Xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu
Yüklə 19,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
HACINS KĠ Mehdi bəy Süleyman oğlu (24.5.1879,Quba - iyun, 1941, Bakı) - teatr xadimi, aktyor, publisist, ictima ı-siyasi xadim. Bakıda rea lnı mə ktəb kursunu bitmiş , Şərq dilləri kursla rın ın din ləyic isi o lmuşdur. Bakı Dövlət Un iversitetinin filologiya və hüquq fakültələrində təhsil almışdır. 1896 ildə Bakıda müsəlman truppasının təşkilində fəal rol oynamışdır. 1906 ildə isə ikinci teatr truppasının, sonralar Artistlər Şurasının ü zvü olmuşdur. Hacınskin in ilk ç ıxışı Nəriman Nə rimanovun "Nadanlıq" əsərində olmuşdur. Qastrollarda türk artistlərinə rəhbərlik et mişdir. Hacınski Ba kı şəhər idarəsinin ü zvü (1905) o lmuşdur. Müs əlman xeyriyyə cə miyyətinin ("Cə miyyəti-xeyriyyə"), "Nicat" və "Səfa" mədəni-maarif cə miyyətlərin in təşkilatçılarındandır. "Nicat" cəmiyyəti idarə heyətinin üzvü id i. "Nicat"ın teatr bölməsinin rəhbəri (1906 ildən), "Nəşri-maa rif‖ cə miyyətinin sədr müavini, üç il "Səfa" cə miyyəti xa lq mə ktəblərinin rə isi, 1914 ildən teatr bölməsinin sədr müavini olmuşdur. Bakı teatrlarında mü xtəlif xarakterli obrazlar - Karl Moor ("Qaçaqlar",F.Şiller), Nadir şah ("Nadir şah", N.Nərimanov) və s.yaratmışdır. İlk məqaləsi İs mayıl bəy Qaspralının "Tərcü man" qəzetinin 1898 il 8 dekabr tarixli sayında Azərbaycan və rus dillərində dərc o lunmuşdur. "Kaspi", "Həyat", "İqbal", "İrşad" və s qəzetlərdə, "Zənbur", "Molla Nəsrəddin" jurna lla rında "Ürfü zadə", "Dəmdəməki", "Avara", "Estet" və s. imzalarla A zərbaycan teatrına, aktyor sənətinə dair məqalələr, hekayə, oçerk və felyetonlar dərc etdirmişdir. 1906-07 illərdə b ir müddət "Hü mmət" təşkilatının orqanı "Təkamü l" qəzetinin naşiri olmuşdur. "Sultan Əbdüləzizin xəli, yaxud ilk Türk Cü mhuriyyəti" adlı dram əsəri var. Bir sıra pyesləri ("Əl-Mənsur", H.Heyne; "Qaçaqlar", F.Şiller; "Nadan övlad", D.İ.Fonvizin və s.) A zərbaycan
441
442
dilinə çevirmişdir. Xa lq yaradıcılığı nü munələrinin toplanıb, Azərbaycan və rus dillə rində nəşr edilməsində də xid mət i var. Mirzə Ələkbər Sabirlə dost olmuş, onun ölümündən sonra əsərlərin in nəşrində yaxından iştira k et mişdir. Hacınski siyasi xadim kimi də fəaliyyət göstərmişdir. "Müsavat" partiyasının üzvü olmuş, partiyanın Bakı bürosunun tərkibinə seçilmiş (1917), Zaqafqaziya seymin in, Zaqafqaziya De mo kratik Federativ Respublikasın ın süqutundan (1918, 26 may) sonra Azərbaycan Milli Şurasın ın (1918, 27 may) üzvü olmuşdur. Milli Şuranın Azə rbaycanın istiqlal bəyannaməsini qəbul edən 26 üzvündən biri idi. Milli Şuranın "Azə rbaycan Məclisi Məbusanının təsisi haqqında
heyətinin katibi olmuşdur (1918-20). Sovet hakimiyyəti illə rində Tiflisdə çıxan " Yeni fikir", " Yen i kənd" qəzetlə rində, "Dan ulduzu" jurnalında əməkdaşlıq etmişdir. A zərbaycan SSR Xalq Maarif Ko missarlığının tapşırığı ilə türk (Azərbaycan) "Satir-Agit" teatrın ı təşkil et miş, teatr müdiriyyətinin ü zvü olmuşdur. Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası məhkə mə xad imlərinin 1-c i quru ltayında xa lq hakimləri şurası rəyasət heyətinin üzvü seçilmişdir. Xa lq ədliyyə ko missarlığ ın təlimatç ısı kimi, məh kə mə idarə lərinin təşkili üçün Na xç ıvan Mu xtar Respublikasına ezam ed ilmişdir. Xalq ərzaq ko missarının, xalq maarif ko missarının müavin i təyin edilmiş, Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası Ali İqtisadi Şurasın ın üzvü və mu xtar respublikan ın tədqiqi ü zrə ko mitənin sədri seçilmişdir. A zərbaycan Xalq Təsərrüfatı Şu rası (AXTŞ) Baş idarəsi rəisinin Gü rcüstanda müavini təyin edildiyindən, Tiflisə çağırılmışdır. AXTŞ-n in "Xa lq təsərrüfatı" jurna lı redaksiya kollegiyasının ü zvü olmuş, Azə rbaycanın dövlət qulluqçuları üçün türk dili kurslarına rəhbərlik et mişdir. Əd .: M əmmədli Q., M ehdibəy Hacınski, "Jurnalist" jurnalı, 1969, №l; Unudulmaz səhnə ustaları, B., 1981 .
HACINS KĠ Məmməd Həsən Cəfərqulu oğlu (3.3.1875, Bakı - 9.2.1931, Tiflis) - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin görkəmli dövlət xad imi. Peterburq Texno logiya İnstitutunu bitirmişdir (1902). Bir müdd ət Şəmsi Əsədullayevin Moskvadakı neftayırma zavodunda mühəndis işləmişdir. Bakıya qayıdan Hacınski 1908 ildən Bakı şəhər idarəsində tikinti şöbəsinə başçılıq et miş, Ba kın ın abadlaşdırılması və inşaat işlərinin genişlən məsinə səy göstərmişdir; şəhərin baş planının (1898, müəllifi fon der Nonne) layihəsini təkmilləşdirmişdir. 1909-10 illə rdə Ba kı dənizkənarı parkının salın ması (t ikintisi 1912 ildə başa çatdırılmışdır) və dəniz hamamının tikilməsi Hacınskinin fəaliyyəti ilə bağlıdır. Şəhərsalma və tikinti-inşaat sahəsində görkəmli təşkilatçı kimi tanın mışdır. 1912 ildə şəhər idarəsi Hacınskinin redaktəsi ilə Bakı küçələrinin abadlaşması haqqında kitab buraxmışdır. O, 1913 ildə qısa müddət Bakı şəhər idarəsinin rəisi olmuş, Şirvanşahlar sarayının qorun ması və bərpasına dair təşəbbüs irəli sürmüşdür. Həmin təşəbbüsə əsasən, 1918 ildə memarlar Zivər bəy Əh mədbəyov və Ö.Abuyev Şir- vanşahlar sarayının bərpa lay ihəsini hazırlamaq üçün elmi-tədqiqat işləri aparmışlar. Hacınski 1902-17 illərdə Bakı şəhər du masının üzvü o lmuş və onun bir ço x iclaslarına sədrlik etmişdir. O, 1904 ildə "Hümmət" sosial-demokrat təşkilatını yaradanlardan birid ir. Hacınski, eyni zamanda, "Nəşri-maarif" cəmiyyətinin (1906) yarad ılmasının təşəbbüsçülərindən biri, hə mç inin " Nicat" cə miyyəti idarə heyətinin, "Müsəlman xey - riyyə cə miyyəti" Mərkə zi Ko mitəsinin ü zvü olmuşdur. Hac ınski "Müsavat" partiyasının ilk ü zvlə rindən id i. 1917-20 illə r Hacınskinin ictimai-siyasi fəa liyyətinin qızğ ın dövrü olmuşdur. 1917 il mart ın 5-də təşkil edilən Ba kı İctimai Təşkilatları Şurasının İcraiyyə Ko mitəsinə daxil idi. Hacınski martın 27-də yaradılmış Bakı Müsəlman İctimai Təşkilat ları Müvəqqəti Komitəsinin sədri seçilmişdi. 1917 ilin aprelində Qafqaz müsəlmanlarının Bakı qurultayında iştirak etmişdi. O, qurultayı açmış və onun rəyasət heyətinə seçilmişdi. Həmin ilin may ında Hacınski Rusiya müsəlmanlarının Moskvada keçirilmiş qurultayında da fəal iştirak etmişdi. Hacınski "Müsavat" partiyasının birinci qurultayında (1917, 26-31 oktyabr, Bakı) Mərkəzi Ko mitənin ü zvü seçilmişdi. 1917 il noyabrın 15-də yaradılmış Zaqafqaziya komissarlığında ticarət
və sənaye
ko missarının müavin i vəzifəsində çalış mışdır. Rusiya Müəssislər
məc lisinə üzv seçilmiş Hacınski Zaqafqaziya seymi təşkil edildikdə "Müsavat" partiyasından bu qurumun üzvü olmuşdur. Seymdə Osman lı dövləti ilə danışıq lar aparmaq üçün seçilən nü mayəndə heyətinə daxil id i. Trabzon kon-
seyminin danışıqları dayandırmaq haqqında qərarına qarşı çıxmış, bu qərarı sülhü pozmağa yönəldilmiş cəhd kimi qiymət ləndirmiş və bu qərarı "beynəlxalq münasibətlər tarixində tayı-bərabəri olmayan bir tə xribat" adlandırmışdı.
Hacınski Trab zonda qalmışdı. Hacınski Trab zonda Ənvər paşa ilə görüşündə Osmanlı dövlətinin Cənubi Qafqazla bağlı mövqeyi ətrafında danışıqlar aparmışdır. Osmanlı dövlətin in yeni sülh təşəbbüsü ilə çıxış et məsində Hacınskin in mühü m rolu olmuşdur. Hacınski Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikası (ZDFR) höku mətində ticarət və sənaye naziri vəzifəsini icra et mişdir. Sey min Batum konfransında iştira k edən 6 əsas nümayəndəsindən biri olmuş, Məhə mməd Əmin Rəsulzadə ilə
443
birlikdə A zərbaycan tərəfini tə msil et mişdir. ZDFR-in süqutundan sonra (1918, 26 may) Hac ınski mayın 27-də yaradılan Azərbaycan Milli Şu rasının üzvü olmuşdu. O, Milli Şuranın Azərbaycanın İstiqlal bəyannaməsini qəbul edən 26 üzvündən biri idi. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin 1-ci Höku mət kabinəsi təşkil olunarkən, Batu mda olmasına ba xmayaraq, Hacınski A zərbaycanın ilk xarici işlər naziri təyin edilmişdi. O, Os manlı dövləti xarici işlər nazirliyindən Azərbaycanın müstəqilliy inin Rusiya və Avropa ölkələri tərəfindən tanınmasında vasitəçi olmasını xahiş etmişdi. Os manlı dövləti ilə Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti arasında dostluq müqaviləsini (Batum müqavilələri (1918) Azərbaycan tərəfindən M.Ə.Rəsulzadə ilə birlikdə Hacınski imzalamışdır. Müqavilən in 4-cü bəndinə əsaslanan Rəsulzadə və Hacınski Os manlı dövlətindən erməni-daşnak soyqırımlarına məru z qalan Azərbaycana hərbi yard ım üçün müraciət etmişdilər. Os manlı dövləti ilə Bakı-Batum neft kəmərinin istismarına dair, Cənubi Qafqaz dəmir yollarından istifadə haqqında sazişlər də imzalan mışdı. Hacınski 1918 il iyunun 14-də Gü rcüstan Respublikası höku mətinə etiraz notası göndərmiş, gürcü qoşunlarının Borçalı qəzası hüdudlarından dərhal çıxarılmasını tələb etmişdi. Hacınski Cənubi Qafqaz respublikaları arasında sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi üçün müştərək ko missiyalar yaratmaq təklifi ilə Gürcüstan və Ermənistan respublikaları höku mətlərinə mü raciət etmişdi. O, iyulun 15-də Höku mət başçısı Fətəli xan Xoyskiyə müraciət edərək, ermənilərin dinc türk-müsəlman əhalisinə qarşı törətdiklə ri soyqırımlarını təhqiq et mək üçün fövqəladə təhqiqat komissiyası yaradılmasın ın zəruri o lduğunu bildirmişdi. Hacınski İstanbuldakı A zərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı M.Ə.Rəsulzadə ilə müntəzə m rəsmi əlaqə sa xla mışdır. Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti 2-ci Hö ku mət kabinəsində xa ric i işlər naziri olmuş Hac ınski 1918 il oktyabrın 6- dək hə m də, müvəqqəti olaraq, nəza rət nazirliyinə rəhbərlik et miş, 6 oktyabrdan is ə ma liyyə na ziri olmuşdur. Hacınski ma liyyə naziri kimi 1918 il noyabrın 28-də A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti ilə Şima li Qafqa z Dağlı Xalq ları İttifaq ı Respublikası arasında müqavilə imzalamışdır. Müqaviləyə görə, Dağlılar Respublikasına 10 milyon rubl faizsiz borc vermişdi. O, 3-cü Hö ku mət kab inəsində dövlət nəzarətçisi vəzifəsin i tuturdu. Hacınski Azərbaycan Parlamentin in üzvü olmuşdur. O, Əlimərdan bəy Topçubaşovun başçılığı ilə Paris sülh konfransında (1919-20) iştirak edən nü mayəndə heyətinin tərkibinə daxil id i. Paris sülh danışıq ları zamanı Ə.Topçubaşovla birlikdə ABŞ, B.Britaniya, Almaniya, İta liya, Türkiyə, İran və b. ölkə lərin başçıları, dövlət nümayəndələri, dip lo matla rı ilə görüşərək, Azərbaycan xalq ının istiqlal mübarizəsi, ölkənin ağır iqtisadi vəziyyəti, zəngin neft ehtiyatı haqqında məlu mat vermişdir. 1919 il sentyabrın 16-da Parisdə ABŞ vətəndaşı M.Robinovun Azərbaycan nümayəndə heyətinin ma liyyə müşaviri təyin edilməsi haqqında Ə.Topçubaşovla birlikdə saziş imzala mışdır. Hacınski Parisdə də Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti və Dağlıla r Respublikası a rasında ikitərə fli sazişin hazırlan masında iştira k et mişdir. Azərbaycana qayıdan Hac ınski 1919 ilin noyabrında baş nazir Nəsib bəy Yusifbəyli ilə b irlikdə Ermən istan hökuməti ilə danışıq lar aparmaq üçün Tiflisə getmiş, noyabrın 23-də Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ilə Ermənistan Respublikası arasında sülh sazişinin imzalan masında iştirak etmişdir. Səfər zamanı Hacınski Parisdə Azərbaycan-gürcü birgə iqtisadi bölməsinin sədri kimi Gü rcüstan hökumətinə məru zə etmiş, iri ingilis və amerikan cəmiyyətləri ilə A zərbaycan və Gü rcüstan üçün çox mühüm və sərfəli olan iqtisadi müqavilələ rin lay ihələrin i gətirdiy ini bildirmişdir. Hacınski Dövlət Müdafiə Ko mitəsinin 1919 il 9 dekabr tarixli qərarı ilə Fətəli xan Xoyski və Məmmədrza bəy Vəkilovla birlikdə Azərbaycan-Ermənistan konfransında iştira k edəcək höku mət nü mayəndə heyətinə daxil edilmişdi. Konfransda (1919, 14- 21 dekabr) çıxış edən Hacınski bild irmişdi ki, A zərbaycan və Ermən istan respublikaları arasında dostluq münasibətlərinin yaranmasına əsas maneə mübahisəli ərazilər məsələsidir. Qafqaz respublikaları müstəqil dövlət kimi ittifaqda - konfederasiyada birləşsələr, bu mübahisəli məsələ lər ö z-ö zünə həll ediləcəkd ir. Hacınski "Müsavat" partiyasının 2-ci qurultayında (1919, 2-11 dekabr) partiyanın siyasi ko missiyasının və MK 444
üzvü seçilmişdi. Dekab rın 24-də N.Yusifbəylin in yeni Höku mət kabinəsində Hacınski daxili işlər naziri, 1920 il fervalın 18- dən isə ticarət, sənaye və ərzaq naziri və zifəsini tut muşdu. 1920 il fevralın 5-də Hac ınski yollar na ziri Xudadat bəy Məlik- Aslanovla Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ilə Gürcüstan Respublikası arasında sərbəst yük daşınması haqqında tranzit müqaviləsi və ona əlavə saziş imzalamışdır. 1920 il martın 30-da Höku mət istefa verd ikdə, A zərbaycan Cü mhuriyyəti Parlamenti yeni Hö ku mətin təşkilini Hacınskiyə tapşırdı. O, b ir müddət Parla mentdə fəaliyyət göstərən partiya və fra ksiya nümayəndələri ilə danışıqla r apardı, hətta bolşeviklə rlə də görüşdü və onlara öz hö ku mətində nazir vəzifə ləri də tə klif etdi. Bo lşeviklərdən müsbət cavab almayan Hacınski aprelin 22-də yeni höku mət təşkil etməyin mü mkün olmadığın ı, Parlamentin sədrini əvəz edən Məmməd Yusif Cə fərova bild irmiş, hə mçin in "Müsavat" partiyasından çıxdığ ını və bolşeviklə r partiyasına daxil olduğunu bəyan etmişdi.Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin taleyi üçün son dərəcə məsuliyyətli b ir zamanda Hacınskinin lənglik göstərərək hökuməti təşkil edə bilməməsi hakimiyyət böhranını daha da dərinləşdirmişdi. Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti devrildikdən sonra Hac ınski A zərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Ali Xa lq Təsərrüfatı Şurasında, Zaqafqaziya Dövlət Plan Ko mitəsində mü xtə lif rəhbər vəzifə lərdə çalış mış, Azə rbaycan şəhərlərinin abadlaşdırılmasında iştirak etmişdir. 1920 il mətbuatında Hacınskin in Azərbaycanın tikinti-quruculuq işlərinə dair məqa lələ ri dərc edilmişdir. Sovet hakimiyyəti dövründə Azərbaycanın başqa görkəmli ict ima i-siyasi xadimləri kimi Hacınski də repressiyaya mə ruz qalmışdır. L.Beriyanın göstərişi ilə 1930 il dekabrın 3-də Tiflisdə Zaqafqa ziya Dövlət Siyasi İdarəsi (DSİ) tərəfindən həbs edilərə k, ağır işgəncələr verilən Hac ınski "Azərbaycan Milli Mərkə zin in" işi üzrə ittiha m olun muşdur (ba x "Azərbaycan Milli Mərk əzi "(Bakı)). Ağır həbsxana həyatına dö zməyərək ürək xəstəliy inə və vərəmə tutulan Hacınski, istintaq sənədlərinə görə, "özünü asmaqla" intihar et mişdir. Əd.: Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Внешняя политика (документы и материалы) , Б., 1998; Azərbaycan Demokratik Respublikası: Azərbaycan Hökuməti (1918-1920), B., 1990; Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001; Elşad Qoca, Sibir dərsi, B., 2000; Qasımlı M ., Hüseynova E., Azərbaycanın xarici işlər nazirləri, B., 2003. HACIYEV Bay ra m İbrahim oğlu (30.6.1900, Şuşa - ? ) - Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentinin xüsusi qərarı (bax Xaricə təhsil almağa göndərilən azərbaycanlı tələbələr haqqında qərar) ilə dövlət hesabına ali təhsil a lmaq üçün xaricə göndərilmiş tələbələ rdən biri. Şuşa realnı mə ktəbini bit irmişdir (1918). Parla mentin 1919 il 1 sentyabr tarixli qə rarına əsasən, təhsilini iqtisadiyyat sahəsində davam etdirmə k üçün Parisə (Fransa) göndərilmişdir. A zərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra xaricdə dövlət hesabına təhsil alan azə rbaycanlı tələbələ rin vəziyyətini öyrənən Azə rbaycanlı Tələbələr İttifaqının 1923-25 illə r üçün mə lu matında onun təhsilinin bit məsinə 6 ay qaldığ ı göstərilird i. Sonrakı taley i barədə mə lu mat aşkar olun mamışdır.
Parlamentinin xüsusi qərarı (bax Xaricə təhsil almağa göndərilən azərbaycanlı tələbələr haq-qında qərar) ilə dövlət hesabına ali təhsil a lmaq üçün xa ricə göndərilmiş tələbələ rdən biri. 1917 ildə İrəvan kişi gimnaziyasını bitirmiş, Petroqrad dağ-mədən institutuna daxil olmuş, lakin madd i çətinlik üzündən təhsilini yarımçıq buraxıb geri qayıt mağa məcbur olmuşdu. Parlamentin 1919 il 1 sentyabr tarixli qəra rına əsasən, təhsilini davam etdirmə k üçün Rusiyaya göndərilmişdir. Sonrakı ta leyi barədə mə lu mat aşkar o lun ma mışdır.
HACIYEV Mə mməd bəy Kərim bəy oğlu (6.3.1896, Şuşa - ? ) - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parla mentinin xüsusi qərarı (ba x Xaricə təhsil almağa göndərilən azərbaycanlı tələbələr haqqında qərar) ilə dövlət hesabına ali təhsil a lmaq üçün xa ricə göndərilmiş tələbələrdən biri. Şuşa rea lnı mə ktəbini b itirmişdi (1916). Parla mentin 1919 il 1 sentyabr tarixli qərarına əsasən, təhsilini maşın-qayırma sahəsində davam etdirmək üçün Berlin Universitetinə (Almaniya) göndərilmişdir. A zərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra xaricdə dövlət hesabına təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin vəziyyətini öyrənən Azərbaycanlı Tələbələr İttifaqının 1923-25 illə r üçün məlu mat ında onun təhsilin in bitməsinə il yarım qald ığı göstərilirdi. Sonrakı taley i barədə mə lu mat aşkar o lunma mışdır.
(1897, Gəncə - 1980, İstanbul) - A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Pa rla mentinin xüsusi qərarı (ba x Xaricə təhsil almağa göndərilən azərbaycanlı tələbələr haqqında qərar) ilə dövlət hesabına ali təhsil almaq üçün xaricə göndərilmiş tələbələrdən biri.Yelizavetpol kişi gimnaziyasını b itirmiş (1915), Xarkovdakı Novo-Aleksandr İnstitutunun kənd təsərrüfatı və meşəçilik şöbəsində oxu muşdur. Parlamentin 1919 il 1 sentyabr tarixli qərarına əsasən, təhsilini kənd təsərrüfatı sahəsində davam etdirmək üçün Be rlin Universitetinə (Almaniya) göndərilmişdir. Təhsilini başa vurduqdan sonra Hacızadə artıq sovet işğalına məru z qalmış Azərbaycana dönə bilmə mişdir. O, 1926 ildə Berlində doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. Bu illərdə bütün cəhdlərinə 445
baxmayaraq, Hacızadənin Azərbaycana qayıtmaq arzusu baş tutmamışdır. Bir müddət Alman iyada seleksiyaçı alim kimi fəaliyyət göstərdikdən sonra Türkiyəyə dəvət olunmuş, 1961 ilədə k İstanbulun Halka lı to xu mçuluq stansiyasında işləmış, a li mə ktəblərdə dərs de mişdir. Hacızadə İstanbulda Nəsib bəy Yusifbəylinin qızı Zöhrə xanımla ailə qurmuşdur. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Adil xan Ziyad xanov, Cahangir bəy Ka zımbəy li, Mustafa Vəkilov, Nağı Şey xza man lı və Türkiyədə yaşayan başqa azərbaycanlı mühac irlərlə dostluq etmiş, evində müntəzə m toplantılar, müşavirələr keçirmişdir. Hacızadənin ali məktəb tələbələri üçün dərslik kimi istifadə olunan 34 kitabı, hə mçin in 300-də k e lmi məqa ləsi çap olun muşdur. Gəncədə yaşayan Hacızadə lər nəsli 1950-c i illərədək təqiblərlə ü zləşmiş, bu nəslin onlarla nü mayəndəsi sürgün həyatı keçirmişdir. Anası Sibirə sürgün edilmiş, sürgündən sonra Gəncəyə qayıtmasına ica zə verilmə miş, Gədəbəydə yaşamağa məcbur o lmuş və orada da vəfat etmişdir. Hacızadə Azərbaycanı bütün varlığı ilə sevird i. Sovet dövründə Türkiyəyə səfər edən Azərbaycan mədəniyyət xadimləri dəfə lərlə onun qonağı olmuş, maestro Niya zi ilə tanışlığı ailəvi dostluğa çevrilmişdi. Hacızadə Niyazinin dəvəti ilə 1968 ildə həyat yoldaşı Zöhrə xanımla birlikdə Bakıya gəlmiş, respublika a limləri qarşısında mühazirə lər o xu-muşdur. Bütün cəhdlərinə baxmayaraq, Gəncəyə getməsinə, anasının qəbrini ziyarət et məsinə ica zə verilmə mişdir.
Şamaxı - may, 1920, Gəncə) - şair, müəllim, jurnalist, publisist. Azərbaycan ədəbiyyatında romantizmin görkəmli nümayəndəsi. Şamaxı məhəllə məktəbində və mədrəsədə (1886-98)
təhsil a lmışdır. Şa ma xı zə lzə ləsində (19 02) Kürdəmirə köçüb müəllimlik (1902- 06) etmişdir. 1906 ilin aprelində keçmiş müəllimi və qohumu məşhur maarif və mətbuat xad imi Mustafa Lütfi İsmayılzadənin dəvətilə Həştərxana getmiş, "Darül-ədəb" məktəbində müəllim, "Bürhani-tərəqqi" qəzetində mühərrir işləmişdir. Həmin ilin oktyabr ayında Bakıya dönərək, "Füyuzat" jurnalında (1906-07), "Təzə həyat" (1907-08), "İttifaq" (1908-09), "Tərəqqi" (1908-09), "Həqiqət" (1909-10) qəzet lərinin redaksiyala-rında ə məkdaşlıq et mişdir. Mətbuatda lirik şeirlər, publisist məqalə lərlə ç ıxış edən Had i 1908 ildə "Firdovsi-ilha mat" adlı şeirlər məc muəsini nəşr etdirmişdir. 1911-14 illərdə İstanbulda yaşamış, "Tənin" qəzeti, "Sərvəti-fünun" jurnalı redaksiyalarında işləmiş, mü xtəlif qəzetlərdə şeir və məqalə lər dərc etdirmiş, istibdad əleyhinə şeirlə rinə görə Sə lanik (Saloniki) ş əhərinə (Yunanıstan) sürgün olunmuşdu. 1914 ildə Bakıya dönərək, "İqbal" qəzetinin redaksiyasında işləmiş, "Eşqi-möhtəşəm, yaxud Əflatun sevgisi" (1914), "Şükufeyi-hikmət" (1914) kitabların ı nəşr etdirmişdir. Məhəmməd Hadi "Dikaya diviziya"nın baş axundu kimi Birinci dünya müharibəsində iştirak etmiş, Karpatda, Qalisiyada, Polşada, habelə Peterburqda olmuşdur. Tərxis olunduqdan sonra Gəncədə və Ba kıda yaşamışdır. Yaradıcılığ ı boyu məşəqqətli həyata üsyan edən, zülm və istibdada qarşı mübarizə aparan, bütün insanların azad, xoşbəxt yaşadığı, "nə hakim, nə də məhku m o lan" cəmiyyət arzulayan Məhəmməd Hadi xalq ın qanını içən zalımlara, müstəbidlərə mü raciətlə deyird i:
"Dad istibdaddan", "El fəryadı" şerilərində Məhə mməd Hadi mə zlu mların a zadlıq, səadət və hüquq bərabərliyi arzu larını tərənnü m etmişdir. Üsyankar ruhlu bu əsərlər bolşevik qəzetləri " Yo ldaş" və "Təkamü l"də çap olunmuşdur. Məhəmməd Hadinin poe ziyasında milli oyanış ideyaları qüvvətlidir: Qoymuş miləl imzasını övraqi-həyatə, Yox millətimin xətti bu imzalar içində.
Azadlıq və hürriyyət mücahidi o lan şair məzlu m millətləri əsarətdə saxlayan çar Rusiyasının süqutundan sonra yaranmış müstəqil Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulmasını böyük ruh yüksəkliyi ilə qarşılamış, ona "Şühədayi- hürriyyətimizin ərvahma ithaf‖, "Əsgərlərimizə, könüllü lərimizə", "Məfkureyi-aliyyəmiz" ("Azərbaycan dövləti- növzadımıza") şeirlərini həsr etmişdir. Had i sonuncu şerdə xalqımızın milli istiqlal mücadiləsinin yekunu kimi meydana gələn müstəqil Azərbaycan dövlətinə mürac iətlə ya zırdı: |