Xəbər bülleteni №1

Hansı təcrübəni Azərbaycanda tətbiq etmək olar?

İTYİB-nin eksperti Abil Bayramov deyir ki, mübahisələrin həllinin yuxarıda qeyd olunan alternativ üsullarının hansının Azərbaycanda tətbiqi daha çox mübahisənin xarakterindən, prosesin hansı mərhələdə olmasından, qanunvericiliyin tələbindən və tərəflərin istəyindən asılıdır: “Danışıqlar mübahisənin kənar şəxslərsiz, bilavasitə tərəflərin özləri tərəfindən həlli forması olduğundan ilk növbədə bu üsuldan istifadəyə təşəbbüs göstərilir.

Hər hansı neytral vasitəçinin müdaxiləsinə ehtiyac olduqda isə mübahisənin tərəflərə razılıq əldə edilməsində kömək göstərən müstəqil və neytral vasitəçinin köməyi ilə yoluna qoyulmasından – mediasiyadan istifadə olunur.

Tərəflər hesab etsələr ki, fikir ayrılıqlarının onlar üçün məcburi qərar çıxarmaq səlahiyyətinə malik neytral şəxsin – münsifin (və ya münsiflər qrupunun) köməyi ilə həlli daha məqsədəuyğundur, o zaman mübahisələrin alternativ həlli növlərindən biri olan münsiflər məhkəməsinə müraciətə üstünlük verirlər. Məcburi prosedur kimi məhkəməyəqədər vasitəçilik tərəflərin razılaşması ilə də nəzərdə tutula bilər. Bu halda müqavilədə mübahisənin mediatorun köməyi ilə nizama salınmasının məcburiliyi göstərilir. Eyni zamanda qanunvericilikdə də barışdırıcı prosedurların məcburi tətbiqi nəzərdə tutula bilər”.

Azərbaycanda hasilat hara düşür, dünyada qiymət hara?

03.07.2015

İyulun 3-nə olan məlumata görə, Nyu-Yorkun NYMEX birjasında “Layt” markalı neftin bir barreli 46 sent ucuzlaşaraq 56,53 dollar, Londonun İCE birjasında isə “Brent” markalı neftin bir barrelinin qiyməti 17 sent dollar azalaraq 61,84 dollar olub.

Dövlət Neft Şirkətindən AZƏRTAC-a bildiriblər ki, “AzəriLayt” markalı neftin bir barreli London birjasında 63,33 dollara satılıb.

“Yeni Müsavat” qəzetinə danışan iqtisadçı ekspert İlham Şaban deyib ki, Azərbaycanda neft bumu tarixə çevrilir: “Ötən ilin sonunda 2015-ci il üçün neftin orta qiyməti ilə bağlı müxtəlif ssenarilərdə verilən proqnozlara görə, 1 barrelin qiyməti 52-57 dollar arasında dəyişməliydi. İlin başlanğıcı ümumiyyətlə bu proqnozları daha da bədbinləşdirdi – “Brent” markalı neftin orta qiyməti 48 dollardan da aşağı düşdü. Buna görə də artıq ilin əvvəlindən dövlət başçısı İlham Əliyev Azərbaycan hökumətinə xərcləmə siyasətində ehtiyatlı davranmaq mesajları verdi.

Bu ilin büdcəsi tərtib olunanda enerji bazarında belə böhran yaranmamışdı və ona görə də xərclər ən yüksək həddə götürülüb – 21,1 milyard manat. Birinci rübün yekunu olaraq “Brent” markalı neftin orta qiyməti 53,69 dollar, ikinci rübün yekunlarına görə, 61,92 dollar olub. Bu ilin ilk yarım ilini “Brent” dünya bazarlarında 57,81 dollarla başa vurub. Azərbaycan neftinin orta qiyməti isə təqribən 59 dollar ətrafında olub. Yəni ötən il verilən proqnozların optimist ssenarilərini də üstələyib”.

İlin ikinci yarısı üçün proqnozlara toxunan ekspert deyib ki, həm OPEK-in, həm bir sıra beynəlxalq enerji agentliklərinin son günlər açıqladığı proqnozlara görə, yaxın müddətdə neftin qiyməti 55-70 dollar arasında dəyişəcək. Özü də bu dəyişmə ziqzaqlı ola bilər. Yunanıstandakı hadisələr və İrana qarşı sanksiyaların aradan qaldırılması birjaların durumuna təsir göstərəcək. Ehtimal var ki, bazarlarda bir stabillik hökm sürəcək və neftin 1 barrelinin orta qiyməti 62-65 dollar arasında dəyişəcək. Yəni neft qiymətlərində kiçik də olsa artım ola bilər”.

İlham Şaban 2014-cü ildə Azərbaycan neftinin orta ixrac qiymətinin 101 dollar olduğunu qeyd edərək deyib: “Bu, yetərində yüksək rəqəm idi və ölkəyə ciddi gəlirlər daxil olurdu. Əgər biz optimist proqnozdan çıxış etsək belə, Azərbaycan neftinin illik orta ixrac qiyməti təqribən 63 dollar olacaq. Yəni itkilərin yerinin doldurulması real deyil. 2014-cü ilin neft ixracında 86 faizi xam neft tutub. Çox təəssüf, Azərbaycan neft qiymətlərinin yetərincə yüksək olduğu illərdə xammal ixracını azaltmaq, bazara hazır məhsul çıxarmaq yönündə ciddi addımlar atmadı. Çox güman ki, yaxın illərdə də Azərbaycanın belə bir imkanı olmayacaq. Çünki əvvəlki illərlə müqayisədə Azərbaycanın gəlirləri daha azdır. Proqnozlar isə göstərir ki, neftin qiymətinin dünya bazarlarında artım tempi qarşıdakı illərdə zəif sürətlə baş verəcək.

Azərbaycanda neft hasilatı da azalır və bu, obyektiv səbəblərdən baş verir. İstənilən yataq ya qocalıq dövrünü yaşayır, ya da ehtiyatları intensiv işlədildiyindən hasilatın pik dövrü çoxdan arxada qalıb. Məsələn, Azəri-Çıraq-Günəşli yataqlarından 1997-ci ilin noyabrından indiyə qədər 370 milyon ton neft çıxarılıb. 2010-cu ildən bu yana yataqlarda azalma tendensiyası yaşanır. Azərbaycan geoloqlarının proqnozlarına görə, 2015-ci il üzrə Azəri-Çıraq-Günəşlidə neft hasilatının 700-800 min ton aşağı düşməsi planlaşdırılıb. Hasilatın azalma prosesi bundan sonra hər il davam edəcək. Yəni neftin artan qiymətləri belə əslində azalan həcmləri kompensasiya etmək iqtidarında deyil. Neftin qiymətinin düşməsi və hasilatın azalması kimi amillərə görə Dövlət Neft Fonduna 2015-ci ilin 5 ayında Azəri-Çıraq-Günəşli yataqlarından daxilolmaların həcmi 3 milyard 71 milyon dollar olub. Bu o deməkdir ki, il ərzində qiymətlər müəyyən qədər artarsa belə, gəlirlər 7 milyarddan çox olmayacaq. Digər gəlirlərlə birlikdə 8 milyard dollar proqnoz etmək olar. Ancaq ötən il Neft Fondunun ümumi gəlirləri 16 milyard dollardan çox idi. Yəni bu il Azərbaycanın mənfəəti yarıbayarı azala bilər”.