İslam səNƏTİ

(Hindistanın məşhur ruhanisinin, Nəqşibəndiyyə təriqətinin şeyxi, Şah Vəliyullah Dehləvinin, qaddəsallahu sirruh, kitabından fəsillər)



DƏRVİŞ


ŞEYX NƏCMƏDDİN KÜBRA (Q.S.)
Künyəsi Əbülcinabdır. Adı Əhməd bin Ömər Xivəqidir. Ləqəbi Kübradır. Demişdirlər ki, ona Kübra onunçün ləqəb etdilər ki, cavanlığında təhsili-üluma məşğuldu və kiminlə münazirə və mübahisə etsə qalib gəlirdi. Bəs bu səbəb ilə ona “Təmətül-Kübra” (böyük bəla adam) ləqəb qoydular. Sonralar “Tamə” sözü atılaraq təkcə “Kübra” ləqəbini özündə saxladı. Ondan sonra bu ləqəb onun üzərində qaldı. Bu söz səhihdir. Əshabdan bir camaat belə nəql etdilər ki, onlara e’timad olunur.

Bəzən də o,“Nəcməddinül-Kübra” kimi məşhurdur. Kübra “Kəbir” kəlməsinin cəm’ şəklidir. Səhih olanı əvvəlkidir. İmam Yafe’i tarixində bu belədir.

Ona Şeyx Vəli-təraş (vəliləri yontalayan şeyx) dəxi deyirlər. O səbəbə ki, qalibəti-vəcddə (çuşa gəlmə halı) nəzəri-mübarəki hər kimə ki toxunurdu mərtəbəi-vilayətə irişirdi.

Bir gün bir bazarqan (tacir) şəyxin xangahına girdi. Şeyxin haləti-qüvvəsi var idi. Nəzəri o bazarqana düşdü. Dərhal mərtəbəyi-vilayətə irişdi. Şeyx sordu ki, hansı vilayətdənsən? Dedi, filan məmləkətdən. Ona irşad icazətini yazdı ki, ta məmləkətində xalqı Haqqa irşad eyləyə.

Bir gün şeyx əshabı ilə oturmuşdu. Havadan bir qızıl quş bir sərçəni önünə qatıb qovurdu. Nagah şeyxin nəzəri sərçəyə toxundu. Sərçə dönüb o qızıl quşu tutub şeyxin yanına gətirdi.

Bir gün Əshabı-Kəhv təhqiqi və təqriri olurdu (barəsində söhbət gedirdi). Şeyx Sə’ədəddin Xəmavi (q.s.) şeyxin müridlərindən idi. Xatirinə gəldi ki, əcəba, bu ümmət içində bir kimsə olurmu ki, o, bu it söhbətinə tə’sir edə. Şeyx nuri-fərisətlə bunu bildi. Bəs yerindən qalxıb xanəgah qapısına varub durdu. Nagah bir it o yerə irişdi və bir yerdə durub quyruğun salladı. Şeyxin nəzəri ona düşdü. Dərhal bihuş olub mütəhəyyir (çaşmış) və bihudə (ixtiyarsız) oldu və üzün şəhərdən döndərib gorustana (qəbiristanlığa) getdi və başını yerə sürtdü. Hətta nəql etdilər ki, hər yerə ki varub gəlirdi əlli ya altmış qərib it onun çevrəsində halqa olurdu. Və əllərin əllərinə qoyub avaz etməzlərdi və heç şey yeməzlərdi və hörmətlə dururdular.

Axırda o, dözməyib vəfat etdi. Şeyx əmr etdi, onu dəfn etdilər və qəbrin üzərini mə’mur etdilər.

Şeyx Təbrizdə “Mühi üs-Sünnə” şagirdlərindən ali isnad sahibi birisindən “Kitabi-şərxi Mühi üs-Sünnə”ni oxuyurdu. Axırına irişmişdi. Bir gün ustaddan və alimlərdən bir camaat hüzurunda oturmuşdu və o kitabı oxuyurdu. Bir dərviş içəri girdi ki, onu bilməz idi. Amma onun müşahidəsindən şeyxin əhvalı dəyişdi. Elə ki qiraətə macalı qalmadı. Sordu ki, bu kişi kimdir? Dedilər, Baba Fərac Təbrizidir ki, Haqqın cümləye-məczuban və məhbubanlarındandır (Haqqın bütün vəliləri və aşiqləri). Şeyx o gecə biqərar oldu. Səhər ustadının xidmətinə gəldi və iltimas eylədi, gəliniz Baba Fəracın ziyarətinə varalim. Ustad əshabı ilə razı oldular.

Baba Fəracın xanəgahı qapısında bir xadim var idi. Ona Baba Şədan deyirdilər. O, camaatı görüb içəri girdi və icazət istədi. Baba Fərac dedi, Xudavənd-Təalanın dərgahına vardiqları kimi gəlirlərsə, gəlsinlər. Şeyx dedi, çün Babanın nəzərindən bəhrə almışdım, sözünün mə’nasını bildim. Hər nə ki geymişdim çıxartdım və əlimi köksümə qoydum. Ustad və əshab da eyni şeyi etdilər. Baba Fərac hüzuruna girdik və oturduq. Bir ləhzədən sonra Babanın halı dəyişdi. Onun sürətində bir əzəmət zühur etdi. Aftab (günəş) kimi şölə verdi və geydiyi kaftan (köynək) üzərində çatladı. Bir saatdan sonra əvvəlki halına gəldi. Yerindən qalxdı, o geydiyi kaftanı mənə geydirdi və dedi, sənə dəftər (kitab) oxuyacaq vaxt deyildir, vaxtdır ki, sər-dəftəri cahan (dünyanın baş kitabı) olasan. Mənim dəxi halım dəyişdi və batinim (daxilim) Haqq-Təalanın qeyrisindən kəsildi. O aradan çıxdıqda ustadım mənə dedi, “Şərxi əs-sünnə”dən azacıq qalmışdır. İki-üç gün onu oxu, sonra sən bilərsən. Səhər dərsə getdim. Baba Fəracı gördüm. İçəri girdi və dedi, dünən “elməl-yəqin”dən həzar mənzil (min mərtəbə) keçdik. Bu gün isə yenidən elmə mi şüru’ etdin (yönəldin)? Bəs mən həmən dərsi tərk etdim, riyazətə və xəlvətə məşğul oldum. Ülumi-ləduni (ilahi elmlər) və iradəti-qeybi (qeyb sevgisi atəşi), varidatlar zühur etməyə başladı. Heyf olar ki, bu varidat (qeybdən xatirə gələn mə’nalar) fövt (puç) ola, deyə yazmağa başladım. Gördüm ki, Baba Fərac qapıdan içəri girdi və dedi, şeytan səni təşviş edir (təlaşlandırır). Bu sözləri yazma. Dəvat (mürəkkəb) və qələmi buraxdım. Xatirəmi (fikrimi) cümləsindən kəsdim.

Əmir İqbal Sistani o kitabında ki, şeyxi olan Şeyx Rüknəddin Əlaüdövlənin (q.s.) bütün sözlərini cəm eyləmişdir, şeyxdən nəql edir ki, Şeyx Nəcməddin Kübra Həmadana varıb icazati-hədis hasil etdi (hədis söyləmək icazəsini aldı). Və eşitdi ki, İskəndəriyyə şəhərində bir ulu mühəddis (hədis alimi) vardır ki, onun ali isnadı var. Həmən o yerdən İskəndəriyyəyə vardı və ondan dəxi icazəti-hədisi aldı. Və geri qayıdanda bir gecə Rəsullahı (s.ə.s.) yuxusunda gördü. Və o Həzrətdən xahiş eylədi ki, mənə bir künyə bağışla. Və Rəsullah (s.ə.s.) buyurdu: “Əbulcənab”. Soruşdu ki, “Əbulcənab” xəfif şəklində, yaxud şiddətli şəkildə? Buyurdu ki, “Əbul-Cənnab”, şiddətli şəkildə. Və oyandı. Bunun mə’nası belə idi ki, dünyadan ictinab etmək (əl çəkmək) gərək. Dərhal təcrid üzərinə olub, mürşüd tələbində müsafir oldu (mürşid axtarmaq məqsədi ilə səfərə çıxdı). Və hər kimsəyə ki irişdi dürüst iradət göstərmədi (ona doğru-dürüst mürid olmadı). O səbəbdən ki, danişmənd (alim) idi və heç kimsəyə baş əymədi.

Xuzistan mülkinə (vilayətinə) irdi, Dizfula (şəhərinə) vardı. O yerdə xəstə oldu və heç kimsə ona bir məqam (yer) vermədi. Elə ki aciz qaldı və bir kimsədən sordu, heç bu şəhərdə bir müsəlman yoxdurmu ki, bir xəstə və qərib adama bir yer verəcək olsun. Bir-neçə gün dincəlim.

O kişi dedi, burada bir xanəgah vardır. Orada bir şeyx vardır. Əgər ora varırsan sənə xidmət edərlər, sənə baxarlar, dedi. O şeyxin adı nədir, soruşdu. Dedi, Şeyx İsmail Qəsri. Və Şeyx Nəcməddin ora getdi. Orada ona bir yer verdilər. Dərvişlər söffəsinə (dəhlizinə) müqabil bir söffədə sakin oldu. Və xəstəliyi uzandı. Belə danışırdı ki, xəstəlikdən o qədər inciməzdim ki, dərvişlərin səma’ məclislərindən inciyirdim. Mən səmaya qayət qarşı idim. Və başqa bir yerə getməyə taqətim yox idi. Bir gecə də səma’ etdilər. Şeyx səma’ əsnasında başım ucuna gəldi və qalxmaq istəyirsənmi, sordu. Bəli, dedim.

Mənim əlimi tutdu və kənara çəkdi, səma halqasının ətrafında dövr etdirdi. Sonra məni divara söykəndirdi. Fikirləşdim, indi yıxılacağam. Bir azdan özümə gəldim, vücudumda xəstəliyimdən heç bir əsər-əlamət qalmadığını hiss eylədim. Məndə iradə hasil oldu (şeyxə mürid olmaq istəyi). Ertəsi gün şeyxin xidmətinə vardım və iradət əlini tutdum. Sülukla (sufi yolunda riyazət) məşğul oldum. Bir müddət orada qaldım. Məndə əhvalı-batindən vüquf (qəlbin Haqqın hüzurunda olması) hasil oldu. Elmim artdı. Bir gecə xatirimə gəldi ki, elmi-batindən (qızlı elm) xəbərdar oldum, zahiri elmdə isə biliyim şeyxin biliyindən ziyadədir.

Səhər şeyx məni yanına çağırıb, dedi: “Qalx səfərə çıx ki, sən Əmmar Yasirin yanına getməlisən”. Bildim ki, şeyx o xatirimə gələnlərdən vaqif (aqah) oldu. Amma heç üstünü vurmadım. Və şeyx Əmmarın xidmətinə vardım. Və onun yanında dəxi bir müddət süluk etdim. Bir gecə dəxi həmən fikirlər xatirimə gəldi. Səhər Şeyx Əmmar buyurdu ki, “Nəcməddin, qalx Misrə var (get). Ruzbihanın xidmətinə gir ki, o, sənin varlığını bir sillə ilə dimağından (beynindən) ixrac edə”.

Qalxıb Misrə getdim. Xanəgaha girdiyim zaman şeyx orada deyildi. Müridlərin hamısı müraqqəbə (qəlbi Allaha yönəltmək) halında idilər. Heç kimsə mənə fikir vermirdi. Orada bir nəfər də var idi. Ondan sordum ki, şeyx hankısıdır? Dedi, şeyx bayırdadır, abdəst olur. Mən bayıra çıxdım. Şeyx Ruzbihanı gördüm ki, bir cüz’i miqdar su ilə abdəst olur. Xatirimə gəldi ki, şeyx bilməzmi ki, bu qədər su ilə abdəst dürüst deyildir? Bəs bu necə şeyxlikdir? O, abdəstini tamam eylədi və əlini mənim üzümə silkdi. Elə ki su üzümə toxundu məndə bihudəlik (özünü bilməmə) zahir oldu. Şeyx dərgaha girdi. Mən də onun ardınca girdim. Şeyx şükrü-vüzuya məşğul oldu. Mən ayaq üstə müntəzir (intizar) oldum ki, şeyx salam verə və mən dəxi ona salam verim. Belə ayaq üstə ikən qeyb oldum. Gördüm ki, qiyamət qopmuş və Cəhənnəm zahir olmuş və xalqı tutub oda atırlar. Və bu atəşin güzərqahında (keçidində) bir püştə (təpəçik) var və bir şəxs o püştənin üzərində oturmuş və hər kim deyərsə ki, mən buna müntəliqəm (bağlıyam) onu buraxırdılar və qeyrisini atəşə atırdılar. Nagah məni dəxi tutub çəkdilər. O yerə ki irişdim dedim, mən buna müntəliqəm. Onda məni buraxdılar. Bəs o püştənin üzərinə çıxdım. Gördüm ki, Şeyx Ruzbihandır. Ona vardım və ayağına düşdüm. Mənə elə möhkəm bir sillə vurdu ki, onun qüvvətindən üzüm üstə yerə düşdüm. Mənə dedi: “Bir dəxi əhli-həqqi inkar eyləmə”.

Sonra özümə gəldim. Şeyx namazın salamını vermiş idi. İrəli varıb ayağına düşdüm. Şeyx ayıq olduğum vaxt da üzümə bir sillə vurdu və həmən o ləfzi (sözləri) söylədi. O xəstəlik batinimdən getdi. Ondan sonra mənə əmr eylədi ki, geriyə dön və Şeyx Əmmarın xidmətinə var (gir). Qayıtdım. Şeyx Əmmara bir məktub yazdı ki, hər nə qədər misin (bir işə yaramayan adamın) varsa göndər, xalis qızıla çevirib, özünə geri göndərim. Oradan Şeyx Əmmarın xidmətinə gəldim. Bir müddət orada qaldım.

Süluku tamam oldu. Ona əmr eylədi: “Xorəzmə var (get). Orada əcaib insanlar vardır. Bu təriqəti və qiyamətdə müşahidəyə münkirdirlər (inkar edirlər). Ora get, heçnədən qorxma!”.

Şeyx Nəcməddin Xarəzmə getdi və bu təriqəti müntəşir (yaymaq) eylədi. Və yanına çox müridlər cəm’ olub irşada məşğul oldu. Tatar kafirləri Xorəzmə gəldilər. Şeyx əshabını cəm’ etdi (yanına yığdı). Altı yüzdən ziyadə idi. Sultan Mahmud Xorəzmşah qaçmışdı. Və küffarı-tatar onun Xorəzmdə olduğunu sandılar. Və Xorəzmə gəldilər. Şeyx əshabından bə’zisini, Şeyx Sə’dəddin Həmavi, Şeyx Raziəddin Əli Lala kimi və qeyrilərini yanına çağırıb dedi, tez qalxınız və öz diyarlarınıza gediniz ki, məşriq tərəfdən bir atəş alovlandı məğribə tərəf gedir. Və bu əzim (böyük bir) fitnədir ki, bu ümmət içində onun misli vaqe’ olmamışdır. Əshabından bə’zisi: “Hz. Şeyx bir dua eyləsə şayəd (ehtimal) ki, bu fitnə müsəlman məmləkətlərindən dəf’ olub gedər”. Şeyx buyurdu: “Bu bir mübrəm (qaçılmaz) qəzadır, dua ilə dəf’ olunması mümkün deyildir”.

Əshab iltimas etdilər ki, minik heyvanları hazırdır. Əgər Hz. Şeyx uyğun görürsə birlikdə Xorasana tərəf yola çıxaq. Şeyx buyurdu: “Mən burada şəhid olmaq istəyirəm. Mənə buradan çıxmaq üçün izn yoxdur”.

Bundan sonra əshab Xorasana tərəf yola düşdülər. Kafirlər şəhərə gəldilər. Şeyx əshabın topladı və dedi: “Haydı, qalxın, Allahın adı uğrunda Allah yolunda döyüşək!”. Və evinə girdi, xirqəsini geyib, möhkəm quşandı. Xirqəsinin önü açıq idi. İki qoltuğunu daş ilə doldurdu. Əlinə bir nizə aldı və bayıra çıxıb kafirlərlə qarşı-qarşıya gəldi. Onlara ta qurtaranadək daş atdı. Axırda heç daş qalmadı. Kafirlər ona tiri-baran atdılar (ox yağışına tutdular). Bir ox mübarək sinəsinə dəydi. Onu çəkib çıxartdı, orada yerə düşdü və vəfat eylədi.

Deyirlər ki, şəhid olduğu vaxt, bir kafirin pərçəmindən (saçından) tutmuşdu. Şəhadətdən sonra heç kimsə onu şeyxin əlindən xilas edəmədi. Nəhayət o kafirin saçını kəsdilər.