Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 40 Məhz 30-cu illərin sonlarında İ.Əfəndiyev ədəbiyyata gəlmiş və bir-birinin ardınca hekayələr yazmağa başlamışdır. «Rayonda ora-bura qaçaraq gündə səkkiz- doqquz saat işləməklə bərabər hələ gecə kurslarında da dərs deyirdim. Çox yorulmağıma baxmayaraq Qarabağın qarlı uzun qış gecələrində heç kəsə bir söz demədən hekayələr yazdım. Sonralar «Kənddən məktublar» adı ilə çap olunan həmin hekayələri götürüb 1938-ci ilin yayında pulsuz-pənəsiz gəldim Bakıya...» Bu illər çox qorxulu bir dövr idi, ən istedadlı sənətkarların başı üzərini qara buludlar almışdı, heç kəs özündən arxayın deyildi. Sabaha sağ çıxıb- çıxmayacağından nigaran qalmış adamlar bir-birindən qorxur, heç kimə etibar etmirdilər. İ.Əfəndiyev ədəbiyyata gəldiyi ilk illəri belə xatır- layır: «Qaryagində coğrafiya müəllimi işlədiyim vaxtlar yadıma düşür. Uzun qış gecəsi idi, çöldə qar-çovğun vardı. Adətim üzrə mütaliə edirdim. Darıxır, qəribə hisslər keçirirdim. Birdən elə bil ilahidən məndə bir fikir yarandı ki, buradakı həyatımı, ürəyimi əzən, sıxan düşüncələrimi şəhərdəki bir dostuma məktub formasında yazım. Bu güclü hissin qarşısında davam gətirə bilmədim. Özüm də bilmirəm nə iş idi, oturdum, bir də gördüm ki, hekayə yazıram. Növbəti gün də, ondan sonra da belə oldu. Dalbadal 9 hekayə yazdım». (Bax: Yenə orada, səh. 64.) Bədii yaradıcılıq sahəsində ilk uğurlu addımlarını 30- cu illərin axırlarında atmağa başlamış İ.Əfəndiyev, bundan əvvəl bir jurnalist, mətbuat işçisi kimi qələmini sınağa çəkmişdi. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 41 Yazıçının tərcümeyi-halında indiyə qədər qaranlıq qalmış, daha dəqiq desək, səhv işıqlandırılmış məsələlərdən biri də İ.Əfəndiyevin ilk mətbu əsərinin nə vaxt çap olunmasıdır. Yazıçının tədqiqatçısı Emin Əfəndiyev yazır: ―Bu məlumatın dəqiq olmamasının bir səbəbi də, müəyyən mənada, yazıçının özü ilə əlaqədardır. Belə ki, 1938-ci ilin son aylarından etibarən intensiv şəkildə yaradıcılığa başlamış İ.Əfəndiyevin imzası dövri mətbuat səhifələrində tez-tez görünməyə başlamışdır. Onun bir sıra məqalə, oçerk və hekayələri respublikanın müxtəlif qəzetlərində dərc olunurdu. Yalnız 1938-ci ilin sonlarında, 1939-cu ilin ilk iki ayında yazıçının «Yeni yol» qəzetində «Buruqlar arasında» adlı ilk oçerki, «Bataqlıq saldatları» kinofilminə yazdığı ilk resenziyası, «Aşağı mətbuata rəhbərliyi canlandırmalı» adlı ilk məqaləsi, «Namuslu fəhlələrin sırasını ço- xaltmalı», «Şərəf və iftixar işi» adlı yazıları işıq üzü görmüşdü. Bu illərdə «Kommunist» və «Ədəbiyyat qəzeti» də İ.Əfəndiyevin ilk yazılarına yer verirdi. Yazıçının ilk mətbu hekayəsi olan «Berlində bir gecə» əsəri də bu aylarda oxuculara çatdırılmışdır. İ.Əfəndiyev ilk mətbu əsərilə əlaqədar yazır: «1939- cu ildə «Revolyusiya və kultura» jurnalında «Gözlənilməyən sevgi» adlı ilk hekayəm çıxdı. Bundan az sonra «Kənddən məktublar» kitabım nəşr olundu.» Bu qeyri-dəqiq məlumat yazıçının son illərdə dərc etdirdiyi bir sıra yazılarında da verilmişdir. Və yazıçının bu məlumatına əsaslanan jurnalist və ədəbiyyatşünaslar da həmin səhvi təkrar etmişlər. İlk mətbu hekayəsi hesab etdiyi «Gözlənilməyən sevgi» əsərindən xeyli əvvəl, yazıçının bir sıra hekayə, oçerk və məqalələri artıq respublika mətbuatında dərc www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 42 olunmuşdur...‖ (Bax: Əfəndiyev E. İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı (monoqrafiya), redaktor və ön sözün müəllifi akademik B.Nəbiyev, Bakı, ―ELM‖, 2000.) Kənddə coğrafiya müəllimi işləyərkən yazdığı hekayələrini götürüb Bakıya gələn İ.Əfəndiyev onları Yazıçılar İttifaqında nəsr üzrə məsləhətçi işləyən yazıçı Əbülhəsənə göstərir. Hekayələri oxuyan Əbülhəsən onları bəyənir və çapını məsləhət görür. Beləliklə də yazıçının «Kənddən məktublar» adlı ilk kitabı işıq üzü görür. İ.Əfəndiyev «Dostumuzu xatırlayarkən» adlı xatirə- lərində bu haqda yazmışdır: «...hekayələri mərhum yazıçımız Əbülhəsənə təqdim etdim. O, mənim təhər- töhürümə, ayağımdakı uzunboğaz çəkmələrə baxaraq soruşdu: - Nəçisən ? Nəçi olduğumu dedikdə o: - Əzizim, əzizim, - dedi - coğrafiya müəllimi hara, yazıçılıq hara?.. Mən bu barədə bir söz deməyərək soruşdum: - Hekayələrin cavabını nə vaxt ala bilərəm? - Ünvanını qoy get, vaxt olanda oxuyub cavab yazarıq. - Yox, -dedim, - xahiş edirəm mən rayona qayıdanacan oxuyasınız ki, cavabını özümə deyəsiniz. Soruşdu: - Rayona nə vaxt qayıdırsan? Dedim: - On gündən sonra. - Əzizim, əzizim, on günəcən bunları oxuya bilmərəm. Özü də əlyazma- sında gətirmisən. Mən təkid elədim. O, mənim əl çəkməyəcəyimi hiss eləyib: - Yaxşı, - dedi, - on gündən sonra mənə dəyərsən. Bəlkə oxuya bildim. On gündən sonra o, məni ayrı cür qarşıladı. Gülümsəyib soruşdu: - Əzizim, əzizim, sənin hekayələrin hansı qəzet-jurnallarda çıxıb? - Heç birində - dedim. - Bunlar mənim ilk hekayələrimdi, heç birini də hələ çapa verməmişəm. - Doğrudan? Amma mənə elə gəldi ki, sən çoxdan çap www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 43 olunursan. Hekayələr yaxşıdı...yaxşıdı. Xoşuma gəldi. Mən bizim sədrimizə də dedim. Gedək, o, səninlə tanış olmaq istəyir... Əbülhəsən məni Əli Məmmədova təqdim edərək dedi: - Hekayələri barədə sizə danışdığım oğlan budur. Sədr gülümsəyib mənimlə əl tutdu. Haradan olduğumu və sairə...öyrənib biləndən sonra Əbül- həsəndən soruşdu: - Neçə hekayədi? - Doqquz,- deyə Əbülhəsən cavab verdi. - Neçəsini çap etmək mümkündür? - Hamısını - deyə Əbülhəsən qətiyyətlə cavab verdi. - Elə isə göndərin Azərnəşrə, qoy kitab halında çap eləsinlər». (Bax:İlyas Əfəndiyev – Wirtual muzey, ―Xatirələr‖ bölməsi.) Beləliklə də, Əbülhəsən xeyirxahlıq edərək İ.Əfən- diyevin yaradıcılıq yolunun başlanğıcında yaşıl işıq yandırmış oldu, «Kənddən məktublar» adlı ilk kitabı İlyas Əfəndiyevə «ədəbiyyat dünyasına», yazıçılar aləminə çıxmasına səlahiyyət verdi. İlyas Əfəndiyev 1938-ci ilin axırlarında birdəfəlik Bakıya gəlir və onun yaradıcılığında mühüm rol oynamış Bakı ədəbi mühitinə qovuşur. Bakıda heç kimi tanımayan kimsəsiz gənc yazıçı İ.Əfəndiyev o vaxtlar Yazıçılar İttifaqında partkom (sovet dönəmində hər bir təşkilatda belə bir vəzifə var idi – red.) işləyən görkəmli yazıçı Əli Vəliyevlə tanış olur və onun köməyilə «Yeni yol» qəzetində mədəniyyət və ədəbiyyat şöbəsində ədəbi işçi vəzifəsinə işə düzəlir. Ev məsələsində isə ona Yazıçılar İttifaqının sədri Səməd Vurğun kömək edir, «Əski Şərq» mehmanxa- nasında bir otaq alır, yazıçı orada üç il yaşayır. Bakıda keçirdiyi ilk günləri yada salan İlyas Əfəndiyev qeyd edir ki, ―rayonda o qədər zülm çəkmişdik, o qədər təhqir olunmuşduq ki, burada adamlardan kömək, hörmət, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 44 insani münasibət görəndə ürəyim kövrəlirdi. Mənə elə gəlir ki, tamam yeni bir aləmə düşmüşəm. Demə səs hüququndan məhrum edilmiş tacir oğluna da kömək, hörmət olarmış...‖ Bakıda ilk gündən qayğıkeş və xeyirxah insanlarla əhatə olunmuş gənc yazıçı məhsuldar yaradıcılıqla məşğul olmağa və ilk mətbu əsərlərini respublikanın dövri mətbuat orqanlarında dərc etdirməyə başlayır. Ya- zıçı «Yeni yol» qəzeti redaksiyasında bir qədər işlə- dikdən sonra qəzetin nəşri dayandırılır. Bundan sonra İ.Əfəndiyev əmək fəaliyyətini əvvəlcə «Kommunist» /1939 -1940/, sonra isə «Ədəbiyyat qəzeti»ndə nəsr şöbəsinin müdiri kimi davam etdirmişdir. Heç şübhəsiz ki, İ.Əfəndiyevin bir yazıçı kimi inkişaf etməsində və ədəbi ictimaiyyət tərəfindən tanınmasında əməkdaşlıq etdiyi həmin qəzet redaksiyalarının mühüm xidməti olmuşdur. İ.Əfəndiyev 1940-cı ilin yanvar ayında Azərbaycan Yazıçılar İttifaqına üzvülüyə qəbul edilir. 1990-cı ildə qələmə aldığı xatirələrindən birində bu haqda yazıçı göstərmişdir: «Bir gün gənc tənqidçi Əkbər Ağayevlə təsadüfən küçədə rastlaşdığımız zaman mənə dedi ki: - Yazıçılar İttifaqının sədri Rəsul Rza iclasda sənin kitabın haqqında yaxşı sözlər danışdı. Deyirdi: - «...hiss olunur ki, gənc müəllif istedadlıdır, ümidverəndir. Onu İttifaqa cəlb etmək lazımdır.» İ.Əfəndiyev Yazıçılar İttifaqına daxil olmaq üçün aşağıdakı məzmunda, həm də qəribə səslənən, standartdan kənar ərizə ilə müraciət etmişdir: «Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqının İdarə Heyətinə, gənc yazıçı İlyas Əfəndiyev tərəfindən www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 45 Ərizə Yazdığım hekayələrdə bir çox nöqsanlar olduğunu bilirəm. Rica edirəm məni öz sıranıza qəbul edəsiniz. Gələcək işlərimdə mənə kömək edəsiniz. İlyas Əfəndiyev». 1939-cu il dekabr ayının 28-də yazılmış həmin ərizə, Yazıçılar İttifaqı İdarə heyətinin 10 yanvar 1940-cı il tarixli iclasında müzakirə edilmiş və İ.Əfəndiyev İttifaqa üzv qəbul olunmuşdur. Gənc yazıçı bundan sonra Yazıçılar İttifaqının işlərində yaxından iştirak etməyə başlayır. Böyük Vətən müharibəsinin başlanması bütün başqa sənətkarlar kimi İ.Əfəndiyevi də səfərbər etdi. Yazıçı oxucularda düşmənə qarşı dərin nifrət, vətənə məhəbbət hissləri aşılamaq vəzifəsini öhdəsinə götürdü. Tarixi keçmişimizə, el qəhrəmanlarına, folklor nümunələrinə müraciət edərək bir sıra hekayələr yazdı, əsgərlərlə görüşlər, söhbətlər keçirmək üçün yazıçı briqadaları ilə bərabər Azərbaycan diviziyalarında oldu, digər tərəfdən, əsasən bir nasir kimi tanınmış ədib, ədəbiyyatın başqa bir sahəsində - dramaturgiyada qələmini sınadı. 1943-cü ildə o, yazıçı M.Hüseynlə birlikdə, mövzusu Böyük Vətən müharibəsindən götürülmüş «İntizar» pyesini qələmə al- dılar. Əsər 1944-cü ildə M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının səhnəsində göstərilmiş və dramaturq İ.Əfəndiyevin Azərbaycan Milli Teatrı ilə 50 ildən çox bir müddətdə davam etmiş sıx yaradıcılıq əməkdaşlığının əsası belə qoyulmuşdur. Bundan sonra yazıçı Milli Teatrımız üçün «İşıqlı yollar» /1946/ və «Bahar suları» /1947/ pyeslərini qələmə aldı. İ.Əfəndiyev drmaturgiyaya gəldiyi illəri belə xatırlayır: «...Tanınmış yazıçı Mehdi Hüseyn mənə yaxınlaşıb... «istəyirsən birlikdə bir pyes yazaq» - dedi. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 46 Mehdi kimi məşhur bir yazıçının, tanınmış tənqidçinin bu təklifi gənc yazıçı üçün çox xoş idi və mən razılıq verdim. Beləliklə də biz birlikdə «İntizar» pyesini yazdıq. Pyes Akademik Milli Teatrda müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyuldu. Bundan bir müddət sonra teatrın direktoru və baş rejissoru Adil İsgəndərov məni milli teatra dəvət etdi. Nəsr yaradıcılığımdan xoşlandığını bildirdi və təklif etdi ki, neft həyatından teatr üçün bir pyes yazmaq barədə düşünüm... Neftçilərin həyatını öyrənməyə başladım və neft həyatından «İşıqlı yollar» adlı dram əsərimi yazdım. Əsər Akademik teatrda tamaşaya qoyulduqdan sonra Adil İsgəndərov müasir kənd həyatından da bir pyes yazmağı təklif etdi. Hətta qonorarın yarısını da qabaqcadan verdi. «Bahar suları» adlı pyesim də belə meydana gəldi. Pyesi Adil İsgəndərov özü tamaşaya qoydu, musiqisini Səid Rüstəmov yazdı. Beləliklə, mən nəsr yazmaqla bərabər dramaturgiyaya daxil oldum». Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, ―İşıqlı yollar‖ əsəri İlyas müəllimin həyatını xilas edir. Elçinin yazdığına görə, 40-cı illərin əvvəllərində adı repressiya olunanlar siyahısına düşən İlyas Əfəndiyevin adını Mircəfər Bağırov bu əsərə görə siyahıdan pozur. Elçin bu əhvalatı belə yazır: ―Siyahını nəzərdən keçirən Mir Cəfər Bağırov öz əli ilə onun adını pozur və deyir: – Bu cavan yazıçıyla işiniz olmasın. Neftçilərin həyatından yaxşı pyes yazıb (« İşıqlı yollar»ı nəzərdə tutur). Qoyun qalsın. Ancaq bunun anası (Bilqeyis xanım nəzərdə tutulur –J.Q.) Azərbaycanda sovet hökumətinin ən qatı düşmənidir. (Bax. Elçin, Seçilmiş əsərləri, 10 cilddə, 5- cild, s.271.) www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 47 Həmin illərdə ədəbi mühitdə, teatr barəsindəki resenziyalarda, aparılan ədəbi müzakirə və diskusiyalarda yazıçının bu əsərlərinin xırda nöqsanları ilə yanaşı, mövzusunun aktuallığı, əsərlərdəki dramatik kolliziyaların təbiiliyi, obrazların müasirliyi də təqdir edilir, həm müəllifin, həm rejissorun əməyi qiymətləndirilirdi... Xüsusən, 40-cı illərin axırlarında İ.Əfəndiyev artıq özünü bir nasir və dramaturq kimi təsdiq etmişdir. Onun yaradıcılıq uğurları təkcə oxucuların deyil, eyni zamanda ədəbiyyatşünas alimlərin də ürəyincə olurdu. Yazıçının yaradıcılığı, çap etdirdiyi hər bir yeni əsəri tənqidçilərin diqqətindən yayınmırdı. Məhz bu illərdə dövri mətbuat səhifələrində onun yaradıcılığı haqqında ilk məqalələr dərc olunmağa başladı. Əkbər Ağayevin «Kənddən məktublar», Hüseyn Şərifovun «Ümid verən yazıçı», Mehdi Hüseynin «Bir nasir haqqında», H.Orucəlinin «Həyata doğru», O.Sarıvəllinin «İntizar», M.Arifin «İntizar», M.Cəfərin «İntizar» tamaşası haqqında» və s. məqalələr İ.Əfəndiyevi geniş oxucu kütləsinə tanıtmaqda mühüm rol oynamışdır. Bundan əlavə, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının xüsusi iclaslarından birində yazıçı İ.Əfəndiyevin yaradıcılıq hesabatının dinlənilməsi və burada S.Vurğunun, M.Hüseynin, Ə.Məmmədxanlının, Ə.Ağayevin, H.Orucəlinin və başqa sənətkarların, tənqidçilərin çıxış edib xoş sözlər söyləmələri, ciddi təhlillərlə obyektiv fikirlər demələri, maraqlı mülahizələr irəli sürmələri İ.Əfəndiyevin yaradıcılığına olan maraqdan və diqqətdən irəli gəlirdi. O dövrün ədəbi tənqidinin İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığına münasibəti barədə görkəmi tənqidçi, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 48 professor Elçin Əfədiyev yazır: ―Səməd Vurğun İlyas Əfəndiyevin sadə adamları «böyük məhəbbətlə və hərarətlə» təsvir etdiyini, «onların zəhmətini parlaq və real boyalarla» göstərdiyini deyirdi. Nazim Hikmət İlyas Əfəndiyevin dramaturgiyasını yüksək qiymətləndirirdi və məqalələrindən birində belə maraqlı bir fikir söyləyirdi: «Süleyman Rüstəmin, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın arasında kökün dərinliklərə yayılması, gövdənin birliyi, yekparəliyi nöqteyi-nəzərindən bir birlik, vahidlik, budaqların eyni kök üstündə ayrı-ayrı tərəflərə uzanması nöqteyi-nəzərindən isə ayrılıq vardır. Bir-birinə həm oxşayırlar, həm oxşamırlar. Mirzə İbrahimovla Mehdi Hüseynin nəsri haqqında da, ustad Cəfər Cabbarlının və İlyas Əfəndiyevi dramaturgiyası haqqında da eyni şeyi söyləmək mümkündür.» Məmməd Arif İlyas Əfəndiyev haqqında bir sıra məxsusi məqalələr yazmışdı və onu «hər cür milli məhdudluqdan uzaq bir yazıçı» hesab edirdi, Mehdi Hüseyn İlyas Əfəndiyevi «insan psixologiyasını təbii və sadə boyalarla göstərdiyi üçün» həmişə yüksək qiymətləndirirdi, hələ 1944-cü ildə, – o vaxt İlyas Əfən- diyev cəmi beş il idi ki, ədəbiyyata gəlmişdi – «Bir nasirimiz haqqında» adlı çox xeyirxah bir məqalə yazıb o zamanın ən nüfuzlu qəzetində – «Kommunist»də dərc etdirmişdi və özünə xas olan ədəbi intuisiya ilə Azərbaycan ədəbiyyatına yeni, heç kimə bənzəməyən bir istedadın gəldiyini göstərirdi. Eyni zamanda, aydın hiss olunur ki, Mehdi Hüseyn bu məqaləni «baş ideoloji tribunada» – «Kommunist» qəzetində dərc etdirməklə, həm də gənc yazıçını – İlyas Əfəndiyevi dövrün ideoloji www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 49 hücumlarından qorumaq məqsədini də güdmüşdür.‖ (Bax: Elçin, Seçilmiş əsərləri, 10 cilddə, 5-ci cild, s.275.) Burada bir məsələni də diqqətə çatdırmaq istərdik, o da yazıçı və tənqidçi şəxsiyyətinin münasibətlərinə. Faktlar göstərir ki, dövrünün həm görkəmli yazıçısı, həm də nəzəriyyəçi-tənqidçisi kimi tanınmış Mehdi Hüseynlə İlyas Əfəndiyevi çox sıx yaradıcılıq əlaqələri və dünyagörüşlərinin oxşarlığı birləşdiribdir. Onlar ömrlərinin sonuna qədər yaxın dost və əməkdaşlıq ediblər... O illərdə Mehdi Hüseyn artıq tanınmış və iti qələmi, ədəbi mübarizədə kompromissiz və ciddi xarakteri ilə özünə nüfuz qazanmış bir yazıçı və ədəbiyyatşünas, İlyas Əfəndiyev isə üç il əvvəl ilk hekayələr kitabını nəşr etdirmiş gənc bir yazıçı idi. Lakin onları əməl birləşdirmişdi və onlar birlikdə ilk yazılarını – Natəvan haqqında dövrü üçün çox maraqlı və cəsarətli bir məqalə yazmışdılar. İlyas Əfəndiyev 1944-cü ilin 26 dekabrında Akademik Milli Dram Teatrında (o zaman Məşədi Əzizbəyov adına Dövlət Dram Teatrı adlanırdı) tamaşaya qoyulmuş ilk səhnə əsəri «İntizar»ı da öz hekayələri əsasında Mehdi Hüseynlə birlikdə yazmışdı, 1948-ci ildə onlar bir yerdə A.Ostrovskinin «Son qurban» komediyasını Azərbaycan dilinə çevirmişdilər. Elə buna görə də İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı bir tənqidçi kimi həmişə Mehdi Hüseynin maraq dairəsində olmuşdur. Mehdi Hüseyn, İlyas Əfəndiyevin «İşıqlı yollar», «Atayevlər ailəsi» və başqa əsərləri haqqında geniş və dövrün kontekstində prinsipial əhəmiyyətli resenziyalar yazmışdı, Azərbaycan ədəbiyyatının aktual problemlərinə həsr olunmuş bir çox məqalələrində İlyas Əfəndiyevin yaradıcılıq xüsusiyyətlərinin üzərində www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 50 dayanmış, bu xüsusiyyətlərin ədəbiyyata gətirdiyi yeniliklərdən bəhs etmiş, lazım olan məqamlarda – belə məqamlar isə az olmamışdı – öz prinsipial sözünü demişdi. (Bax: Mehdi Hüseyn. «Atayevlər ailəsi» (Əsərin tamaşaya qoyulması münasibətilə) //Kommunist. -1954. - 23 oktyabr; M. Hüseyn. Ədəbiyyat və sənət məsələləri. - Bakı: Azərnəşr, 1958. - s.573-578; ―Bir nasirimiz haqqında‖ //Kommunist. - 1944. - 5 aprel; «İşıqlı yollar» (Yazıçının eyni adlı pyesinin tamaşası haqqında) // M. Hüseyn. Əsərləri 10 cilddə. 9-cu cild. - Bakı: Yazıçı, 1979. - s.592-598; Ədəbiyyat qəzeti. - 1947. - 30 iyul.) Yazıçının qayğısını çəkən qələm dostları, xeyirxah insanlarla yanaşı, onun paxıllığını çəkənlər, yüksəlməsini istəməyənlər də tapılırdı. Bu illərdə Yazıçılar İttifaqında çağırılmış iclasların birində «cavan yazıçı İ.Əfəndiyevin özünü yaxşı aparmadığından», «bir sıra pozğun ünsürlərlə» əlaqə saxladığından söhbət getmiş və Yazıçılar İttifaqının Rəyasət heyəti ona ciddi xəbərdarlıq etmişdir. Lakin gənc yazıçı İ.Əfəndiyev Bakıya gəldiyi ilk gündən Əbülhəsən, Ə.Vəliyev, S.Rəhman, M.Cəfər, M.Hüseyn, S.Vurğun, S.Rəhimov, M.Arif, Ə.Ağayev, A.İsgəndərov, Adil Əfəndiyev və digər bu kimi sənətkarların əhatəsində olmuş, hər gün onların təsirini hiss etmiş, nəzər-diqqətlərindən kənarda qalmamış və getdikcə yetkinləşmişdir. Yazıçı həmin xeyirxah insanları xatırlayaraq sonralar qeyd etmişdir ki, «mən ədəbiyyatımızda onların yerini boş görürəm. Yazıçılardan Səməd Vurğun da, Əli Vəliyev də, Mehdi Hüseyn də, Süleyman Rəhimov da, Mrzə İbrahimov da, o şəxslərdir ki, o zaman ədəbi gənclik (o cümlədən mən də) onlara güvənirdik, onları |