««xalqaro audit»

3.2. Mustaqil auditorlarning xalqaro tashkilotlari 
 
Evropada buxgalterlar va auditorlarning ikkita professional tashkiloti salmoqli 
o’rin egallaydi. Bu buxgalteriya hisobi standartlari bo’yicha xalqaro komitet – 
BHSXK (International Accounting Standarts Commite – IASC) va Evropa ekspert 
buxgalterlarining federatsiyasi EEBF (Federation des Experts Somptables Europeen - 
FEE). FEE 1987 yil 1 yanvarda tashkil topgan va shtab-kvartirasi Bryusselda 
joylashgan. 
Milliy an’analar, shuningdek auditorlar jamoat tashkilotlari ham auditorlik 
faoliyatining barpo bo’lishi va rivojlanishida juda katta rol o’ynaydi. Masalan, 
Amerikadagi qasamyod qilgan buxgalterlar instituti – AQBI (American Institute of 
Certified Public Accountants – AICPA) AQShda auditorlik faoliyatining 
rivojlanishiga ulkan ta’sir ko’rsatgan. Unga quyidagi majburiyatlar yuklangan: 
 
qasamyod qilgan buxgalterlar uchun professional talablarni belgilash; 
 
buxgalteriya hisobi va audit bilan bog’liq mavzularda tadqiqotlar 
o’tkazish va asarlar chop qilish; 
 
ma’muriyat uchun konsultatsiya xizmatlari; 
 
soliqqa tortish sohasidagi konsultatsiya xizmatlari va b. 
Auditorlik 
faoliyatining 
rivojlanishiga 
ko’plab boshqa muassasalar, 
assotsiatsiyalar va institutlar ham ta’sir ko’rsatgan. Ulardan har biri ma’lum 
vazifalarni bajarish uchun yaratilgan bo’lib, ularda auditorlik faoliyatiga juda ham 
xilma-xil yondoshuvlar mavjud. Shubhasiz, eng muhimlaridan biri qimmatli 

---

23 
qog’ozlar va birja operatsiyalari bo’yicha komissiya - QQBOK (Securbties and 
Exchange Comission – SEC) bo’lib, u moliya bozorining rivojlanishi uchun mas’ul 
hisoblanadi. 
Bulardan tashqari, AQShda markaziy hisob boshqarmasi (yoki umumiy 
buxgalteriya hisoboti boshqarmasi) – MHB (General Accounting Office - GAO) ham 
mavjud. Bu federal hukumat qonunchilik shahobchasining idoradan tashqari xizmati 
bo’lib hisoblanadi. O’zbekistonda bu borada hisob palatasi tashkil etilgan. GAO faqat 
AQSh Kongressi oldidagina mas’ul hisoblanadi. Unga bosh nazoratchi rahbarlik 
qilib, u Kongress oldida hisobot beradi. GAO auditor xodimlarining asosiy 
majburiyati – aynan Kongress uchun auditorlarni tasdiqlash funktsiyasini bajarishdir. 
AQSh ning har xil hukumat muassasalari Kongress uchun moliyaviy axborotlarning 
ayrim turlarini (shu jumladan, byudjet mablag’larining sarflanishi, davlat 
buyurtmalarining bajarilishi haqida ham) vaqti-vaqti bilan taqdim qilib turadi. Ular 
tomonidan tayyorlangan axborotlarning katta qismi Kongressga taqdim qilinishidan 
oldin GAO mutaxassislari tomonidan auditorlik tekshiruvidan o’tkaziladi. Hukumat 
muassasalarining xarajat va daromadlari qonun hujjatlari bilan belgilanganligi 
sababli, ushbu auditorlik tekshiruvlar mazmuni – buxgalteriya hisoboti bilan