Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
* * * 50-ci illərin sonlarına qədər bir dramaturq və xırda hekayələr müəllifi kimi tanınmış İ.Əfəndiyev 1958-ci www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 62 ildə ilk dəfə iri həcmli «Söyüdlü arx» romanını oxuculara təqdim edir. Əsər yazıçıya böyük uğur qazandırdı və onun monumental nəsr yaradıcılığının ilk bünövrə daşı oldu. Məlum həqiqətdir ki, qısa müddətdə geniş oxucu auditoriyası qazanmaq və ədəbi mühitdə, sözün yaxşı mənasında, bir təlatüm əmələ gətirmək baxımından İlyas Əfəndiyevin ―Söyüdlü arx‖ romanı öz dövrünün qiymətli sənət nümunəsi olmuşdur. 1959-cu ildə kitab halında buraxılmış bu əsər о vaxtadək bir hekayənəvis və dramaturq kimi məşhur olan İlyas müəllimin yeni yaradıcılıq imkanlarından, orijinal romançı təfəkkürünə malik olduğundan xəbər verirdi. Bu roman haqqında о illərin qocaman ədiblərindən, gənc şairlərindən başlamış, görkəmli tənqidçilərinə qədər bir çox müəlliflər məqalə və resenziyalarla çıxış etmiş, çoxlu oxucu məktubları nəşr edilmişdi. (Bax: Axundova M. «Söyüdlü arx» (Eyni adlı roman haqqında) //Azərbaycan qadını. - 1959. - №8. - s.18; Xəlilov Qulu. Nəsr əsərlərimizə aid qeydlər. (1953-1958) //Xəlilov Q. Böyük sənət uğrunda. - Bakı: Azərnəşr, 1962. - s.40-64; Miryəh- yayev M. İctimai mübarizənin ön sırasında. («Söyüdlü arx» romanı haqqında) //Ədəbiyyat və incəsənət - 1959. - 16 iyul; Rəhimov S. «Söyüdlü arx» barəsində //Ədəbiyyat və incəsənət. - 1959. - 7 fevral.; Rza Xəlil. «Söyüdlü arx» romanının qəhrəmanı Nuriyyəyə açıq məktub //Azərbaycan gəncləri. - 1959. - 11 yanvar və s...) Akademik Bəkir Nəbiyev bu romanın ədəbiyyata gəlişini belə xatırlayır: ―Bir gənc tənqıdçi olaraq mən о zaman Azərbaycan KP MK-nın orqanı olan ―Kommunist‖ qəzetinin redaksiyasında mədəniyyət www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 63 şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışırdım. Əsər məni elə mütəəssir etmişdi ki, onun haqqında kiçik bir resenziya yazmaq niyyətindən vaz keçdim. Belə qərara gəldim ki, yazıçının özü ilə məsləhətləşib əməkdaşı olduğum qəzetin xətti ilə mənim doğma yurdum Ağdaşda ―Söyüdlü arx‖ romanı ətrafında geniş bir oxucu konfransı keçirək. Razılaşdıq. (Onu da deyim ki, əsərlərini hələ 1945-ci ildən mütaliə etsəm də ədibin özü ilə 10 il sonra, 1955-ci ilin yayında Şuşada tanış olmuşdum. Mən və dostum Əliağa Kürçaylını İlyas müəllimgilə ikimizin də dostumuz, Əfəndiyevlər ailəsinə məhrəm olan Qasım Oasımzadə aparmışdı. Elə о vaxtdan ədiblə ünsiyyətimiz tutdu və mənim bu gün də iftixar duyğusu ilə əziz-əziz xatırladığım dostluğumuzun əsası qoyuldu). İlyas müəllimi Ağdaşa aparmaq, ona dədə-baba evimizdə hörmət etmək üçün əlimə yaxşıca fürsət düşmüşdü. Lakin 1960-cı ilin sərt bir fevral günündə bölgəyə (rayona) getmək məsələsi reallaşanda bir qədər soyuqlamış İlyas müəllim dedi: ―Bəkir, oxucuların öz mülahizələrində sərbəst olmasına şərait yaratmaq çox vacibdir. Mənim yanımda onlar ―etikanı güdmək‖ xətrinə tənqiddən çəkinə bilərlər. Yaxşısı budur müzakirəni keçirib nəticəsini mənə deyəsən". Sonra yazıçı ―Hörmətli Ağdaşlı yoldaşlar!‖ müraciətilə başlanan səmimi bir məktub da yazıb mənə verdi... Həmyerlilərimizlə bir yerdə Ağdaşın mədəniyyət evində keçirdiyimiz oxucu konfransı uğurlu oldu. Onun materialları çıxış edənlərin şəkilləriylə birlikdə ―Kommunist‖ qəzetinin 26 fevral 1960-cı il tarixli nömrəsində bütöv bir səhifə halında dərc olundu və mən həmin qəzetin bir nüsxəsinin üstünə bir neçə xatirə sözü yazıb llyas müəllimə yadigar verdim...‖ (Bax: Nəbiyev B. O həmişə müasirdir. İlyas Əfəndiyevin 3 www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 64 cildlik seçilmiş əsərlərinin I cildinə yazılmış ön söz. Bakı, ―Avraasiya Press‖, 2005, s.11.) Filologiya elmlər doktoru, şair-ədəbiyyatşünas, məzmunlu ədəbi-tənqidi məqalələrin müəllifi Qasım Qasımzadə İlyas müəllimin ilk romanı haqqında yazır: ―Nəsr sahəsində gözəl nümunələr yaradan müəllifin ―Söyüdlü arx‖ı onun təkrarsız yaradıcılıq nailiyyəti olmaqla yanaşı, ümumən lirik-psixoloji üslubun roman janrı vasitəsilə zənginləşib dərinləşmə imkanlarını göstərən axar-baxarlı yeni məcra idi‖ (Bax: Qasımzadə Q. Ədəbiyyatımız, mənəviyyatımız. Bakı, Yazıçı, 1988, s.234 – 408 səh.) Xüsusən, ―Söyüdlü arx‖ romanındakı Nuriyyə obra- zının yeniliyi, orijinallığı ədəbi-tənqidin təhlil obyektinə çevrilmişdi. Mehdi Hüseyn, Mirzə İbrahimov, Məmməd Arif, Əkbər Ağayev kimi tənqidçilər Nuriyyənin Azərbaycan nəsrində yeniliyini xüsusi qeyd edirdilər. Bu obrazla İlyas Əfəndiyevin yeni düşüncəli qadın obrazlarının (məsələn Səriyyə tipli) başlanğıcını qoymasının mahiyyəti ortaya çıxmışdı. Biz sonralar Nuriyyədə hələ rüşeyim halında olan xarakterik, psixoloji keyfiyyətlərin onun Səriyyə, Səlimə, Sarıköynək və s. bu tipli obrazlarında dərinləşdiyini ğörürük... Məsələn, akademik Mirzə İbrahimov bu obrazı belə səciyyələndirirdi: ―Konkret insan surətləri, canlı və qüdrətli qəhrəmanlar vasitəsilə bədii ədəbiyyat dövrün həqiqətini açır, insanlara köməк edir ki, öz zəmanələrini, onun həqiqətlərini doğru dərk etsinlər və mürəkkəb, dolaşıq həyat mübarizələrində düzgün istiqamət tuta bilsinlər. ―Söyüdlü arx‖ romanının baş qəhrəmanı Nuriyyə məhz www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 65 belə qəhrəmanlardandır.‖ (Bax: İbrahimov M. Böyük ideallar, böyük qəhrəmanlar ədəbiyyatı, «Ədəbiyyat və incəsənət» qəz., 1984, 23 sentyabr.) Nuriyyə obrazının İlyas Əfəndiyev nəsrinin təkamü- lündəki əhəmiyyətini ədəbiyyatşünaslarımız və tənqidçilərimiz sonrakı məqamlarda da qiymətlən- dirmişlər. Bunlardan prof. Akif Hüseynovun, prof.Vəli Osmanlının, prof. Vilayət Quliyevin, prof. Himalay Ənvəroğlunun, prof. Vaqif Yusiflinin fikir və müşahidələri xüsusi maraq doğurur. (Bax: Osmanlı Vəli. Psixoloji təhlil və bədii yaradıcılıq. («Söyüdlü arx» romanı haqqında) //Ədəbiyyat və incəsənət. - 1973. - 11 avqust; Hüseynov A. Müxtəlifliyin birliyi. Bakı. Yazıçı, 1983, s.184; Yusifli V. Tənid yarpaqlari. Bakı: Gənclik, 1998, s. 29; Quliyev V. Tarixdə iz qoyan şəxsiyyətlər. Bakı: Ozan, 2000, s. 430; Ənvəroğlu H. Azərbaycan ədə- biyyatının yaradıcılıq problemləri. Baki: Elm, 2004, s. 365.) Tənqid düzgün olaraq qeyd edirdi ki, İlyas Əfəndi- yevin bədii tip, portret, xarakter yaratma məharəti onun povest və romanlarının əsas göstəricilərindəndir. Yazıçı bu əsərlərində lirik-psixoloji təhlil üsuluna əsaslanaraq qəhrəmanların mənəvi dünyasının daha dərin qatlarına işıq salır, onların subyektiv keyfiyyətlərini ictimai həyat hadisələri fonunda təsvir edir, qəhrəman tipi və cəmiyyət həqiqətlərinin qarşıdurmasını yaratmağa müvəffəq olur. Beləliklə də, yazıçı adi, sadə, əməkçi insanları ―düşünən qəhrəmanlar‖, ―iztirabkeş-kamil vətəndaş‖ səviyyəsinə yüksəltməyə nail olur. İlyas Əfəndiyevin povest və romanlarını təhlil edən ədəbiyyatşünas Himalay Ənvəroğlu doğru olaraq yazır ki, ―gerçəkliyin hansı www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 66 mündəricədə, nə kimi siyasi-ideoloji ―rəngdə‖ olma- sından asılı olmayaraq İlyas Əfəndiyev qəhrəmanları şəxsi, subyektiv-fərdi meyllərdən çəkinmir, başqa sözlə, vətəndaşlıq pafosu ön planda olub müəllifin estetik idealı ilə birbaşa əlaqəli olsa da, onlara öz həyatını yaşamaq imkanı verilir. Bu, onları ―arzu olunan‖ ictimai ideala qovuşdurmasa belə, İlyas Əfəndiyevin aparıcı roman qəhrəmanları tale yollarına öncə Nuriyyənin (―Söyüdlü arx‖) ömür yolunun təhkiyyəsi ilə, tərcümeyi-halının çözülməsi ilə başlayır. Lakin bu ilk uğurlu təkanın fiziki və mənəvi təsir gücü getdikcə artır, şiddətlənir və ictimailəşir.‖ (Bax: Ənvəroğlu H. Azərbaycan ədəbiyyatının yaradıcılıq problemləri. Baki: Elm, 2004, s. 365.) Ədəbi tənqid bunu onunla əsaslandırır ki, İlyas Əfəndiyevin povest və roman qəhrəmanlarının (həmçinin ―Söyüdlü arx‖ romanını) kamil insan konsepsiyasına cavab verə bilməsi müəyyən mənada yazıçının bədii sənət mövqeyi, onun ictimai hadisə və həqiqətlərə münasibətilə daha çox bağlıdır. Sənətkar istər tarixi (―Geriyə baxma, qoca‖), istərsə də müasir qəhrəmanlara (―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖) müraciət edərkən klassik ―xeyir və şər‖ qarşıdurmasını diqqət mərkəzinə çəkir, insan haqqında sosial-fəlsəfi düşüncələri bu məcrada təqdim edirdi. (Bax: Babayeva İ. İlyas Əfəndiyevin nəsr sənətkarlığı. Avtoreferat, Bakı, 2008, s.20.) Ədəbi tənqidin də, qeyd etdiyi kimi, yazıçının ―Söyüdlü arx‖, ―Körpüsalanlar‖, ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖, ―Üçatılan‖, ―Geriyə baxma, qoca!‖ əsərlərindəki xarakterlərin bütövlüyü, onların yaşadığı hisslərin www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 67 təlatümü və mənəvi-psixoloji yaşantılarnın dramatizmi, gərginliyi buradan qidalanır. İlyas Əfəndiyevin iri həcımli nəsr əsərlərində tip, xarakter və şəxsiyyətin təqdimi məhz canlı həyat lövhələrinə, mövcud vəziyyətin analitik-bədii təhlilinə əsaslanır. Yazıçı formalizm əleyhinə çıxaraq, obrazların ―müsbət‖ və ―mənfı‖ qəhrəmanlara ayrılmasnı tənqid edir, yazır ki, ―baş qəhrəmanın hünərini daha artıq nəzərə çarpdırmaq üçün, onu əhatə edən adi adamlar olduqca sadəlövh göstərilir... Nəticədə, ümumiyyətlə adamların səviyyəsi aşağı düşür, baş qəhrəmanın özü də süni, quru və qeyri-inandırıcı olur‖ . (Bax: Əfəndiyev İ. Müasirlik uğrunda. «Ədəbiyyat və incəsənət» qəz., 7 sentyabr, 1963.) Bu, İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının sona qədər tənqid tərəfindən də təhlillər yolu ilə təstiqini tapmış estetik kredosudur. Ədəbi tənqidin müəyyənləşdirdiyinə görə, ―İlyas Əfəndiyevin nəsrindəki şəxsiyyətlərin hər biriı günün zəruri məsələlərinə, həm də ümumi ictimai problemlərə analitik-təhlil mövqeyindən yanaşır, yalnız baş qəhrəmanları müşahidə etmir, əksinə hadisələrin ağırlıq mərkəzində dayanır, hadisələrin qaynarlığından yaranan daxili-psixoloji gərginliyi öz şəxsiyyətində ―əridirlər‖, hadisəlrin dramatizmi onların kimliyində ―yaşayır‖, ifadə olunur. İlyas Əfəndiyevin qəhrəmanları ona görə xarakter və şəxsiyyət səviyyəsinə yüksəlirlər ki, onlar yazıçının real müşahidəsinin və romantik arzularının vəhdətindən doğur, ədibin cəmiyyət və insan haqqında düşüncələrinin daşıyıcısına çevrilirlər.‖(Hüseynov A. ―Müxtəlifliyin birliyi‖, Bakı, Yazıçı, 1981, s.199.) www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 68 İlyas Əfəndiyev deyirdi ki, ―...qəhrəmanlarının hər birinin bir ayaqları bu gündə, biri sabahdadır. Yəni onlar eyni zamanda sabahla, daha işıqlı gələcəklə yaşayırlar. Bədii sənət ustaları da heç şübhəsiz, bu cəhətə xüsusi fikir verməlidirlər. Bax, bu nöqtədə sənətkar müəyyən mənada romantik olmalıdır. Yazıçı sabah formalaşacaq xarakteri bu gün oxucuya təqdim etməkdən qorxmamalıdır‖. (Bax: Əfəndiyev İ. Müasirlik uğrunda. «Ədəbiyyat və incəsənət» qəz., 7 sentyabr, 1963.) Beləliklə də, yazıçı istəyi ilə ədəbi tənqidin müşahidəsi üst-üstə düşürdü... 1953-1958-ci illərdə İ.Əfəndiyev Azərbaycan Yazı- çılar İttifaqında nəsr üzrə məsləhətçi vəzifəsində çalı- şarkən ədəbiyyata gələn istedadlı gənclərin inkişafını qayğı ilə izləmiş, bacardığı qədər onların yeni əsərlərinin çapına, kitablarının buraxılmasına kömək göstərmişdi. O, 1954-cü ildən etibarən Yazıçılar İttifaqı Rəyasət heyətinin üzvü olmuş, 1958-ci ilin axırlarında Yazıçılar İttifaqı idarə heyətinin məsul katibi seçilmişdir. İttifaqın işində yaxından iştirak edən ədib, Respublika yazıçılarının II qurultayında /1954/ «Azərbaycan sovet dramaturgiyası», III qurultayında isə /1958/ «Azərbaycan dramaturgiyasının inkişafı» mövzularında məruzələr etmiş, o dövrdə yaranan dram əsərlərini təhlil edərək yaxşı və pis cəhətlərini aşkarlamış, bu sahədə yaradıcılıq perspektivlərini müəyyənləşdirmiş, özünü bir sənətşünas, teatr tənqidçisi kimi də göstərə bilmişdi... O dövrkü ədəbi tənqidin qeyd etdiyi kimi, İ.Əfəndiyev çoxşaxəli yaradıcılıq yolu keçmiş sənətkarlardandır. Əgər biz onun həyat və yaradıcılıq yolunun hər hansı bir ilini, yaxud qısa bir dövrünü ciddi xronoloji ardıcıllıqla www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 69 izləsək, maraqlı bir mənzərənin şahidi olarıq: yazıçı eyni bir qısa dövr ərzində hekayələr yazmaqla yanaşı, istedadlı bir dramaturq kimi də fəaliyyət göstərir, iri həcmli roman və povestlərlə bərabər oçerklər üzərində də işləyir, publi- sistik məqalələr qələm almaqla yanaşı, konfrans və qurul- taylarda məruzələrlə çıxış edir. Bir sözlə, İ.Əfəndiyevə hekayədən faciəyə, romandan komediyaya, məqalədən pyesə keçmək heç də çətinlik törətmir, bu, yazıçı üçün adi bir yaradıcılıq aktına çevrilir... İ.Əfəndiyev yaradıcılığının sonrakı mərhələlərində də ədəbiyyatın bütün janrlarında kamil sənət nümunələri yaratmışdır ki, bu da yazıçının sənət palitrasının müxtəlif çalarlarından, dünyagörüşünün üfiqi və şaquli, özü də qlobal genişliyindən və yaradıcılıq intellektindən xəbər verir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 70 II FƏSIL İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının 1960-1990-cı və müstəqillik illəri ədəbi tənqidində dərki 1960-cı ildə Respublikanın Əməkdar İncəsənət xadimi fəxri adını almış İ.Əfəndiyevin yaradıcılığında 60-90-cı illər ən məhsuldar dövr hesab olunur. Bu illərdə onun yaradıcılığında janr rəngarəngliyi özünü göstərir, bir- birinin ardınca iri nəsr əsərləri, ciddi ictimai-siyasi problemlər qaldıran, gözəl mənəvi keyfiyyətlər aşılayan, eyni zamanda müasir Azərbaycan nəsrinin yüksək bədii- estetik səviyyəli nümunələri kimi şöhrət qazanmış «Körpüsalanlar» /1960/, «Dağlar arxasında üç dost» /1963/, «Sarıköynəklə Valehin nağılı» /1976-78/, «Geriyə baxma, qoca» /1980/, «Üçatılan» /1981/ kimi povest və romanlarını dərc etdirir, eyni zamanda, maraqlı dram əsərlərini qələmə alır, publisist və ədəbiyyatşünas kimi məhsuldar yaradıcılıq yolu keçir. Bu illərin məhsulu olan «Sən həmişə mənimləsən» /1964/ pyesi ilə Azərbaycan səhnəsində lirik-psixoloji dramanın əsasını qoyur. Bu yolu uğurla davam etdirən dramaturq «Mənim günahım» /1967/, «Unuda bilmirəm» /1968/, «Məhv olmuş gündəliklər» /1969/, «Qəribə oğlan» /1973/, «Bağlardan gələn səs» /1976/ və s. pyeslərini yazır. Ölməz sənət nümunələri kimi Azərbaycan dramaturgiyası xəzinəsini zənginləşdirən, yüksək vətəndaşlıq pafosu, incə lirizm və dərin psixoloji tapıntılarla aşılanan bu pyeslər teatr sənətimizdə yeni bir mərhələ açır, «İlyas Əfəndiyev teatrı» yaranır. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 71 «İlyas Əfəndiyev teatrı»nın uğurlarından söhbət açarkən, təkcə onu göstərmək kifayətdir ki, ilk tamaşası 1968-ci ildə olmuş «Unuda bilmirəm» pyesi 1981-ci ilə qədər, yalnız Azərbaycan Milli Teatrı səhnəsində 350 dəfə oynanılmışdır. İlyas Əfəndiyev 1971-ci ildə Qırmızı əmək Bayrağı ordeni ilə təltif edilmişdir. Əlinə qələm aldığı ilk gündən müasir mövzulara daha çox müraciət edən dramaturq, 1971-ci ildə mövzusu tarixi keçmişimizdən, Qarabağ həyatından götürülmüş, 20-ci illər dramaturgiya ənənələrinə söykənən (S.S.Axundovun ―Laçın yuvası‖ pyesini yada sal) «Mahnı dağlarda qaldı» pyesini yazır. Yeni yaradıcılıq uğuru kimi qarşılanmış bu pyesə görə İ.Əfəndiyev 1972- ci ildə Respublika Dövlət mükafatına layiq görülür. 1974-cü ildə Respublikamızın ədəbi ictimaiyyəti yazıçının anadan olmasının 60 illiyini təntənə ilə qeyd edir. Yubileylə əlaqədar olaraq ədib ―Oktyabr İnqilabı‖ ordeni ilə təltif olunur. Azərnəşr onun dörd cildlik «Seçilmiş əsərləri»ni nəşr edir. Görkəmli ədəbiyyat xadimi, geniş şöhrət qazanmış İ.Əfəndiyev Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Rəyasət heyətinin 30 iyul 1979-cu il tarixli fərmanı ilə xalq yazıçısı fəxri adına layiq görülür. Yazıçının anadan olmasının 70 illiyi Respublikamızda qeyd olunarkən «Yazıçı» nəşriyyatı 1984-1985-ci illərdə oxucularına gözəl bir hədiyyə hazırlamış, ədibin 6 cildlik «Seçilmiş əsərləri»ni nəfis şəkildə 40 min nüsxə tirajla çap etmişdir. Ədəbiyyat sahəsindəki xidmətləri nəzərə alınan ədib həmin il ―Lenin ordeni‖ ilə mükafatlandırılmışdır. Ümumiyyətlə, İlyas Əfəndiyevin 50 illik yubileyin- dən başlayaraq onun hər onillikdə təntənəli yubiley www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 72 mərasimləri keçirilmiş, dövlət təltifləri olmuş, haqqında bütün mətbuat orqanlarında ən məşhur yazıçı və tənqidçilərin məqalələri getmişdir. Bunlardan Süleyman Rəhimovun, Mehdi Hüseynin, Əli Vəliyevin, Bayram Bayramovun, Bəxtiyar Vahabzadənin, Nurəddin Babayevin, Məmməd Arifin, Məmməd Cəfərin, Cəfər Cəfərovun, Qulu Xəlilovun, Əkbər Ağayevin, Yəhya Seyidovun, Qasım Qasımzadənin, Yaşar Qarayevin, Yaqub İsmayılovun, Şamil Salmanovun və başqalarının maraqlı məqalələrini, yubiley çıxışlarını göstəmək olar ki, bütün bunlarda İlyas Əfəndiyev yaradıcılığı bütövlükdə çox yüksək və obyektiv elmi arqumentlərlə qiymətləndirilir ki, bunların üzərində, təəssüf ki, dayanmaq imkanımız yoxdur. (Bax: Arif M. Kommunist əxlaqı mövqeyindən. (Anadan olmasının 60 illiyi münasibətilə) //Kommunist. - 1974. - 17 noyabr; Əziz dostumuz İlyas Əfəndiyev! (Anadan olmasının 60 illiyi münasibətilə Yazıçılar İttifaqının təbriki) //Ədəbiyyat və incəsənət. - 1974. - 23 noyabr; Azərbaycan. - 1974. - №11. - s. 17.; Hörmətli İlyas Məhəmməd oğlu! (Anadan olmasının 60 illiyi münasibətilə SSRİ Yazıçılar İttifaqının idarə heyətinin təbriki) //Ədəbiyyat və incəsənət. - 1974. - 23 noyabr.; Qarayev Yaşar. Müasirliyin sabitliyi. (Anadan olmasının 60 illiyi münasibətilə) //Ulduz. - 1974. - №11. - s.27-30; Yazıçı haqqında söz //Anadan olmasının 70 illiyi münasibətilə məqalələr //Azərbaycan. - 1984. - №5. - s.112-114.; Babayev Nizaməddin. Xalq həyatı məcrasında. (İ.Əfəndiyev-70) //Azərbaycan müəllimi. – 1984. - 25 may.; Əliyev Heydər. Səmimi təbrik. (Anadan olmasının 80 illiyi) //Azərbaycan. – 1994. - 26 may.; Aydmoğlu T. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 73 Sənət ülviyyətinə sədaqət. (İlyas Əfəndiyev-80) //Xalq qəzeti. - 1994. - 27 may.; Abdullazadə A. Bir ömrün poeziyası və ya yubiley təntənələrindən sonrakı düşüncələr. (İ.Əfəndiyev-80) //İncəsənət. - 1994. - 6 sentyabr.; Əfəndiyev Əmin. Ədibin ilk hekayəsi (İlyas Əfəndiyev - 85) //Ədəbiyyat qəzeti. - 1999. - 26 noyabr və s... ) 1990-cı ildə Azərbaycanın Milli Teatrı öz tarixində ilk dəfə olaraq xarici ölkəyə - Türkiyəyə qastrol səfərinə çıxmışdır. Bu səfər zamanı Teatr İstanbul və Ankara şəhərlərində teatr həvəskarlarına İ.Əfəndiyevin «Bizim qəribə taleyimiz» və «Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı» əsərlərinin tamaşasını göstərmişdir. Böyük uğurla qarşılanan bu əsərlər haqqında Türkiyə mətbuatı onlarla sanballı məqalələr vermişdir. Həmin tarixi mədəniyyət hadisəsini xatırladan tanınmış teatrşünas, professor İnqilab Kərimov belə şərh etmişdir: "1989-cu ilin oktyabr ayında M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrının direktoru Həsən Turabov Türk Dünyası Araşdırmaları Vəqfindən bir məktub aldı. Vəqf Azərbaycanın görkəmli dramaturqu İlyas Əfəndiyevin pyeslərini göstərmək üçün teatrı Türkiyəyə dəvət etmək fikrində idi. Əlbəttə, bu çox şad bir xəbər idi. Əvvala, Azərbaycan teatrı 117 illik taixinin son 70 ilində bir dəfə də olsun xarici ölkələrdə qastrolda olmamışdı. İkincisi, tənqidin çox doğru olaraq qeyd etdiyi kimi, uzun illərdir ki, teatrın əsas repertuar yükünün ağırlığı İlyas Əfəndiyevin öhdəsindədir; bu böyük dramaturqun yaradıcılığı dünyanın bir sıra ölkələrinin, o cümlədən Türkiyə ictimaiyyətinin diqqət mərkəzində olmuşdur. Müasir türk mətbuatı onu Azərbaycan ədəbiyyatının canlı klassiki adlandırıb... |