Zbekiston respublikasi

3.4.5-rasm. Sirpanish vint-gayka uzatmasi 
Afzalliklari:
uzatma konstruktsiyasi oddiy va yasash oson, katta yuklama 
qobiliyati ega bo`lishiga qaramay ixcham, katta ishonchliliga ega, silliq va 
shovqinsiz ishlaydi, kuchdan yutish va katta aniqlikdagi harakatni ta’minlay oladi. 

---

205 
Kamchiliklari:
tirqish (lyuft)larning mavjudligi, katta sirpanish ishqalanishi 
mavjudligi uchun rezbaning yeyilish darajasi kattaligi va F.I.K.ning pastligi. 
3.4.2.Planetar uzatmalar 
 
Planetar uzatmalarning 
planetar
yoki 
satellitli
deyilishiga sabab, 
uzatmadagi tishli g`altaklarning harakati planetalar harakatiga o`xshash. Bu 
g`altaklarning o`qlari qo`zg`aluvchan bo`ladi. Oddiy planetar uzatma tashqi tishli 
markaziy quyosh tishli g`altakdan, ichki tishli markaziy tojli g`altakdan, tashqi 
tishli satellitlardan va vodiladan iborat. Satellitlar bir vaqtning o`zida ham quyoshli 
ham tojli g`altaklar bilan ilashmaga kiradi, satellitlar o`qi esa vodiloda joylashgan 
(3.4.6-rasm).
A)
 satellitlar; 
Б)
 quyosh g`altagi; 
В)
 vodilo; 
Г)
 markaziy tojli g`alak 
3.4.6-rasm. Planetar uzatma 
Zamonaviy mexatron modullarda planetar uzatmalar juda keng ishlatiladi. 
Ularning afzalliklari
ixcham (kompakt) va kichik massali, katta uzatish nisbatiga 
ega, tayanchlarga yuklama kichik, F.I.K. katta, yuqori kinematik aniqlikka, 
mustahkamlikka va ishonchlilikka ega. 

---

206 
Lekin kamchiliklarga ham ega
: konstruktiv tuzilishi murakkab; yasash va 
o`rnatish ishlarida yuqori aniqlik talablari; uzatish nisbatining oshishi bilan 
F.I.K.ning pasayishi. 
Uning ishlash printsipi quyidagicha: tojli g`altakning qo`zg`almas holida 
(
ω
b
=0
) quyosh tishli g`altakning aylanishi (
ω
a
) satellitning o`z o`qi atrofida ω
g 
tezlik bilan aylanishiga olib keladi. Satellitlarning tojli g`altak bo`yicha tebranma 
harakati uning o`qini harakatlantiradi va vodiloning ω
h 
tezlik bilan aylanishini 
ta`minlaydi. Satellit vodiloga nisbatan 
ω
tezlik bilan aylanma harakat qiladi. 
Tojli g`altak qo`zg`almas bo`lganligi uchun 
ω
b
= 0, vodiloning burchak 
tezligi: 
ω
h
 = ω
a 
/[1 + (z
b
/z
a
)]. 
bu yerda ω
a
-quyosh sherternyasining burchak tezligi; 
z
a
- quyosh sherternyasining 
tishlari soni; 
z
b
- markaziy tojli g`alak tishlari soni 
Ushbu planetar uzatmaning uzatish nisbati 
i = ω
a 
/ω
h
,
yoki oxirgi variantda 
i = 1 + z
b
/z
a
. 
Misol tariqasida planetar uzatmani elektrdrelda ishlatilishini keltirish 
mumkin (3.4.7-rasm).