyoqda ko'tarilish va h.k.
Sakrash va sakrab qo'nish atamalari sport gimnastikasida gavdaning havodagi holatiga qarab belgilanadi, masalan, oyoqlarni kerib sakrash, to'ntarilish; badiiy gimnastikada gavda bilan oyoqlar holatiga qarab belgilanadi, yopiq sakrash, ochiq sakrash, qadamlab sakrash, sapchish, tayanib umbaloq oshish, tashlanib sakrash, siltanib sakrash, chir aylanib sakrash va h.k.