Yer: Van, Rescate Otel program ve özetler programme and abstracts

Key Words: Ibn Sina (Avicenna), Canon, History of medicine.
Crimean War (1853-56) looked after the wounded and sick soldiers of their armies. 
Nursing sisters were greatly appreciated due to their devoted service for patients 
during the cholera epidemic in 1865. Nursing sisters also served at hospitals estab-
lished by the Ottoman Red Crescent Society together with the International Red 
Cross Society during the Ottoman-Russian War (1877-78). Women were commis-
sioned in Ottoman hospitals to care for homeless and forlorn sick women immi-
grants from the Caucasus and Balkans. 
During the end of the 19th century women who cared for female patients in Otto-
man hospitals and wards established for women were employed as “female maid” 
or  “female  servant”.  Organization  of  women  within  the  Ottoman  Red  Crescent 
Society, founded in 1877 at the start of the Russian War under the name “Relief of 
Wounded and Sick Soldiers”, was not realized until1912. During the Ist World War 
Ottoman ladies worked as volunteer nurses in hospitals and aided the immigrants. 
Nursing was adopted socially as a female career under the leadership of Dr. Besim 
Ömer Pasha and he also pioneered the development of professional nursing through 
the  support  of  the  Ottoman  Red  Crescent  Society.  Disasters,  one  after  another, 
constituted grounds for Ottoman women to participate in social life together with 
men and opened the way for the adoption of nursing in hospitals as a female career.   
52

İbn Sina’nın Kanun-u Sagir Kitabı
The Book Kânûn-u Sagîr of  İbn Sina
Kadircan KESKİNBORA (1)
(1) Prof. Dr., Ph. D., Bahçeşehir Ü. Tıp Fakültesi
e-mail: [e-mail]
Özet
   İbn Sina, çoğu felsefe, din, tıp, fizik, astronomi ve doğa bilimleriyle ilgili olmak 
üzere birçok bilim dalında kimisi birkaç sayfa, diğer bazısı birkaç ciltten oluşan 
270’i aşkın eser yazmıştır. 
Farsça  olan  biri  dışında  eserlerinin  hepsi Arapça  yazılıdır.  O  devirde  bilim  dili 
Arapça olarak kabul görmüş ve eserlerini Arap diliyle yazmak bilim adamlarının 
geleneği olmuştu. İbn Sina’nın birbirinden değerli eserleri arasında en hacimli ve en 
tanınmış olanlarının başında felsefe ağırlıklı el-Şifa ve Tıp Kanunu anlamına gelen 
el-Kanûn  fi’t-Tıb  isimli,    tamamen  bir  tıp  ansiklopedisi  olan  beş  ciltlik  diğer 
kitabıdır. 
İbn  Sina,  yüzyıllar  boyunca,  hem  Avrupa,  hem  Anadolu  ve  hem  de  İslam 
Coğrafyasındaki Tıp Okullarında temel kitap olarak okutulan tıp kitabının kısa bir 
özeti mahiyetinde, Kanûn-u Sagir (Küçük Kanun) adlı eserini de bir kitapçık olarak 
ayrıca kaleme almıştır. 
Eserin istinsah edilmiş bir orijinal kopyası; İstanbul, Bayezid Devlet Kütüphanesi, 
Yazma Eserler Kısmı, Veliyüddin Efendi Kataloğu 2529 numarada kayıtlıdır. Bu 
eser,  başkanlığımda  oluşturulan  ekip  tarafından  2013  yılında  Türkçeye  tercüme 
edilmiş ve kitap olarak yayınlanmıştır. 
Esas alınan el-Kânûn fi’t Tıbb kitabında olduğu gibi, bu küçük eserde de İbn Sina, 
konuları gayet iyi sistematize etmiştir. Her bir makale için kısa, tanıtıcı birkaç cüm-
lelik açıklamadan sonra alt başlıklar (bölüm-bâb) anlatmıştır.
 Kanûn-u Sagir (Küçük Kanun), on makaleden oluşan bir kitaptır.  Alt bölümlere 
(bâb)  ayırarak,  ayrı  ayrı  makaleler  halinde,  önce  insanın  yaratılışı,  bedeninin 
oluşması,  tıp  biliminin  kısımları  özetle  anlatılmıştır.  Nabız  detaylı  olarak 
sınıflandırılmış, idrar, bedenin diğer organlarıyla ilgili temel bilgiler, yiyecek ve 
içeceklerin  güçleri,  sağlığı  koruma,  çocukların  eğitimi,    hamile  ve  emzikli 
kadınların  yönlendirilmesi,  baş  ve  baştan  başlayıp  göğüs  sınırına  kadar  olan 
bölgenin hastalıkları, göğüs ve göğüsten karına kadar olan bölümün hastalıkları, 
mide ve sindirim sistemi hastalıkları, idrar yolları hastalıkları, nefes, eklem ağrıları, 
sıtmalar, bedenin dışındaki arızi hastalıklar, kan verme, zehirli haşeratın sokması 
konuları  özetlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Ibn Sina, Kanun fit-Tıbb, Tıp Tarihi
Türkiye’de Felaketlerin Hastanelere Kazandırdığı Kadın 
Hastabakıcı Mesleği “Hemşirelik”
Disasters Raising Nursing Care in Hospitals as a Woman’s 
Carrer in Turkey
 
Prof.Dr.Nil SARI
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
e-mail:[e-mail]
Özet
   Osmanlı döneminde kadınların hastanelerde çalışması düşünülmezdi. Kadınlar 
(anneler, eşler, kız kardeşler) ailelerinin doğal hastabakıcılarıydı. 19’uncu yüzyılın 
ikinci yarısından itibaren savaşlar, göçler ve salgın hastalıklar gibi felaketler sebebi-
yle Osmanlı’lar kadın hastabakıcılarla tanışmaya başladı. Kırım Savaşı’nda (1853-
56)  Türkiye’ye  gelen  rahibe  hemşireler  ordularının  yaralı  ve  hasta  askerlerine 
baktılar. Rahibe hemşireler 1865 kolera salgınında özveriyle hizmet ederek takdir 
topladılar. Osmanlı-Rus Savaşı’nda (1877-78) Kızılhaç ile birlikte kurulan Hilâl-i 
Ahmer  Hastanelerinde  rahibe  hemşireler  de  hizmet  verdiler.  Kafkas  ve  Balkan 
göçlerinde  hastanelere  yatırılan  evsiz  ve  kimsesiz  kadın  hastaların  bakımı  için 
kadınlar görevlendirildi. 
19’uncu yüzyılın sonlarında kadın hastalar için açılan hastanelerde ve koğuşlarda 
hasta  bakımı  yapan  kadınlar  “kadın  hizmetçi”,  “inâs  hademe”  ve  “tımarcı”  gibi 
sıfatlarla çalışmaktaydı. Osmanlı-Rus Savaşı başladığında “Yaralı ve Hasta Asker-
lere Yardım Cemiyeti” olarak 1877 yılında kurulan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemi-
yeti  içinde  kadınların  örgütlenmesi  ancak  1912’de  gerçekleşti.  Birinci  Dünya 
Savaşı’nda  Osmanlı  hanımefendileri  gönüllü  olarak  hastanelerde  hemşirelik 
yaptılar ve göçmenlere yardım ettiler. Kadın hastabakıcı (hemşirelik) mesleğinin 
Türkiye’de  toplumca  benimsenmesi  ve  gelişimi  Dr.  Besim  Ömer  Paşa’nın 
öncülüğünde  ve  Hilâl-i Ahmer  Cemiyeti  vasıtasıyla  sağlanmıştı. Ard  arda  gelen 
felaketler  Osmanlı  kadınının  toplum  içinde  yer  almasına  zemin  teşkil  etmiş  ve 
hastanelerde hasta bakımının bir kadın mesleği olarak benimsenmesine yol açmıştı.
Summary
  It would have been unthinkable for a woman to be a nurse in an Ottoman hospital 
before late 19th century. Female members of Ottoman families (wifes, mothers, 
sisters)  were  considered  as  inborn  nurses  of  the  family.    Ottomans  came  to  be 
acquainted with professional female nurses as a result of disasters such as wars, 
migrations and epidemic diseases. Nursing nuns who came to Turkey during the 
Summary
    Ibn Sina wrote more than 270 books, some of a few pages, others extending 
through  several  volumes  which  are  concerning  philosophy,  religion,  medicine, 
natural sciences, and other scientific areas. All books that written by Ibn Sina are in 
Arabic but one which in Persian language. Arabic was accepted as the scientific 
language at that age and writing in Arabic was a scientific tradition.
Ibn Sina composed his major philosophical treatise, Kitab al-shifa (Book of Heal-
ing), a comprehensive account of learning that ranges from logic and mathematics 
to  metaphysics,  and  the  best  known  major  medical  book,  Canon  of  Medicine, 
el-Kânûn fit-Tıbb in 5 volumes. He wrote another short book about medicine and 
diseases as if a summary of his Great Canon, Kânûn-u Sagîr (Small Canon). One 
copy of this book is at Bayezid State  Library, Istanbul, section of hand-written 
books and recorded in Catalogue of Veliyuddin Efendi nr.2529.  This book was 
translated in Turkish by a committee under the head of mine and published in 2013.
   Ibn Sina systematized this book as he did in the main Great Canon. At the begin-
ning of every section he gave a short information and cut the section into subsec-
tions.
Kanûn-u Sagir consists of ten separate sections. First of all, the being of the human, 
moulding  the  body,  and  the  parts  of  the  medical  science  is  told.  The  pulse  is 
described  in  details.  The  basic  knowledges  related  to  the  organs,  the  urine,  the 
power of the food and drinks, keeping the health, training the children, management 
of  the  pregnant  and  breastfeeding  mothers,  from  the  head  to  the  feet  the  basic 
diseases of the regions of the body are summarized.
Key Words: Ibn Sina (Avicenna), Canon, History of medicine.
Crimean War (1853-56) looked after the wounded and sick soldiers of their armies. 
Nursing sisters were greatly appreciated due to their devoted service for patients 
during the cholera epidemic in 1865. Nursing sisters also served at hospitals estab-
lished by the Ottoman Red Crescent Society together with the International Red 
Cross Society during the Ottoman-Russian War (1877-78). Women were commis-
sioned in Ottoman hospitals to care for homeless and forlorn sick women immi-
grants from the Caucasus and Balkans. 
During the end of the 19th century women who cared for female patients in Otto-
man hospitals and wards established for women were employed as “female maid” 
or  “female  servant”.  Organization  of  women  within  the  Ottoman  Red  Crescent 
Society, founded in 1877 at the start of the Russian War under the name “Relief of 
Wounded and Sick Soldiers”, was not realized until1912. During the Ist World War 
Ottoman ladies worked as volunteer nurses in hospitals and aided the immigrants. 
Nursing was adopted socially as a female career under the leadership of Dr. Besim 
Ömer Pasha and he also pioneered the development of professional nursing through 
the  support  of  the  Ottoman  Red  Crescent  Society.  Disasters,  one  after  another, 
constituted grounds for Ottoman women to participate in social life together with 
men and opened the way for the adoption of nursing in hospitals as a female career.   
53

Menstruasyon’un Kültür Tarihine Kısa Bakış
A Short Introduction to the Cultural History of
Menstruation
 
Arın NAMAL
Prof.Dr.İstanbul Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anablim Dalı Öğretim 
Üyesi
e-mail:[e-mail]
Özet
        Menstruasyon  (Latince  mensis=ay),  yumurta  döllenmediği  takdirde,  korpus 
luteum'um  bozulması  sonucunda  progesteron  ve  östrojen  salgısının  azalması  ve 
hormon  uyarısının  ortadan  kalkmasıyla  uterus’un  iç  çeperinin  parçalanıp, 
döllenmemiş  yumurta  ile  birlikte  dışarıya  atılmasıdır.  Bu  olay  3-7  gün  sürer, 
menapoza  dek  28  gün  arayla  kadın  bedeninde  yinelenir. Akan  kan  yaklaşık  100 
gram  kadardır.  Bütün  kültürlerde  kadının,  menstruasyon  sürecinde  daha  farklı 
giyindiği ve menstruasyon kanını emmesi için bazı materyaller kullandığı bilinir. 
Hippokrat  (M.Ö.  460-375),  menstruasyonun  nedenini  Humoral  Patoloji  ile 
açıklamıştı: Kadının yapısı nemli, daha az sıkı ve erkeğe göre zayıf olduğu için, 
fazla  vücut  sıvısı  üretmektedir  ve  bu  sıvıların  düzenli  olarak  vücuttan  atılması 
gerekir.  Bu  görüş,  orta  çağ  boyunca  yaşadı  ve  menstruasyon  kadın  sağlığı  için 
önemli bulundu. 20. yy.’a kadar bu kanın zehirli olduğu ve gıdalara bulaşırsa onları 
çürütebileceği  fikri  yaşadı.  Menstruasyon  kanına  büyüsel  özellikte  de  atfedildi: 
Örneğin bir evin kapısına adet kanı sürülürse, cadıların bu eve yaklaşamayacağına 
ve o evde yangın çıkmayacağına inanıldı. Tek Tanrılı inanışlar da menstruasyon 
sürecindeki kadını „kirli“ kabul etti ve onu dini ritüellerden muaf tuttu. 19. ve 20. 
yy.larda  kadının  sağlıklı  olması  bakımından,  menstruasyon  sürecini  sorunsuz 
atlatması  önemsendi  ve  bunun  için  dinlenmesi  önerildi.  Menstruasyon,  aynı 
zamanda  kadının  çalışma  yaşamında  geride  konumlanması  için  sağlam  bir 
gerekçeydi. Antik Çağ’dan günümüze, Menstruasyon’un kültür tarihi, kadının ve 
bedeninin, çağlar boyunca daha alt değerde kabul edildiğini de göstermektedir. 
Summary
   Menstruation (mensis= month in latin), is the decrease of secretion of progester-
one and estrogenthe of corpus luteum in case the egg is not fertilized, the fragmenta-
tion of the inner wall of the uterus and then ejaculation along with the unfertilized 
egg, when hormones warning disappears. This phenomenon takes 3-7 days, repeats 
itself in the woman body by 28 day intervals until menopause. Flowing blood is 
Türkiye’de Felaketlerin Hastanelere Kazandırdığı Kadın 
Hastabakıcı Mesleği “Hemşirelik”
Disasters Raising Nursing Care in Hospitals as a Woman’s 
Carrer in Turkey
 
Prof.Dr.Nil SARI
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
e-mail:[e-mail]
Özet
   Osmanlı döneminde kadınların hastanelerde çalışması düşünülmezdi. Kadınlar 
(anneler, eşler, kız kardeşler) ailelerinin doğal hastabakıcılarıydı. 19’uncu yüzyılın 
ikinci yarısından itibaren savaşlar, göçler ve salgın hastalıklar gibi felaketler sebebi-
yle Osmanlı’lar kadın hastabakıcılarla tanışmaya başladı. Kırım Savaşı’nda (1853-
56)  Türkiye’ye  gelen  rahibe  hemşireler  ordularının  yaralı  ve  hasta  askerlerine 
baktılar. Rahibe hemşireler 1865 kolera salgınında özveriyle hizmet ederek takdir 
topladılar. Osmanlı-Rus Savaşı’nda (1877-78) Kızılhaç ile birlikte kurulan Hilâl-i 
Ahmer  Hastanelerinde  rahibe  hemşireler  de  hizmet  verdiler.  Kafkas  ve  Balkan 
göçlerinde  hastanelere  yatırılan  evsiz  ve  kimsesiz  kadın  hastaların  bakımı  için 
kadınlar görevlendirildi. 
19’uncu yüzyılın sonlarında kadın hastalar için açılan hastanelerde ve koğuşlarda 
hasta  bakımı  yapan  kadınlar  “kadın  hizmetçi”,  “inâs  hademe”  ve  “tımarcı”  gibi 
sıfatlarla çalışmaktaydı. Osmanlı-Rus Savaşı başladığında “Yaralı ve Hasta Asker-
lere Yardım Cemiyeti” olarak 1877 yılında kurulan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemi-
yeti  içinde  kadınların  örgütlenmesi  ancak  1912’de  gerçekleşti.  Birinci  Dünya 
Savaşı’nda  Osmanlı  hanımefendileri  gönüllü  olarak  hastanelerde  hemşirelik 
yaptılar ve göçmenlere yardım ettiler. Kadın hastabakıcı (hemşirelik) mesleğinin 
Türkiye’de  toplumca  benimsenmesi  ve  gelişimi  Dr.  Besim  Ömer  Paşa’nın 
öncülüğünde  ve  Hilâl-i Ahmer  Cemiyeti  vasıtasıyla  sağlanmıştı. Ard  arda  gelen 
felaketler  Osmanlı  kadınının  toplum  içinde  yer  almasına  zemin  teşkil  etmiş  ve 
hastanelerde hasta bakımının bir kadın mesleği olarak benimsenmesine yol açmıştı.
Summary
  It would have been unthinkable for a woman to be a nurse in an Ottoman hospital 
before late 19th century. Female members of Ottoman families (wifes, mothers, 
sisters)  were  considered  as  inborn  nurses  of  the  family.    Ottomans  came  to  be 
acquainted with professional female nurses as a result of disasters such as wars, 
migrations and epidemic diseases. Nursing nuns who came to Turkey during the 
about 100 grams. It is known that in any culture, women are dressed differently 
during  menstruation  and  they  use  certain  materials  to  absorb  menstrual  blood. 
Hippocrates (460-375 BC), explained the cause of menstruation by the Humoral 
Pathology: Woman's structure, being moist, less stringent and weaker than men, 
produces much body fluid and these fluid need to be eliminated from the body on a 
regular basis. This opinion survived during the middle age and menstruation was 
considered significant for women's health. The idea supporting that this blood is 
toxic  and  can  putrefy  the  food  in  case  of  contamination  survived  until  the  20th 
century.  Magical  qualifications  were  also  attributed  to  the  menstrual  blood:  For 
example, the belief was that if you put menstrual blood on the door of a house, 
witches could not approach this house and that no house fire could initiate. Mono-
theistic belief admitted the woman in the menstrual period as "dirty" and  exempted 
her from religious rituals. In the 19th and 20th centuries, in terms of being healthy 
women, it was attached importance to overcome menstruation period and women 
were recommended to rest accordingly. Menstruation was also a strong justification 
to  position  woman  behind  in  worklife.  From Antiquity  to  the  present  day,  the 
cultural history of menstruation shows that woman and her body were admitted the 
lowest value through the ages. 
Crimean War (1853-56) looked after the wounded and sick soldiers of their armies. 
Nursing sisters were greatly appreciated due to their devoted service for patients 
during the cholera epidemic in 1865. Nursing sisters also served at hospitals estab-
lished by the Ottoman Red Crescent Society together with the International Red 
Cross Society during the Ottoman-Russian War (1877-78). Women were commis-
sioned in Ottoman hospitals to care for homeless and forlorn sick women immi-
grants from the Caucasus and Balkans. 
During the end of the 19th century women who cared for female patients in Otto-
man hospitals and wards established for women were employed as “female maid” 
or  “female  servant”.  Organization  of  women  within  the  Ottoman  Red  Crescent 
Society, founded in 1877 at the start of the Russian War under the name “Relief of 
Wounded and Sick Soldiers”, was not realized until1912. During the Ist World War 
Ottoman ladies worked as volunteer nurses in hospitals and aided the immigrants. 
Nursing was adopted socially as a female career under the leadership of Dr. Besim 
Ömer Pasha and he also pioneered the development of professional nursing through 
the  support  of  the  Ottoman  Red  Crescent  Society.  Disasters,  one  after  another, 
constituted grounds for Ottoman women to participate in social life together with 
men and opened the way for the adoption of nursing in hospitals as a female career.   
54

Menstruasyon’un Kültür Tarihine Kısa Bakış
A Short Introduction to the Cultural History of
Menstruation
 
Arın NAMAL
Prof.Dr.İstanbul Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anablim Dalı Öğretim 
Üyesi
e-mail:[e-mail]
Özet
        Menstruasyon  (Latince  mensis=ay),  yumurta  döllenmediği  takdirde,  korpus 
luteum'um  bozulması  sonucunda  progesteron  ve  östrojen  salgısının  azalması  ve 
hormon  uyarısının  ortadan  kalkmasıyla  uterus’un  iç  çeperinin  parçalanıp, 
döllenmemiş  yumurta  ile  birlikte  dışarıya  atılmasıdır.  Bu  olay  3-7  gün  sürer, 
menapoza  dek  28  gün  arayla  kadın  bedeninde  yinelenir. Akan  kan  yaklaşık  100 
gram  kadardır.  Bütün  kültürlerde  kadının,  menstruasyon  sürecinde  daha  farklı 
giyindiği ve menstruasyon kanını emmesi için bazı materyaller kullandığı bilinir. 
Hippokrat  (M.Ö.  460-375),  menstruasyonun  nedenini  Humoral  Patoloji  ile 
açıklamıştı: Kadının yapısı nemli, daha az sıkı ve erkeğe göre zayıf olduğu için, 
fazla  vücut  sıvısı  üretmektedir  ve  bu  sıvıların  düzenli  olarak  vücuttan  atılması 
gerekir.  Bu  görüş,  orta  çağ  boyunca  yaşadı  ve  menstruasyon  kadın  sağlığı  için 
önemli bulundu. 20. yy.’a kadar bu kanın zehirli olduğu ve gıdalara bulaşırsa onları 
çürütebileceği  fikri  yaşadı.  Menstruasyon  kanına  büyüsel  özellikte  de  atfedildi: 
Örneğin bir evin kapısına adet kanı sürülürse, cadıların bu eve yaklaşamayacağına 
ve o evde yangın çıkmayacağına inanıldı. Tek Tanrılı inanışlar da menstruasyon 
sürecindeki kadını „kirli“ kabul etti ve onu dini ritüellerden muaf tuttu. 19. ve 20. 
yy.larda  kadının  sağlıklı  olması  bakımından,  menstruasyon  sürecini  sorunsuz 
atlatması  önemsendi  ve  bunun  için  dinlenmesi  önerildi.  Menstruasyon,  aynı 
zamanda  kadının  çalışma  yaşamında  geride  konumlanması  için  sağlam  bir 
gerekçeydi. Antik Çağ’dan günümüze, Menstruasyon’un kültür tarihi, kadının ve 
bedeninin, çağlar boyunca daha alt değerde kabul edildiğini de göstermektedir. 
Summary
   Menstruation (mensis= month in latin), is the decrease of secretion of progester-
one and estrogenthe of corpus luteum in case the egg is not fertilized, the fragmenta-
tion of the inner wall of the uterus and then ejaculation along with the unfertilized 
egg, when hormones warning disappears. This phenomenon takes 3-7 days, repeats 
itself in the woman body by 28 day intervals until menopause. Flowing blood is 
Türkiye’de Felaketlerin Hastanelere Kazandırdığı Kadın 
Hastabakıcı Mesleği “Hemşirelik”
Disasters Raising Nursing Care in Hospitals as a Woman’s 
Carrer in Turkey
 
Prof.Dr.Nil SARI
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
e-mail:[e-mail]
Özet
   Osmanlı döneminde kadınların hastanelerde çalışması düşünülmezdi. Kadınlar 
(anneler, eşler, kız kardeşler) ailelerinin doğal hastabakıcılarıydı. 19’uncu yüzyılın 
ikinci yarısından itibaren savaşlar, göçler ve salgın hastalıklar gibi felaketler sebebi-
yle Osmanlı’lar kadın hastabakıcılarla tanışmaya başladı. Kırım Savaşı’nda (1853-
56)  Türkiye’ye  gelen  rahibe  hemşireler  ordularının  yaralı  ve  hasta  askerlerine 
baktılar. Rahibe hemşireler 1865 kolera salgınında özveriyle hizmet ederek takdir 
topladılar. Osmanlı-Rus Savaşı’nda (1877-78) Kızılhaç ile birlikte kurulan Hilâl-i 
Ahmer  Hastanelerinde  rahibe  hemşireler  de  hizmet  verdiler.  Kafkas  ve  Balkan 
göçlerinde  hastanelere  yatırılan  evsiz  ve  kimsesiz  kadın  hastaların  bakımı  için 
kadınlar görevlendirildi. 
19’uncu yüzyılın sonlarında kadın hastalar için açılan hastanelerde ve koğuşlarda 
hasta  bakımı  yapan  kadınlar  “kadın  hizmetçi”,  “inâs  hademe”  ve  “tımarcı”  gibi 
sıfatlarla çalışmaktaydı. Osmanlı-Rus Savaşı başladığında “Yaralı ve Hasta Asker-
lere Yardım Cemiyeti” olarak 1877 yılında kurulan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemi-
yeti  içinde  kadınların  örgütlenmesi  ancak  1912’de  gerçekleşti.  Birinci  Dünya 
Savaşı’nda  Osmanlı  hanımefendileri  gönüllü  olarak  hastanelerde  hemşirelik 
yaptılar ve göçmenlere yardım ettiler. Kadın hastabakıcı (hemşirelik) mesleğinin 
Türkiye’de  toplumca  benimsenmesi  ve  gelişimi  Dr.  Besim  Ömer  Paşa’nın 
öncülüğünde  ve  Hilâl-i Ahmer  Cemiyeti  vasıtasıyla  sağlanmıştı. Ard  arda  gelen 
felaketler  Osmanlı  kadınının  toplum  içinde  yer  almasına  zemin  teşkil  etmiş  ve 
hastanelerde hasta bakımının bir kadın mesleği olarak benimsenmesine yol açmıştı.
Summary
  It would have been unthinkable for a woman to be a nurse in an Ottoman hospital 
before late 19th century. Female members of Ottoman families (wifes, mothers, 
sisters)  were  considered  as  inborn  nurses  of  the  family.    Ottomans  came  to  be 
acquainted with professional female nurses as a result of disasters such as wars, 
migrations and epidemic diseases. Nursing nuns who came to Turkey during the 
about 100 grams. It is known that in any culture, women are dressed differently 
during  menstruation  and  they  use  certain  materials  to  absorb  menstrual  blood. 
Hippocrates (460-375 BC), explained the cause of menstruation by the Humoral 
Pathology: Woman's structure, being moist, less stringent and weaker than men, 
produces much body fluid and these fluid need to be eliminated from the body on a 
regular basis. This opinion survived during the middle age and menstruation was 
considered significant for women's health. The idea supporting that this blood is 
toxic  and  can  putrefy  the  food  in  case  of  contamination  survived  until  the  20th 
century.  Magical  qualifications  were  also  attributed  to  the  menstrual  blood:  For 
example, the belief was that if you put menstrual blood on the door of a house, 
witches could not approach this house and that no house fire could initiate. Mono-
theistic belief admitted the woman in the menstrual period as "dirty" and  exempted 
her from religious rituals. In the 19th and 20th centuries, in terms of being healthy 
women, it was attached importance to overcome menstruation period and women 
were recommended to rest accordingly. Menstruation was also a strong justification 
to  position  woman  behind  in  worklife.  From Antiquity  to  the  present  day,  the 
cultural history of menstruation shows that woman and her body were admitted the 
lowest value through the ages. 
Crimean War (1853-56) looked after the wounded and sick soldiers of their armies. 
Nursing sisters were greatly appreciated due to their devoted service for patients 
during the cholera epidemic in 1865. Nursing sisters also served at hospitals estab-
lished by the Ottoman Red Crescent Society together with the International Red 
Cross Society during the Ottoman-Russian War (1877-78). Women were commis-
sioned in Ottoman hospitals to care for homeless and forlorn sick women immi-
grants from the Caucasus and Balkans. 
During the end of the 19th century women who cared for female patients in Otto-
man hospitals and wards established for women were employed as “female maid” 
or  “female  servant”.  Organization  of  women  within  the  Ottoman  Red  Crescent 
Society, founded in 1877 at the start of the Russian War under the name “Relief of 
Wounded and Sick Soldiers”, was not realized until1912. During the Ist World War 
Ottoman ladies worked as volunteer nurses in hospitals and aided the immigrants. 
Nursing was adopted socially as a female career under the leadership of Dr. Besim 
Ömer Pasha and he also pioneered the development of professional nursing through 
the  support  of  the  Ottoman  Red  Crescent  Society.  Disasters,  one  after  another, 
constituted grounds for Ottoman women to participate in social life together with 
men and opened the way for the adoption of nursing in hospitals as a female career.   
55