X. Sanaqulov D. Xodiyeva M. Satbayeva mehnat va uni o‘qitish metodikasi toshkent 2015

Suvda suzuvchi transport modelini yasash. 
Eng dastlabki ke-
ma lar butun daraxt tanasidan o‘yib yasalgan qayiqlar bo‘lgan. Ular da 
suzib yurish uchun uzun xodadan foydalanilgan. Bora-bora qayiq va 
kemalar alohida elementlardan tayyorlana boshlanadi, yangi qurilgan 
elementlar paydo bo‘lib, xodalar eshkaklarga almashdi.
Mashg‘ulotda ish boshlashdan oldin bolalarga turli suzuvchi 
vositalar haqida umumiy ma’lumotlar beriladi: hozirgi zamon tu shun-
chasida kema deganda odamlarga xizmat qiladigan dengiz va daryo 
vositalari tushuniladi. O‘z navbatida transport kemalari yuk, passajir, 
yuk-passajir kemalariga ajratiladi; yuk kemalari orasida quruq va 
qo‘yiladigan yuklarni tashiydigan kemalar bor; konteyner, treyler, 
yog‘och, ko‘mir tashuvchi va boshqalar. Turli baliqchilik kemalari
seyner, trauler, baliq zavodlaridir. Texnik maqsadlarga mo‘ljallangan 
kemalar – buksir, muzyorar, o‘t o‘chiruvchi, doklar, zemsnaryadlardir.
Yelkanli qayiq modelini yasash. 
Ish uchun qalin qog‘oz; rasm 
daftar varag‘i yoki vatmandan foydalaniladi. Model uchta detaldan 
iborat: korpus, machta va yelkan. Dastlab 80×180 mm o‘lchamli 
qog‘ozdan korpus yoyilmasi tayyorlanadi. Ikkita parallel chiziq 
tortiladi. Ularning orasi qayiq kengligiga teng bo‘ladi, tumshuq 
qismida kesiklar qilinadi, bunda yelimlash uchun klapan qoldiriladi, 
qarama-qarshi tomondan burchaklari qirqib tashlanadi. Tayyorlangan 
detallar ukkiga buklanadi va detal yelimlab yopishtiriladi. Yekan 
uchun ingichka qalin qog‘oz olinadi, u sharikli ruchka sterjeniga 
o‘raladi va naycha yelimlanadi. Tayyorlanma olinadi, osti qirqiladi, 
qopqoqcha hosil bo‘lishi uchun bukiladi va qayiqcha tubiga yelimlab 
yopishtiriladi. Yelim qotguncha qo‘l bilan bosib turiladi.

---

117
Taxlangan qog‘ozdan qayiqcha modelini yasash. 
Kons truksiya 
jihatdan qayiq odatdan tashqari quriladi. 100×180 mm o‘lchamdagi 
bir varaq qattiq qog‘oz tayyorlanadi, undan qayiqcha detallari qirqib 
olinadi. Tayyorlanma teng yarmidan ko‘ndalangiga bukiladi va 
to‘rt tomonidan istalgan qiyshiq chiziq bo‘ylab kesiladi. Shundan 
so‘ng qog‘oz yoyiladi, yum shoq qismiga yelim surtiladi va chetlari 
birlashtiriladi. Yelim qurigach, quyruq qismli klapanlariga yelim 
surtiladi, chetlari bukiladi va qayiqcha yelimlanadi. Ish oxirida 
qayiqcha to‘la shakl ga keltiriladi, unga qo‘shimcha jilo beriladi.