Xavfsizlikning asosiy yo’nalishlarini sanab o’ting

матн деб аталиб, шифрлашнинг натижаси шифрматн
деб аталади. Ҳақиқий маълумотни қайта тиклаш учун
шифрматнни дешифрлаш зарур бўлади. Калит
криптотизимни шифрлаш ва дешифрлаш учун созлашда
фойдаланилади.
6. Алфавит - ахборотни ифодалаш учун фойдаланиладиган чекли
сондаги белгилар тўплами. Мисоллар сифатида:
• ўттиз олтита белгидан (ҳарфдан) иборат ўзбек тили алфавити;
• ўттиз иккита белгидан (ҳарфдан) иборат рус тили алфавити;
• йигирма саккизта белгидан (ҳарфдан) иборат лотин алфавити;
• икки юзи эллик олтита белгидан иборат ASСII компьютер
белгиларининг алфавити;
• бинар алфавит, яъни 0 ва 1 белгилардан иборат бўлган алфавит;
• саккизлик ва ўн олтилик саноқ системалари белгиларидан
иборат бўлган алфавитларни келтириш мумкин. Симметрик шифрларда маълумотни шифрлаш ва
дешифрлаш учун бир хил калитдан фойдаланилади.
• Бундан ташқари очиқ калитли (ассиметрик)
криптотизимлар мавжуд бўлиб, унда шифрлаш ва
дешифрлаш учун турлича калитлардан фойдаланилади.
• Турли калитлардан фойдаланилгани боис, шифрлаш
калитини ошкор қилса бўлади ва шуни учун очиқ
калитни криптотизим деб аталади.
• Очиқ калитини криптотизимларда шифрлаш калитини
очиқ калити деб аталса, дешифрлаш калитини шахсий
калит деб аталади.
• Симметрик калитли криптотизимларда эса калит -
симметрик калит деб аталади.

7. Аксарият ҳолларда фойдаланувчилар маълумотни

шифрлаш ва кодлаш тушунчаларини бир хил деб
тушунилади.
– Аслида эса улар икки турлича тушунчалардир.
• Кодлаш – маълумотни осонгина қайтариш учун ҳаммага
(ҳаттоки ҳужумчига ҳам) очиқ бўлган схема ёрдамида
маълумотларни бошқа форматга ўзгартиришдир.
• Кодлаш маълумотлардан фойдаланиш қулайлигини
таъминлаш учун амалга оширилади ва ҳамма учун очиқ
бўлган схемалардан фойдаланилади.
• Масалан, ASCII, UNICODE, URL Encoding, base64
Шифрлаш – жараёнида ҳам маълумот бошқа форматга
ўзгартирилади, бироқ уни фақат махсус шахслар
(дешифрлаш калитига эга бўлган) қайта ўзгартириши
мумкин бўлади.
• Шифрлашдан асосий мақсад маълумотни