Qаz хiDMƏTİ İŞÇİSİNİn sоrğu kitаbi

T
– qazın 
temperaturu, 
0
K. 
Keçid və kvadratik rejim 
q
k
arasında sərhəd aşağıdakıdan asılı 
olaraq təyin olunur: 
q
k
=
0,4∙d
2,5
∙(μ/Δ) 
burada
μ 
– qazın dinamik özlülüyü (qazın tərkibindən asılı olaraq 
müəyyən olunur), Pa∙s; 
Δ
– qazın havaya nisbətən sıxlığı (
Δ
=
ρ
q
/1,293, 
burada
ρ
q 
- kq/m
3
-la qazın sıxlığı, 1,293 – havanın sıxlığı), 
d
– qaz 
kəmərinin daxili diametri, mm. 
q
gün
>
q
k
olduqda kvadratik rejimdir, 
q
gün
<
q
k
olduqda keçid 
rejimidir. 
Keçid rejimində qazın sürtülməsi zamanı hidravlik müqavimət 
əmsalı aşağıdakı düsturla müəyyən olunur: 
λ
=
1,05∙λ
s
/E
2 

---

70 
burada 1,05 – xətti kranlarda müqaviməti nəzərə alan əmsal;
E
– səmərəlilik əmsalı (qaz kəmərinin mütəmadi borudaxili 
təmizlənməsi zamanı 
E
=0,95; borudaxili təmizlənmə olmadıqda 
E
=0,92). 
2
,
2
Re
158
067
,
0
o
d
s
d
K
burada 
Re 
– Reynolds əmsalıdır: 
Re
=
1,81∙10
3
(q
gün
∙Δ/d∙μ)
; 
K
– boruların 
daxili səthinin ekvivalent nahamarlığı (yeni borulat üçün 
K
=0,03mm); 
μ
- qazın dinamik özlülüyü. Bəzi qazların atmosfer təzyiqdə dinamik 
özlülüyü (
μ
∙10
6
, kq∙san/m
2
) aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir. 
Qaz 
Temperatur, 
0
C 
0 
20 
Etan 
0,877 
0,939 
Propan 
0,765 
0,816 
Butan 
0,695 
0,754 
Pentan 
0,636 
0,632 
Hava 
1,745 
1,822 
Oksigen
1,940 
2,160 
Azot
1,710 
1,640 
Karbon qazı 
1,400 
1,650 
Qaz qarışığının özlülüyü təqribi olaraq aşağıdakı düsturla 
müəyyən olunur: 
μ
qar
=V
1
μ
1
+V
2
μ
2
+...+V
n
μ
n
burada 
μ
1
,
 
μ
2
,
 
μ
n
– 
qaz qarışığına daxil olan qazların ayrı-ayrılıqda 
özlülüyü; 
V
1
, V
2
, V
n
- həcmin vahidində olan qazların miqdarı. 
Kompressor stansiyaları arasında məsafə: 
kvadratik rejim üçün 
2
2
2
2
1
2
6
,
2
6
)
10
67
,
1
(
g
orta
orta
q
p
p
z
T
Ed
l
keçid rejimi üçün 
2
2
2
2
1
2
5
,
2
6
)
10
332
,
0
(
g
orta
orta
q
p
p
z
T
Ed
l
Tərkibində 90%-dən az olmayaraq metan olan təbii qazlar üçün 
rejim zonaları aşağıdakı qrafik üzrə təyin oluna bilər.

---

71 
Nomoqram üzrə magistral qaz kəmərinin təqribi olaraq müxtəlif 
hidravliki hesablamalarını aparmaq mümkündür: qaz kəmərlərinin 
buraxıcılıq qabiliyyətinin, qaz kəmərinin başlanğıcında və sonunda 
qazın təzyiqinin, kəmərin diametrinin, hidravliki müqavimət əmsalının 
və s. təyin olunması. 
Məsələn 800mm diametrli, 115 km uzunluğunda, başlanğıc 
təzyiqi
P
baş.
=55 kqq/sm
2
, son təzyiqi 
P
son
=35 kqq/sm
2 
olan magistral qaz 
kəmərinin buraxıcılıq qabiliyyətini təyin etmək tələb olunur. 
Yuxarıdakı nomoqramda oxla hesablanmanın gedişatı göstərilmişdir: 
P
son
(35kqq/sm
2
)→
P
baş.
(55kqq/sm
2
)→
L
(115km)→
Q
=18,45mln.m
3
/gün. 
KS arası hesablanmış məsafələri bildikdə, onların sayı təyin 
olunur: 
n
o
=L/l. 
Stansiyaların hesablanmış sayı (lazım olduqda) tam rəqəmə qədər 
yuvarlaşdırılır və KS arası faktiki məsafə 
l
f
təyin olunur:
l
f
=
L/n. 
Magistral qaz kəmərinin üzərində təmir-bərpa işlərinin aparılması 
üçün qazın atmosferə buraxılması ilə xəttin boşaldılmasına ehtiyac 
yaranır. Bir çox hallarda qazın xətdən boşaldılması prosesi uzun zaman 
tələb edir. Bu səbəbdən işlərin planlaşdırılması üçün əvvəlcədən 
aşağıdakı nomoqram üzrə qazın xətdən boşaldılmasına sərf olunacaq 
vaxtı təyin etmək mümkündür.

---

72 
P
so
n
, 
k
q
/s
m
2
P
ba
ş
.=55
k
q
q
/s
m
2
Q
. 
ml
n
.m
3
/g
ün
500
 
L
, 
k
m
D
iame
tr, 
mm

---

73 
Nomoqramda aşağıdakı şərti işarələr qəbul olunmuşdur: - qaz 
kəmərinin daxili diametrinin şam borusunun daxili diametrinə nisbəti; 
m
– şam borusunun üzərindəki kranın keçid diametrinin şam 
borusunun en kəsiyinə nisbəti.
Nomoqram
m
=0,4 və 
m
=0,6 kəmiyyətləri üçün hazılandığını 
nəzərə alaraq, digər 
m
kəmiyyətləri üçün qazın xətdən boşaldılmasına 
sərf olunacaq vaxtı aşağıdakı düsturla təyin etmək mümkündür: 
burada 
τ
- 
m
=0,4 kəmiyyəti üçün qazın xətdən boşaldılmasına sərf 
olunacaq vaxtdır. 
 
 
Məsələn, 
=5, m=0,4 kəmiyyətlərində 6 km uzunluğunda qaz 
kəmərindən 50 kqq/sm
2
təziqdə olan qazın xətdən boşaldılmasına sərf 
olunacaq vaxtı təyin etmək tələb olunur. Tünd xətt və oxla nomoqram 
üzrə hesabatın aparılması qaydası göstərilmişdir. Qazın xətdən 
boşaldılmasına sərf olunacaq vaxt orta hesabla 2 saat təşkil edəcək 
(120 dəqiqə).