Xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu
Yüklə 19,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
AYOLLO Q.Q. - Bakı menşeviklərinin liderlərindən biri. 1917 il ma rtın 7-də Ba kı rayonu Fəhlə Deputatları Sovetinin 1-c i iclasın ın sədri olmuşdur. 1917-18 illərdə Bakı Sovetinin deputatı olan Ayollo bolşeviklərə qarşı fəa l mübarizə aparmışdır. "Sentrokaspi diktaturası" hökumətinin tərkibinə daxil idi. A zərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan (1920) sonra mühacirət etmişdir. AZADISTAN, A z a d l ı q ö l k ə s i , A z a d ı s t a n m ə m l ə k ə t i - Azərbaycanın cənubunda şahlıq re jiminə qarşı Şey x Məhəmməd Xiyabaninin başçılığ ı ilə milli azad lıq hərəkatı nəticəsində yaradılmış respublika tip li demokratik dövlət qurumu, Milli Höku mət (1920, aprel - sentyabr). Birinci dünya müharibəsinin (1914-18) doğurduğu tarixi şəraitdə Azərbaycanın şimalında (Şimali Azərbaycanda) olduğu kimi, ölkənin cənubunda (Cənubi Azərbaycanda) da xalq ö z milli dövlətçilik ənənələrinin d irçəlişi uğrunda mübarizəyə qalxd ı.
144
Müharibə illərində İran ərazisi, o cü mlədən ölkən in şimal-qərb ini əhatə edən Azərbaycan (Cənubi Azərbaycan) torpaqları da xarici dövlətlərin hərb i əməliyyat meydanına çevrilmişdi. İran irticası və yadelli işğalçıların ağalığı xalqın onsuz da ağ ır olan vəziyyətini daha da ağırlaşdırmış, ö lkə daxilindəki ziddiyyətləri son həddə çatdırmışdı. Rusiyada 1917 il Fevral inqilabı nəticəsində çar mütləqiyyəti devrilsə də, rus qoşunları hələ də Cənubi A zərbaycanı işğal altında saxlay ırd ılar. Şahlıq rejiminə və xarici işğalçılara qarşı bütün İranı bürüyən xalq hərəkatı - konstitusiyalı quruluş və demokratik dəyişikliklə r uğranda mübarizə, ço x çə kmədən,Cənubi Azərbaycanda milli azad lıq hə rəkatı xa rakteri almağa başladı. Rusiyada baş verən hadisələr, Azərbaycanın şimalında azad lıq hərəkatın ın qələbəsi, milli dövlətçilik ənənələrinin dirçəlişi və Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin həyata keçirdiyi islahatlar ölkənin cənubunda milli azadlıq hərəkatını daha da qüvvətləndirdi. Cənubi A zərbaycanda milli azadlıq hərəkatına 1905-11 illər İran inqilabının fəal iştirakçısı olan Şey x Məhəmməd Xiyabani (1879-1920) rəhbərlik edirdi. Xiyabaninin başçılıq etdiyi azad lıq mücah idləri daxili irticaya və yadelli işğalçılara qarşı mübarizə aparmaqla bə- rabər, ölkə miqyasında yeniləşmə - de mokratik dəyişikliklə r aparılmasına da tələb edir, bütün İranda xalq inqilabının qələbəsinə, şahlıq re jimin in a radan qaldırılmasına və respublika tipli de mokratik dövlət yaradılmasına çalışır, yeni yaradılacaq demokratik İran dövlətinin tərkibində Cənubi A zərbaycana mu xtariyyət verilməsi uğrunda mübarizə ed ird ilər. Cənubi Azərbaycan əhalisinin vahid cəbhə halında azadlıq mücadiləsinə qalxmasında Azərbaycan Demo krat Firqəsi (ADF) mühüm rol oynayırdı. ADF-nin Mərkəzi Ko mitəsinə Şey x Məhəmməd Xiyabani rəhbərlik edirdi. Xiyabaninin göstərişi ilə hərəkət edən demokratlar Təbriz, Ərdəbil, Xoy, Urmiya, Sərab, Zəncan və b. Azərbaycan şəhərlərində əhalini mitinqlərə qald ırır, ingilispərəst İran hökumətinin istefasını və ö lkədə demokratik islahatlar keçirilməsin i tələb edird ilər. Milli azadlıq hərəkatının genişlən məkdə olduğu bir şəraitdə - 1918 ilin əvvəllərində rus qoşunları Cənubi A zərbaycandan çıxarıldı. Bundan istifadə edən İngiltərə ö z hərb i qüvvələrini Cənubi Azərbaycanda yerləşdirməyə başladı. İngilislər Bakı neft inə can atırdılar. İngiltə rə höku məti, ə lavə ola raq, genera l Denstervilin başçılığı ilə İrana yeni hərb i qüvvələr də göndərdi. Genera l Denstervilə Ənzə lini, Rəşti və Bakını ə lə keç irmək barədə göstəriş verilmişdi. İngilislərin, guya "türk təhlükəsini" "qabaqlamaq" məqsədilə, Cənubi Azərbaycanın Türkiyə ilə həmsərhəd rayonların ı ələ keçirmələri və bununla bütün İranı nəzarət altına almaları ö lkədə narazılığ ı daha da artırd ı. Cənubi Azərbaycanda milli a zadlıq hərə katını daha da gücləndirdi.
Lakin Tü rkiyə üçün yaranmış çox ağır beynəlxalq şəraitdə türk hərbi qüvvələri 1918 ilin noyabrında Cənubi Azərbaycanı tərk et mə li oldula r. Bundan istifadə edən ingilislər Təbriz də da xil o lmaqla , bütün Cənubi Azə rbaycanı işğal etdilər. Belə liklə, İran əra zisi ta ma milə ingilislərin nə zarəti a ltına keçdi. Bununla, bölgədə ermənilərin də mövqeyi möhkəmləndi. Beləliklə, A zərbaycan türklərinin başı üstünü yenidən soyqırımı təhlükəsi aldı. Xalqını birləşərək, ö zünü müdafiə et mə kdən başqa çıxış yolu qalma mışdı. Yaran mış bu ağır şəraitdə 1919 il avqustun 9-da işğalçıların təzy iqi altında İran la İngiltərə arasında saziş bağlandı. Sazişin şərtlərinə əsasən İran İngiltərədən asılı dövlətə çevrilirdi. Odur ki, 9 avqust sazişi xalq hərəkatın ı daha da alovlandırdı. Bütün İran, o cü mlədən Cənubi A zərbaycan bu alçald ıcı sazişə qarşı ayağa qalxd ı. Cənubi A zərbaycanın hər yerində izd iha mlı mitinqlə r və nümay işlər başlandı. 1919 ilin oktyabrında üsyana qalxan Təbriz mücahid ləri İran valisini şəhərdən qovdular. Bundan çox keçməmiş, Təbriz əhalisinin tələbi ilə ingilis hərbi h issələri də şəhərdən çıxarıldı.
Təbriz üsyançıları dərhal ə mə li fəaliyyətə başladılar. Mərkə zdən göndərilmiş dövlət mə mu rla rı və hərbi qulluq- çular vəzifələrindən kənar edildilər. Bütün dövlət idarəçiliyi ADF fəalların ın əlinə keçdi. Beləliklə, bütün İran ərazisində demokratik dəyişikliklər və yeniləş mə uğranda başlanmış hərəkat, nəticə etibarilə , milli a zadlıq hərəkat ına çevrild i. Azərbaycanın müstəqil dövlətçilik ənənələrinin dirçəldilməsinə başlandı. Xalq a zadlığa can atır, özünün müstəqil, milli dövlətini yaratmaq istəyirdi. Təbrizdə silah lı üsyan qələbə çaldıqdan sonra Xoy, Ərdəbil, Astara, Marağa, Əhər və Zəncanda da üsyanlar baş
145
verdi. Cənubi A zərbaycanda baş verən milli a zadlıq hərə katı İran ın başqa yerlərində də da xili irt icadan və ingilislə rdən narazı olan qüvvələr tərəfindən rəğbətlə qarşılandı. İrticaya və ingilis ağalığına qarşı ü mu mxalq narazılığ ının bütün İranı əhatə etdiyi şəraitdə Təbriz üsyançıları daha qəti addımlar at mağa başladılar. 1920 il iyunun 23-də Təbrizdə Ş.M.Xiyabaninin başçılığ ı ilə Milli Hökumət yaradıld ı. A DF fəallarından ibarət olan M illi Höku mətin tərkibinə əhalinin mü xtə lif təbəqələrinin nü mayəndələri da xil id i. Milli Hö ku mətin fəaliyyətə başladığı 24 İyun günü Təbrizdə ü mu mxalq bayramına çevrildi. Bütün müəssisələrdə, tədris ocaqlarında iş dayandırıld ı, baza rla r, dükanlar bağlandı. Milli Höku mətin qərarı ilə, İran valisi də daxil olmaq la, mə rkə zdən göndərilmiş bütün dövlət mə mu rla rı Təbrizdən çıxa rıld ıla r. Bu, fa ktiki olaraq, Cənubi Azə rbaycanda mürtəce şahlıq rejiminin-İran hakimiyyətinin devrilməsi və milli dövlətçilik ənənələrinin dirçəlişi demək id i. Şey x Məhəmməd Xiyabaninin başçılıq etdiyi Milli Hö ku mət isə müstəqil demo kratik respublika funksiyasını yerinə yetirirdi. Bununla belə, xa lqın ta ma milə müstəqil yaşamaq əzminə ba xmayaraq, Milli Höku mət təkcə Cənubi Azərbaycanın deyil, bütün İranın demokratikləşdirilməsi və ö lkədə konstitusiyalı quruluş yaradılması, daxili irticaya və ingilis ağalığına son qoyulması uğrunda mübarizə xəttini davam etdirir, Cənubi A zərbaycana qarşı yerid ilən ayrıseçkilik siyasətinə qarşı çıxırd ı. Beləliklə, xalq ın tam müstəqilliyə can atmasına və faktiki o laraq, özünün müstəqil demokratik respublikasını yaratmasına baxmayaraq, Milli Höku mət Cənubi Azərbaycanın tam müstəqilliyi uğrunda deyil, yeni yarad ılacaq demokratik İranın tərkibində milli mu xtariyyət hüququ əldə etmək uğrunda mübarizə aparırdı. Milli Höku mətin rəhbərləri inanırd ılar ki, Təbrizdən sonra bütün İran ayağa qalxacaq, şahlıq idarə üsulu devriləcə k, xa lq hakimiyyətə gələcək və bütün ölkədə respublika quruluşu bərqərar olacaqdır; yeni yaradılacaq ü mu miran xa lq höku mət inin təşkilində və tərkib ində azərbaycanlılar mühüm rol oynayacaqlar. Xiyabani əmin id i ki, "Təbriz İrana nicat verəcəkdir!". Be ləliklə, qarşısına İrandan ayrılıb müstəqil Azərbaycan dövləti yarat maq kimi siyasi vəzifə qoymayan M illi Höku mət iqtisadiyyat, maarif, səhiyyə və s. sahələrdə islahatlara başladı. İlk növbədə dözülməz vəziyyətə düşmüş yoxsul əhalinin, o cü mlədən təbrizlilərin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün mü xtəlif xarakterli tədbirlər görüldü. Savadsızlığın ləğvinə başlandı. Milli mə ktəblər, xəstəxana lar aç ıld ı. Təbrizdə yoxsul uşaqları üçün puls uz qız məktəbi fəaliyyətə başladı. Yeni açılmış milli məktəblərdə dərs demək üçün Bakıdan, Tü rkiyədən, habelə Tiflisdən müəllimlər dəvət olundu. Milli qvardiya yaradılması üçün hazırlıq işlərinə başlandı. Milli Höku mətin öz jandarm və polis dəstələri yaradıld ı. Polis məktəbi açıld ı. Eyni zamanda yeni iş yerləri açılması, pul islahatı keçirilməsi, bank-maliyyə sistemi yaradılması, bələd iyyə seçkiləri keçirilməsi üçün hazırlıq işləri görülməsinə, torpaq islahatına başlandı. Bu məqsədlə yeni idarələr, müəssisələr, nazirliklər yaradıldı. Gö ründüyü kimi, Milli Hö ku mətin həyata keçirdiy i bütün tədbirlərin, habelə nəzərdə tutulan islahatların özü də, əslində, Cənubi A zərbaycanda Respublika tipli müstəqil, demokratik dövlət yaradılmasına yönəlmişdi. Yaradılmaqda olan müstəqil Azərbaycan dövləti Azadıstan məmləkəti adlanırdı. Buna müvafiq olaraq bütün rəsmi sənədlərdə, blanklarda, habelə nazirliklərin, idarə və müəssisələrin adı ə ks olunan lövhələrdə A zərbaycan adı "Azadıstan"la əvəz olundu. azərbaycanlıların u lu vətəni o lan qədim "Azərbaycan" adının dəyişdirilməsi səhv addım olsa da, ö lkə mizin cənubunda respublika tip li yeni dövlətin yaradılması xalq ın mürtəce şahlıq rejimindən qurtularaq azad, müstəqil yaşamaq, qədim dövlətçilik ənənələrin i dirçəltmək arzularını əks etdirirdi. Xiyabani ö z doğ ma xalq ını daim maariflən məyə, in kişaf naminə mübarizəyə çağırır, müstəqilliyin, azadlığın yaln ız bu yolla ə ldə olunacağına inanırd ı. O, Təbrizin şəhər bağında təşkil olun muş yığıncaqla rda öz mütərəqqi fikirlə rini təbliğ edirdi. Şey x Məhəmməd Xiyabaninin 15 iyun 1920 ildə söylədiyi nitqində onun mübarizəsinin əsas ideyaları ö z əksini tapmışdır: "Mənliyini sevmək təbii və ümumi bir qanundur. Hər bir adam, hər bir canlı bəşər özünü başqasından çox sevər. Buna görə də bir cəmiyyət öz rifah halını yaxşılaşdırmağı başqasından gözl əməməlidir. Xüsusilə özünə nisbətən rabitə və yaxınhğı olmayanlardan yardım və xidmət gözləmək yersizdir. Öz şəxsiyyətinə hörmət etmək, ona inanmaq da mənliyini sevməklə bir sırada qoyulmalıdır. Bir xalq, bir cəmiyyət təkəbbürlü və özündən bədgüman olmamalıdır. İnsan öz şəxsi etimadının əsasını laxladan alçaqlığı, acizlik qədər təvazökarlığı qəbul etməməlidir. Bəşəriyyət bütün üzvlərinin birlikdə olan fəaliyyətinə və yardımına möhtacdır. Elə təsəvvür edilməməlidir ki, dünyada yaşayan kiçik bir xalq bəşəriyyətə xeyir verə bilməz və onun varlığına etinasız miinasibət bəsləmək olar. Çox təəssüf olsun ki, biz öz qədr və qiymətimizi çox az bilmiş, bəlkə də özümüzdə olan mə nlikdən xəbər tutmamışıq. Bu, fərdlərin həyatında təcrübədən keçirilmişdir. Yüksək xüsusiyyətə malik olan, ali fikirlərə xidmət edən, öz dərəcə və heysiyyətini qiymətləndirən və bunun qorunması üçün çalışan şəxslər həmişə yüksək məqama çatmışlar. Məhz buna görədir ki, bir çox ədib və filosoflar öz şəxsiyyətləri naminə ali dərəcəyə çatmış və padşahları belə öz zəhmət və qüdrətlərinə hörmət göstərməyə məcbur etmişlər. Onlar saraylarda ən parlaq yer tutmuşlar. Xalqlar dəxi bu əzəməti, mənəvi qüvvəni, mənliyi və öz varlığına etimadı üzə çıxarmaqla tərəqqi və inkişafa nail ola bilərlər. Azad və müstəqil olmaq istəyən bir xalq, öz həyatına və ictimai məsələlərə laqeyd qala bilməz. Biz dəxi mütərəqqi xalqlar cərgəsinə çatmaq üçün öz fikir və hissiyyatımızı onların dərəcəsinə qaldırmalıyıq. Bir xalqın şərafəti üçün birinci şərt onun müstəqil olmasıdır. 146
Hər bir xalqın istiqlaliyyətini qoruyan onun mərdlik və şücaətidir''. Cənubi A zərbaycanda milli a zadlıq hərəkat ı dərinləş məkdə idi. Azə rbaycan xa lqı, ölkənin şimalında olduğu kimi, cənubunda da, faktiki olaraq, özünün respublika tipli demokratik dövlətini yaratmağa başlamışdı. Azadıstan məmlə kətinin uğurları bütün İranı hərəkətə gətirmişdi. Lərzəyə düşən şahlıq rejimi, həmçinin İranı öz asılılığında saxlamağa çalışan və Bakı neftinə can atan ingilislər real təhlükə qarşısında qalmışdılar. Odur ki, İran irticası və ona yaxından kömə k edən ingilislər Tehranda Milli Höku mətə qarşı qəsd hazırla mağa başlamışdılar. Tehran rejimi bir tərəfdən, Milli Höku mətin başını qarışdırmaq üçün Ş.M.Xiyabani ilə danışıqlar aparır, mü xtəlif vədlər verir, digər tərəfdən isə Təbrizə hücum planı hazırlayırdı. Bütün hazırlıq işləri başa çatdırıldıqdan sonra 1920 il sentyabrın 12-də təpədən dırnağadək silahlanmış irtica qüvvələri Təbrizə hücum etdilər. Təbriz üsyançıları iki gün ərzində qəhrəmancasına müqavimət göstərdilər. Lakin sayca çox olan və yaxşı silahlanmış niza mi höku mət qüvvələri üstünlüyü ələ ala bildi. Sentyabrın 14-də Xiyabani öldürüldü və üsyan qan içində boğuldu. Beləliklə, Azərbaycan xalqın ın istiqlal mübarizəsinin daha bir parlaq səhifəsi tarixə qovuşdu. Şimali
altında milli azadlıq hərəkatı nəticəsində yaradılmış respublika tipli demokratik dövlət qurumu, Milli Hö ku mət (1920, aprel - sentyabr) (ba x Azadıstan).
Azərbaycan və rus dillə rində nəşr olunmuşdur. 4 nömrəsi Gəncədə, sonrakı nömrə ləri isə Bakıda ç ıxmışdır. Qə zetin ilk nömrəsi 1918 il sentyabrın 15-də Gəncə qubernatorunun mətbəəsində çap edilmişdir. Dörd səhifədən ibarət olan bu nömrənin iki səhifəsi A zərbaycan, iki səhifəsi isə rus dilində buraxılmışdır. Gəncədə buraxılan axırıncı (dördüncü) nömrənin üç səhifəsi rus, bir səhifəsi isə Azərbaycan dilində id i. Qəzetin Gəncədə Azərbaycan dilində buraxılmış səhifələrinin başında qəzet in adı ilə yanaşı "Türk və islamçılığa aid məqalələrə "Azərbaycan"ın səhifələri açıqdır" yazısı da verilmişdir. Qəzetin b irinci nö mrəsində "Heyəti-təhriyyə" ("Redaksiya heyəti") imzası ilə böyük bir yazı verilmişdir. Bu nömrədə Bakının azad edilməsi ilə bağlı xəbərlər daha çox d iqqəti cəlb edir: " Dünən gecə Azərbaycan Cümhuriyyəti Höku məti ad ına Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru paşa həzrətləri tərəfindən belə bir teleqram gəlmişdir:
"Azərbaycan" qəzetinin hə min nö mrəsində Azərbaycan Cü mhuriyyəti Höku mət inin sədri F.x.Xoyskin in adından Nuru paşaya cavab teleqramı da derc olun muşdur: "Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Səadətli Nuru paşa həzrətlərinə.
Qəzet in yu xarıda göstərilən nömrəsində Məhəmməd Hadin in türk əsgərinin şücaətini vəsf edən "Türk nəğməsi" şeri də dərc olun muşdu:
147
Dul qalmış köhəni-nisvan hədər olmaz. Bax sən sonuna, hümməti-türkan hədər olmaz, Bədbəxt olan əfqani-yetiman hədər olmaz. Türkün tökülən qanları bihudə gedərmi? Diqqətlə düşün, yoxsa bu qan həpsi hədərmi?
"Azərbaycan" qəzetinin Bakıda Azərbaycan dilində nəşr olunmuş beşinci nömrəsi 1918 il oktyabrın 3-də, rus dilində isə oktyabrın 7-də bura xılmışdır. Bu nö mrədən etibarən qə zetin adı altında "Gündəlik siyasi, ictimai, ədəbi, iqtisadi türk qəzetəsidir" sözləri ya zılmağa başlamışdır. Qəzet Azərbaycan dilində çıxan a ltıncı nö mrəsindən, rus dilində isə beşinci nömrəsindən "mühərrirləri: Ceyhun bəy Hacıbəyli və Şəfi bəy Rüstəmbəyli" imzaları ilə buraxılmışdır. Həmin il noyabrın 28-dən isə Azərbaycan dilində olan nömrə lər Ceyhun bəy Hacıbəylinin, rus dilində olan nömrə lər Şə fi bəy Rüstəmbəylinin redaktorluğu ilə nəşr edilmişdir. 1918
işıq üzü görmüşdü. 1919
il yanvarın 16-da bura xılmış 89-cu nömrəsindən etibarən "Azərbaycan" qəzetini Üzeyir bəy Hac ıbəyli im- zalamışdır. Həmin il iyulun 4-də çapdan çıxmış 216-cı nömrəsindən qəzetə "müvəqqəti müdir Xəlil İb rahim" rəhbərlik etmişdir. 1919 il sentyabrın 3-dən 1920 il aprelin 28-nə kimi Üzeyir bəy Hacıbəyli yenidən qəzetin redaktoru olmuşdur. "Azərbaycan" qəzetinin 1918 il sentyabrın 15-dən1919 il de kabrın 31-nə qədər 358 nö mrəsi, 1920 il yanvarın 1-dən apre lin 28-nə qədər isə 85 nö mrəsi çap olun muşdur. Bütövlükdə 1918-20 illər a rasında qəzetin cə mi 443 nö mrəsi çıxmışd ır. "Azərbaycan" qəzetinin sentyabrın 19-da rus dilində çapdan çıxmış ikinci nö mrəsində Şə fi bəy Rüstəmbəyli "Düşünmək vaxtıdır" məqaləsində "Daşnaksutyun" partiyasının şovinist siyas ətini tənqid edərək yazırdı: " Bizim üçün vacibdir ki, e rməni xa lq ı nəhayət "Daşnaksutyun" partiyasının siyasi avantürasının məhvə məhku mluğunu başa düşsün, hələ nə qədər ki gec deyil, ondan üz döndərsin, öz qonşuları ilə sə mimi və mehriban yaşamaq yoluna qədəm qoysun. Başqa yol onlar üçün daim fəlakətli olacaqdır". Qəzet in Gəncədə çıxmış dördüncü nömrəsinin A zərbaycan dilindəki səhifəsində Abid imza lı müə llifin " Ye rin i bulmuş arzular" başlıqlı geniş məqaləsi verilmişdir. Məqalədə 19 əsrin əvvəllərində Şimali A zərbaycan xanlıqların ın Rusiya tərəfindən işğal edildiy i dövrdən başlayaraq, xalq ın başına aç ılmış müsibətlə rdən, A zərbaycan xa lqın ın yadelli işğalçılara qarşı azadlıq mübarizəsindən və nəticədə öz istiqlalına nail olmasından bəhs olunurdu.
kibinə müşavir kimi "Azərbaycan" qəzetinin redaktoru Ceyhun bəy Hacıbəyli də da xil edilmişdi. Qəzet in 1919 il 9 yanvar tarixli 83-cü nö mrəsində Ceyhun bəy Hacıbəyli o xuculara mürac iətində ya zırdı: "Vətən və millət yolunda əlimdən gələn
148
dərilməklə öhdəmə daha ağır və məsuliyyətli, lakin müqəddəs bir vəzifə düşdü. Bu böyük xidməti möhtərəm arkadaşlarım ilə bərabər ifa üçün Avropaya getmək lazım olduğuna görə, qəzetə ida-rəsi işindən müvəqqəti olaraq ayrılıb əziz vətənimizin istiqlalı məsələsinin istədiyimiz yoldakı həlli-hüsn ifasından asılı olan məsul vəzifəmizin haqqında var qüvvəmizlə çalışacağımızı əlavə etməyi və möhtərəm oxucularımıza kamali-sidq və səmimiyyət ilə xudahafiz deməyi özümə fərz bildim". Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Höku mətin in qərar, sərənca m, fə rman və digər normativ sənədlərinin xüsusi nəşrlərdə verilməsi "Azərbaycan" qəzetinin səhifə lərində daha çox nə zəri məqalə lərin, A zərbaycana, hə mçin in dünya və region ölkələrinə aid geniş xəbərlərin, o xucuları maraq landıran başqa yazıların dərc edilməsinə şərait yarad ırd ı. Öz işini 1918 il noyabrın 16-da yenidən bərpa edən Azərbaycan Milli Şurasının, xüsusilə onun Azərbaycan Parlamentinin çağırılması sahəsindəki fəaliyyəti "Azərbaycan" qəzetinin səhifələrində geniş işıqlandırılırd ı. Qəzetdə Milli Şuranın sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin Parlamentin çağırılması ilə əlaqədar noyabrın 19-da "Bütün Azərbaycan əhalisinə müraciət‖i, Şurada gedən müzakirələrin materialları və qəbul o lunmuş qərar da dərc edilmişdi. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parla menti 1918 il de kabrın 7-də işə başladıqdan sonra qəzet onun fəaliyyətini geniş işıqlandırmış, Parlamentin mühü m iclaslarından stenoqrafik hesabatları "Azərbaycan Məclisi-Məbusanında" rubrikası altında dərc etmişdir. Bundan başqa, qəzetdə "Rəsmi xəbərlər", "Teleqraf xəbərləri", "Rusiyada",
rubrikala r da var idi. "Azərbaycan" qəzetinin səhifələrində Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Üzey ir bəy Hacıbəyli, Xəlil İbrahim, Fərhad
İstanbulda təhsil alan Əmin Abid və b.-nın Azərbaycanın tarixinə, mədəniyyətinə, maarifinə, siyasi vəziyyətinə və s. aid silsilə məqalə ləri dərc o lunurdu. Qə zetin səhifə lərində Məhə mməd Hadi, Əhməd Cavad və b. şairlərin şeirlə rinə də geniş yer verilirdi. Qəzetdə erməni-daşnak qulduru Andronikin Zəngəzu r, Na xç ıvan və Qarabağda Azərbaycan xalq ına qarşı törətdiyi soyqırımı, vəhşiliklər, Ermən istan Respublikası ərazisində yaşayan azərbaycanlıların acı taleyi, onların kütləvi surətdə məhv edilməsi və ata-baba torpaqlarından qovulması haqqında çoxlu məlu mat lar dərc edilmişdi. 1919 ilin may ında Azərbaycanın istiqlaliyyətinin elan olun masının birinci ildönümü, həmçinin 1920 il yanvarın 11- də Paris sülh konfransının Ali Şurası tərəfindən Azərbaycanın müstəqilliyin in de-fak to tanınması münasibətilə "Azərbaycan" qəzetində çoxlu təbriklə r, məqa lələ r və s. materia lla r dərc o lunmuşdu.
"Azərbaycan" qəzeti 1918-20 illə r ərzindəki saylarında Azə rbaycanın dövlət, ictima i-siyasi, iqtisadi və mədəni həyatını geniş əks etdirmişdir. Azə rbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti tarixinin öyrənilməsində "Azərbaycan" qəzetində dərc olunmuş materialların, ilk mənbə kimi əhəmiyyəti böyükdür. "Azərbaycan" qəzeti o za man ö z istiqla lına qovuşmuş Azərbaycan xa lqının milli oyanışında ço x mühüm ro l oynamışdır. Əd.: Paşayev A., Açılmamış səhifələrin izi ilə, B., 2001. Yüklə 19,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|