XəZƏR 2014, №2 bu sayda güMÜŞ DÖVRÜN ŞAİRLƏRİ

İosif Brodski

Milan Kundera 1929-cu ildə Çexoslovakiyanın Brno şəhərində doğulub.1968-ci il hadisələrinin fəal iştirakçısı olub. 1975-ci ildən Fransada yaşayır.

M.Kundera yaradıcılığa şair kimi başlayıb. “İnsan: Böyük bağ”(1953), “Sonuncu may”(1955), “Monoloqlar”(1957) adlı poetik toplularını nəşr etdirib. 1962-ci ildə “Açarçılar” adlı pyesini yazıb. Həmin vaxt nəsrlə ciddi məşğul olan Milan Kunderanın novellaları, romanları və esseləri müəllifə böyük şöhrət qazandırıb. “Gülməli əhvalat” (1963-1968) novellalar toplusu, “Zarafat” (1965), “Burda olmayan həyat” (1973), “Gülüş və yaddaş kitabı” (1978), eyni zamanda “Mövcudluğun dözülməz yüngüllüyü”, “Ölməzlik”, “Arxayınlıq” romanları onu dünya ədəbiyyatının nəhəng simaları sırasına çıxarıb.

M.Kundera nəzəriyyəçi kimi də çox məşhurdur. O, yazdığı esselərində öz romanları barədə mülahizələrini söyləyir. Oxuculara təqdim elədiyimiz bu esseni müəllif “romanlarında olan başlıca sözlər və roman estetikasının başlıca sözləri” adlandırıb. Esse kiçik ixtisarla tərcümə olunur.

***

1968-69-cu illərdə “Zarafat” romanı bütün qərb dillərinə tərcümə olunmuşdu. Amma heyrətlənmişdim! Fransada tərcüməçi mənim üslubumu bəzəyib, romanı təzədən yazmışdı. İngiltərədə naşir əsəri doğrayıb refleksiyayla1 (öz hərəkətini təhlil eləmək) bağlı bütün hissələri kəsib atmış, musiqişünaslıq fəsillərini çıxarmış, hissələrin sıralanmasını dəyişmişdi. Tərcüməçilərimin biriylə təsadüfən rastlaşıram. O, çex dilində bir kəlmə də bilmir. “Bəs necə çevirmisiniz?” – “Mənə qəlbim pıçıldadı”, – cavab verir, portfelindən şəklimi çıxarır. O elə qanışiriniydi, telepatiya sayəsində tərcümə eləməyin mümkün olduğuna az qala inanmışdım. Əlbəttə, hər şey sadəydi: o da argentinalı tərcüməçi kimi, fransızcadan çevirmişdi. Daha bir ölkə: bu dəfə çex dilindən tərcümə. Kitabı açıb təsadüfən Helenanın monoloquna rast gəlirəm. Hər biri bütöv abzası tutan uzun cümlələr çoxlu sadə cümlələrə bölünüb… “Zarafat”ın tərcüməsilə bağlı keçirdiyim sarsıntı qəlbimdə həmişəlik iz buraxdı. Xoşbəxtlikdən, sonralar dəqiq tərcümələrə rast gəldim. Amma təəssüf ki, eyni zamanda dəqiq olmayan tərcümələrə də… Məndən – çex oxucusundan tamamilə məhrum olmuş bir adamdan ötrü tərcümə hər şey deməkdi. Bax buna görə də bir neçə il qabaq, nəhayət, kitablarımın xarici nəşrlərində qayda yaratmağı qərara aldım. Bu isə mənə münaqişələr və yorğunluq bahasına başa gəldi: oxumaq, nəzarət, oxuya bildiyim üç, yaxud dörd dildə köhnə və təzə romanlarıma təzədən baxmaq həyatımın böyük bir dövrünü əlimdən aldı…

Öz romanlarının tərcümələrinə nəzarət eləməyə çalışan müəllif vəhşi qoyun sürüsünün arxasınca qaçan çoban kimi, saysız-hesabsız sözlərin dalınca düşür. Öz gözündə təəssüf, başqalarının gözündə gülüş doğuran obrazdı. “Le Deba” jurnalının direktoru, dostum Pyer Noranın mənim çoban vəziyyətimin kədərli-komik cəhətini yaxşı dərk elədiyinə inanıram. Bir dəfə o, gizlədə bilmədiyi mərhəmətlə mənə dedi: “Yaxşısı budur, nəhayət, öz əzablarını unudub, məndən ötrü bir şey yaz. Tərcümələr səni hər sözün üzərində düşünməyə məcbur eləyib. Öz şəxsi sözlüyünü tərtib elə. Romanlarının sözlüyünü. Başlıca sözlərinin, problemli sözlərinin sözlüyünü”. Mən bunu elədim.