Xəbər bülleteni №1

Münsiflər məhkəməsi

Mübahisələrin alternativ həlli növlərindən biri olan münsiflər məhkəməsi fikir ayrılıqlarının tərəflər üçün məcburi qərar çıxarmaq səlahiyyətinə malik neytral şəxsin – münsifin (və ya münsiflər qrupunun) köməyi ilə həllidir. İnkişaf etmiş iqtisadiyyata malik ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, əksər hallarda sahibkarlar mübahisəni dövlət məhkəmələrində deyil, münsiflər məhkəmələrində həll etməyə çalışırlar. Ayrıca götürülmüş ölkədə münsiflər məhkəməsinin populyarlığı orada yaşayanların yüksək hüquq mədəniyyətinə dəlalət edir.

Bir sıra ölkələrdə münsiflər məhkəməsi ilə bağlı ayrıca qanunlar mövcuddur. Məsələn, 2002-ci ildə Rusiya Federasiyasında “Münsiflər məhkəməsi haqqında” qanun qəbul edilib. Münsiflər məhkəməsinin normativ-hüquqi tənzimləməsi sovet dövründə də mövcud idi.

Dövlət məhkəməsində və münsiflər məhkəməsində məhkəmə araşdırmasının oxşar cəhətləri olsa da, mühüm fərqlər də var. Həmin fərqlər təcrübədə münsiflər məhkəməsinə üstünlük verilməsini şərtləndirir.

Birincisi, dövlət məhkəməsində araşdırmanın əsas mənfi cəhəti mübahisənin həlli üçün uzun müddətin tələb olunmasıdır. Münsiflər məhkəməsində mübahisə daha operativ həll olunur. Dövlət məhkəmələrinin sistemi bir işə müxtəlif instansiyalarda bir neçə dəfə baxılmasına imkan yaradır. Münsiflər məhkəməsinin yuxarı instansiyaları yoxdur (münsiflər məhkəməsi qərarlarının apellyasiya, kassasiya, nəzarət qaydasında yenidən baxılması proseduru mövcud deyil). Bu məhkəmənin qərarından şikayət nəzərdə tutulmur, lakin əgər tərəflər sazişdə başqa qayda nəzərdə tutmayıblarsa, qərar mübahisələndirilə bilər.

İkincisi, mübahisənin dövlət məhkəməsində araşdırılması qanunvericiliklə müəyyən olunmuş kifayət qədər mürəkkəb prosedurların gözlənilməsini tələb edir. Münsiflər məhkəməsi proseduru isə çoxsaylı prosessual qaydalarla reqlamentləşdirilmir.

Üçüncüsü, bir sıra hallarda dövlət məhkəmələrinin hakimləri mübahisənin həlli üçün vacib olan və müəyyən sahə ilə bağlı xüsusi biliklərə malik olmurlar. Münsiflər məhkəməsinin tərkibini isə tərəflər özləri seçirlər və onların mübahisənin spesifikasına uyğun tələb olunan sahə ilə bağlı xüsusi biliklərə malik şəxsləri seçmək imkanı olur.

Dördüncüsü, mübahisəyə dövlət məhkəməsində müəyyən istisnalarla açıq məhkəmə iclasında baxılır. Münsiflər məhkəməsi isə mübahisə tərəfləri üçün konfidensiallıq şəraiti yaradır. Mübahisəyə qapalı iclaslarda baxılır ki, bu da tərəflərin kommersiya sirrinin qorunmasına daha etibarlı təminat verir. İstənilən kənar şəxsin məhkəmə iclasında iştirakı tərəflərin razılığı ilə mümkündür. Həmçinin tərəflərin razılığı olmadan münsiflər məhkəməsinin qərarının dərci qadağandır.

Beşincisi, münsiflər məhkəməsində araşdırma xərcləri dövlət məhkəmələri ilə müqayisədə azdır.

Münsiflər məhkəməsi daimi fəaliyyət göstərə və ya konkret mübahisənin həlli üçün tərəflərin öz təşəbbüsü də təşkil edilə bilər. Məhkəmənin qərarı imperativ xarakter daşıyır. Belə ki, bu, mübahisə tərəfləri arasında razılaşma deyil, məhz qərardır. Həmin qərarın icrası könüllü həyata keçirilməlidir. Əgər könüllü icra yoxdursa, o zaman maraqlı tərəf həmin qərarın məcburi icrasına icazə verilməsi xahişi ilə dövlət məhkəməsinə müraciət edə bilər. Bu halda dövlət məhkəməsindən mübahisəni mahiyyəti üzrə həll etmək tələb olunmur. Lakin o, məhkəmə icraatı aparmadan və öz qərarını çıxarmadan prosedur qaydalarına əməl olunub-olunmamasını, mübahisənin həll olunmasında hər iki tərəfin iştirak edib-etməməsini və sübutlar təqdim etmək imkanının olub-olmamasını yoxlaya bilər.