Xborot tizimlari Reja: Jamiyatni axborotlashtirish va istiqbol g‗oyalar

---

4-mavzu. Arxitektura va qurilish soxasida axborot tizimlari 
Reja: 
 
1.Jamiyatni axborotlashtirish va istiqbol g‗oyalar. 
1. Tizimtushunchasivaturlari. 
2. Axborot tizimi tushunchasi. 
3. Axborot tizimlarining evolyutsiyasi. 
4. Axborot tizimidagi jarayonlar.
5. Axborot tizimlaridagi boshqaruv tuzilmasining ahamiyati.
6. Boshqaruv darajalari (operatsion, funksional, strategik) va ularda foydalaniladigan 
axborot qism tizimlari. 
1. Jamiyatni axborotlashtirish va istiqbol g‗oyalar 
XXI asrda mamlakatlarning milliy iqtisodi globallashib, axborotlashgan iqtisod shakliga 
aylanmoqda. Ya'ni milliy iqtisoddagi axborot va bilimlarning tutgan o‗rni tobora yuksalmokda 
va ular strategik resursga aylangan. Dunyoda jamg‗arilgan axborot va bilimlarning 90 % i 
so‗nggi 30 yil mobaynida yaratilgan. Axborot va bilimlar hajmining kundan-kunga ortib borishi 
milliy iqtisodning barcha sohalarida, jumladan, ta'limda ham axborot-kommunikatsiyalar 
texnologiyalaridan keng ko‗lamda samarali foydalanishni talab etmoqda. 
Axborot xuddi an'anaviy resurslar kabi izlab topish, tarqatish mumkin bo‗lgan resursga 
aylandi. Ushbu resursning foydalanadigan umumiy hajmi kelgusida davlatlarning strategik 
imkoniyatini, shuningdek mudofa qobiliyatini ham belgilab beradi, deyishga jiddiy asos bor. 
Axborot, kompyuterlashtirish, hisoblash texnikasi, zamonaviy axborot texnologiyasi, 
modellash, ma'lumotlar manbai, dasturlashtirish, shaxsiy kompyuterlar, dastur bilan ta'minlash 
va boshqa shu kabi ilmiy tushunchalar jamiyatni axborotlashtirishning eng muhim 
xususiyatlarini ifoda etadi. 
Axborot - ijtimoiy, iqtisodiy tabiiy fanlarning, tafakkur ilmining taraqqiyoti natijasida 
yuzaga kelgan bilim va ma'lumotlar, kishilarning amaliy faoliyati davomida to`plagan tajribalari 
majmui demakdir. Inson axborot oqimi ichra yashar ekan, turli-tuman voqea, hodisalar va 
jarayonlarning bir - biriga aloqadorligini, o`zaro munosabati mohiyatini tahlil etish, mushohada 
va mulohaza qilib ko`rish maqsadida ko`pdan ko`p dalil va raqamlarga murojaat qiladi. Axborot 
tufayli nazariy bilimlar amaliyot bilan birlashadi. 
Hozirgi zamon fan-texnika taraqqiyoti axborot oqimining juda ham kengayishiga olib 
keldi. Axborot oqimining tobora kengayib borganidan shu narsa ham dalolat bera oladiki, o`tgan 
asrning 70-yillar o`rtalariga keliboq ishlab chiqarish kuchlari taraqqiyoti shunday darajaga etgan 
ediki, ulardan oqilona foydalanish, ijtimoiy ishlab chiqarishni jadallashtirish uchun yiliga 1016 
arifmetik amalni bajarish kerak bo`ladi. Tabiiyki, bunday murakkab hisob - kitobni cho`t qoqib 
amalga oshirib bo`lmaydi. 10 milliard kishi bir yil davomida tinmay ishlagan taqdirdagina 
shuncha arifmetik amalni echa olishi mumkin.
Axborot resurslarini oqilona tashkil etish va foydalanishda ular mehnat, moddiy va 
energetik resurslar ekvivalenti sifatida namoyon bo`ladi. Ayni paytda axborot — bu boshqa 
barcha resurslardan oqilona va samarali foydalanish hamda ularni asrab-avaylashga 
ko`maklashuvchi yagona resurs turidir. 
XXI asrga kelib insoniyat tarixida ilk bor sanoati rivojlangan mamlakatlar ishlab 
chiqarishida axborot ish quroliga aylandi. Moddiy ishlab chiqarish sohasidan mehnat 
resurslarining og`ishmay axborot sohasiga o`tib borishi tendentsiyasi tobora yaqqol sezilmoqda. 
Buning asosiy sababi shundaki, ishlab chiqarish sur'ati o`sishi va rivojlanishi jarayonida qarorlar 
qabul qilish hamda boshqarish uchun zarur bo`lgan axborot hajmi oshib bormoqda. Bu o`sish 
avvalo, iqtisodiy, texnik, ilmiy, texnologik va ijtimoiy tizimlar va jarayonlarda namoyon 
bo`lmoqda. 
Axborot hajmining ortishi va uni qayta ishlash vositalarining rivojlanmaganligi insonning 
u to`g`risida ta'savvurga ega bo`lishi va ulardan foydalanishini qiyinlashtiradi. Ko`plab vaqt 

---

axborotni qidirishga, ajratishga va foydalanishga ketadi. Axborot fondlari har bir insonga xizmat 
qilishi uchun yangi, zamonaviy vositalar kerak bo`ladi. Shuning uchun XX asr o`rtalariga kelib 
axborotni ishlash sohasida ko`p odamlar shug`ullana boshladi. Axborot bilimlar manbai sifatida 
jamiyat uchun strategik resursga aylandi. Bu resurslardan samarali foydalanish esa jamiyatni 
axborotlashtirish jarayoni bilan bog`liq.