Xudafərin körpüsü "Yazıçı" nəşriyyatı, 1982

– Bu güzgüyə layiq deyil.

Bunu deyib Lələ cibindən xırda qızıl bir kuzəcik çıxartdı, ağzını açdı, onun lopa bığlarını aralayıb burnuna tutdu.

– Bığı bir putdu, ürəyi bir misqal.

Mayenin iyi dəyən kimi onun bədəni çimçəşdi. Üz-gözünü büzüşdürdü. İri gözlərini açdı. İlk gördüyü qabağına çıxıb atını hürküdən Salman oldu.

– Atasından xəbərsiz ləvənd. İndi sənin başını bədənindən ayırım gör ləzzətini. Əlini belinə atdı, amma əlinə qılınc əvəzinə dəyirmanda bitən gicitkan kolu keçdi. Əlini daladı. – Bismillah, deyəsən cin yığıncağına düşmüşəm.

Salman baş barmaqlarını qulaqlarına qoyub, əllərini oynatdı. Özü də atılıb düşdü.

– Ya Zəlixə, ya Məlixə.

Yekəbığın huşu yenə getdi. Lələ bəy Salmana tərəf döndü.

– Oyunbazlıq yeri deyil. Sən çıx yola, mən onu danışdıracağam.

Yenə də kuzəciyi onun burnuna tutdu. Bu dəfə o gözünü açanda başının üstündə gözəl bir sima gördü. Bığının yarısı enində olan qaşlarının altından biri-birinin üstünə minən kirpiklərini qırpdı. Dili topuq vura-vura soruşdu:

– Sən cinsən, ya Ələddinsən?

– Ələddinəm.

– Məndən nə istəyirsən?

Lələ təmkinlə dilləndi:

– İstədiyimi deməsən cin gələcək ha.

– Gəlməsin, gəlməsin, deyərəm.

– Hanı məktub?

Çapar əlini başına atdı. Ancaq əli polad dəbilqəyə deyil, təmiz, ülgüclə qırxılan daz başına dəydi. Barmaqları qana bulaşdı.

– Hanı dəbilqəm?

Lələ dönüb təmkinlə dedi:

– Bunun dəbilqəsini tapıb gətirin.

Salman çayın sahilinə qaçdı. Dəbilqəni tapa bilmədi. Çayaşağı qaçdı. Gördü ki, dəbilqənin şiş ucu suyun içindən çıxıb. Özünü çaya vurub onu götürdü. Çevirib içərisinə baxdı. Orada bir araqçın da varmış. Araqçını çıxartdı, dəbilqəyə içəridən dördqat bükülüb keçirilmiş kağızı götürdü. Açdı, amma bir kəlmə də oxumaq mümkün deyildi.

Kağızı gətirib Lələyə verdi, dəbilqəni isə lazımsız bir şey kimi dəyirmanın küncünə atdı.

Lələ kağıza peşman-peşman baxdı. Məzəmmət dolu baxışlarını Salmanın üzündə saxladı. Salman dedi:

– Bu heyvərə papağını başında saxlaya bilmir, buna mən nə eləyim?

Lələ kağızı sərib üzünü çapara çevirdi:

– Məktubda nə yazılmışdı?

– Bilmirəm.

– Hara aparırdın?

– Qalabəyinə.

– Məzmunundan xəbərin yox idi?

– Ağa, çapar eşşək kimi bir şeydi. Sə’di deməli, eşşək nə bilsin yükü kitabdı, ya odun.

Lələ dönüb baxışı ilə Salmanı yanına çağırdı. Salman çatanda onun ətəyindən tutub cırdı, çaparın gözlərini bağladı.

– Ələddin, axı sən ədalətlisən, məni öldürmə. Mən heç, uşaqlarım yazıqdı! Üç arvaddan iyirmi dörd uşağım var, onun iyirmi biri qızdı. Hamısı da körpə-körpə.

– Kimə qulluq eləyirsən?

– Ağqoyunlu padşahlarına.

– Haralısan?

– Təkəli tayfasındanam, qurbanın olum.

– Dinin? Suallarıma tez cavab ver.

– Müsəlmanam.

– Hansı məzhəbə qulluq eləyirsən? – Lələnin səsi çaparın qulağında mis səsi kimi cingildədi. Bu sual çaparı çaşdırdı.

– La ilahə, illəllah, Məhəmmədin rəsul illah.

– Sünnüsən, şiyəsən?

– Ağa, qurbanın olum, öldür məni, ancaq məzhəbimi soruşma. Sən hansınnansansa mən də onnanam.

Çaparın zar-zar ağlamasına bir sual da bəs eləyərdi.

– Məktubda nə yazılmışdı? – Lələ çox tə’kidlə soruşdu.

– Vallah bilmirəm, billah bilmirəm. Bizim çaparbaşı çaparlığa elə adamı götürür ki, əlifbeyi bilməsin.

Lələ görürdü ki, doğrudan çaparın məktubun məzmunundan xəbəri yoxdur. Bəs onda necə öyrənmək olardı? Məktubun məzmunu isə ona hava-su kimi lazım idi.

– Bəs sənə nə tapşırmışdılar?

– Demişdilər ki, aparıb məktubu verərsən, gecə qalıb dincələrsən, səhər cavabını alıb yola düşərsən. Mənə verərsən, hökmdara aparacam.

“Hökmdar” kəlməsini eşidən kimi Lələ onun üstünə əyildi. Əl atıb yaxasından yapışdı.

– Elə belə dedi?

– Qoy fikirləşim, onsuz da çaparbaşı məktubları hökmdara aparır da, dədəsinə-anasına aparmayacaq ha. Düzdü, bir-iki dəfə məni uzaq yerlərə göndərib. Məktub aparıb cavab gətirmişəm. Deyib hökmdar əmridi. Sonra görmüşəm yox, burada hökmdarlıq işi yoxdu. Özünə arvad gətirirmiş. Bəlkə indi də belə bir işdi?

– Sicilləmə oxuma mənə!

‘“Yaxşı, hələ günortadı. Az bir vaxta çapar çatacaqdı qalaya, oradan cavabı alıb gətirəcəkdi. Gecə yarısı, ya səhər özünü yetirəcəkdi Ərdəbilə. Niyə gecə qalada qalmalıydı? Ona yazıqlarımı gəlib? Yox, burada nəsə xoşa gəlməyən bir məsələ var. Məktubda yazılan hökm icra olunmalıymış. İşin icrası üçün qalada qalmağa icazə veriblərmiş. Yoxsa ayrı cür ola bilməz”.

– Sən bu qalaya çoxmu gedib-gəlmisən?

– Beş, ya da altı dəfə.

– Nə var orada?

– Sirri mən sizə necə verim? Axı sonra məni dara çəkərlər. Heç siz də padşah çaparının satqın olmağına razılıq verməzsiniz.

Lələ qımışdı. Əlini onun şişmiş qarnına çırpdı.

– Bu piylə, bu peysərlə hamını aldatsan da, məni aldada bilməzsən. Sən satqınlığa həmişə hazır olmusan, çox sirləri də satmısan. Aldıqların səni belə piyləndirib. İidi də bildiklərini deyəcəksən. Belə deyil?

– Can şirin şeydi, Ələddin qardaş. Söz var, desəm öldürərlər, deməsəm ölləm. Hərə öz kefində, damağında, mənə nə gəlib. Dəvəni qatarla yeyirlər. O qədər əhli-əyalı saxlamaq elə bilirsən asandı? Səndən nə gizlədim, görürəm hal əhlisən. Vaxt olub məktubu bir dəfə oxumağa bir torba qızıl almışam. Nə olub ey, məktubdu da. Yemillər, içmillər. Oxuyurlar, qaytarıllar özümə, mən də qızılımı alıb balalarımı dolandırıram. İtin dişi, motalın dərisi, yırtsa nə yaxşı, yırtmasa nə yaxşı.

– Bu məktubu yolda bir adama oxutdurmusan?

– Yox, müştərisi olmayıb. Hər məktubun öz xiridarı olur. Bunun da xiridarı sizsiniz. Baxtınız yoxdu, neyləyək? Belə oldu da.

Çapar uzandığı yerdən tərpənmirdi. Yeri rahat, qısqısı güclü idi.

Lələ ayağa qalxıb gəzindi.

“Rəhmətlik Heydər düz deyirdi. Dağılır, tar-mar olur. Ağqoyunluların sonudur. Əgər bir ölkənin padşahından tutmuş çaparına qədər naqis işlərə qurşanıbsa, Allah özü də göydən ensə onu xilas eləyə bilməz”.

– Hə, çapar, de görək bu qalada nə gizlədiblər ki, hökmdarın özündən də möhkəm qoruyurlar?

– Bilmirsən? Hardan biləcəksən? Goru nurla dolsun, Uzun Həsənin əlinə güclü xəzinələr keçmişdi. O xəzinələrin hər biri yetmiş dəvədən ibarət yeddi karvanla daşıyıb gətirmişdi bu qalaya. Həmin xəzinəni gizlətməyə yetmiş usta gətirdilər. Hardasa onları gizlətdilər, üstünü hörüb suvadılar. Sonra ustaları da, dəvəçiləri də, lap dəvələrin özlərini də qayadan atdılar ki, sir batsın. Xəzinənin yerini, şəklini, açarını gətirib verdilər hökmdara. Sirri bilən yeddi adam qalmışdı, onları da o söz. İndi ağqoyunluların nəyi varsa, oradadı.

Çapar danışdıqca Lələ qımışa-qımışa gəzişirdi. Onun danışdığı əfsanəyə gülürdü.

– Uzun Həsən də həmin sirri tək sənə danışdı, hə? Sən o qədər də səfeh deyilmişsən. Burada məni barmağına dolayırsan. Mənə düzünü danışmasan, başını hansı arvadına göndərək? Ürəyi yananın yerini deyərsən, sənin bu boyda kəlləni qabağına qoyanda heç olmasa gözündən yaş gəlsin. Başını sənin kimi bığıburma bir kişi ilə göndərəcəm.

– Yox, başına dönüm. Atım istəkli arvadımı yaxşı tanıyır. Başını dünyanın o başından buraxsan, onun yanına gedir. – Birdən-birə dəyişdi. – Yox, yox. Mən sirrə görə baş verən kişilərdən deyiləm. Bir də ki, çapar bilməyən sirrə qurd düşər.

– Onda məktubu ver.

İsmayıl Səkinənin “Ruhani” havasını çaldığı vaxtdan fikirləşirdi. “Bəs niyə hava qoşublar, söz yoxdur. Havada o soyulan şairin dərdi, əziyyəti var. Ancaq elə bil dilini açıb bir kəlmə danışmaq istəməyib?” Bu sirri soruşub öyrənməyə məqam gözləyirdi. Amma hamı fikirli, hamı qayğılı, hamı dərdli idi. Uşaqlığı ilə o da başa düşürdü ki, bu qaladan kənarda qanlı-qadalı hadisələr baş verir, onların da hamısı bu hücrədəki üç qardaş, bir ana ilə bağlıdır. Onların öz dərdləri də elə “Ruhani” havasına oxşayırdı. Dərd, qəm, ələm vardı, amma onu uca səslə, hamının başa düşdüyü dildə deyən yox idi. Bəlkə də elə belə olmalıydı.

Aləmşahbəyim özünə paltar tikirdi. Əynindəki üzülmüşdü. Qara parçanı açıb biçəndə Sultanəli anasının üstünü kəsdi.

– Təzədən qara libasa bürünmək istəyirsən?

– Əynimdəki üzülüb, qadan alım.

– Sən o qatilə görə bu qaranı dəyişirsən? Atamıza görə geydiyin üzülüb düşdü, indi onun qatilinə yas saxlayırsan? Bir yası qurtarıb, o birisini başlayırsan?

Aləmşahbəyim əldə dayanmayıb sürüşən, su kimi axan qara ipəyi bir tərəfə atdı. Qalxıb oğlunu qucaqladı, aparıb pəncərənin qabağında, yanında oturtdu. Başını sığalladı.

– Başa düş, oğlum, mən qara libası heç vaxt soyunası deyiləm. Mənim əynimə biçilən baxtıma da biçilib. Köhnəldikcə təzəsini tikəcəm. Ürəkdəki dərd-kədər, yas köhnəlmir, ona dözməyən bu ipək parçadı.

Sultanəli anasının sözlərindan razı qalmadı. Qaş-qabağı yerlə gedirdi.

– Sən qara paltarı soyunmalısan!

– Niyə, ay oğul?

– Düşmənlərimizin gözü qabağında yaslı, dərdli ola bilmərik. Onsuz da mən də bilirəm, sən də bilirsən ki, taleyimiz tükdən asılıdır. Bizi dar ağacına aparanda da gərək onlara dağ çəkək, gözdağı verək. Atamın sözü yadındadı? Deyirdi bir il xırıldamaqdansa, bir göz qırpımında ölmək daha yaxşıdır.

İsmayıl da gəldi. Anası onu uzaqlaşdırmaq istədi.

Sultanəli qoymadı. Çəkib yanında oturtdu. Amma susdular.

İsmayıl pəncərədən baxırdı.

– Qardaş, pəncərədən düşüb qaça bilmərik?

– Yox, bu mümkün deyil.

Pəncərəyə bir əlvan kəpənək qondu. Ağ qanadların ortasında yumru narıncı xalın dövrəsinə qara haşiyə çəkilmişdi. O, paslı dəmirin üstünə qonsa da o tərəf – bu tərəfə aşırdı. Mehin qarşısında düz, dik dayanmağa gücü yox idi. Oradan uçub hücrəyə girdi. İsmayıl qaçıb onu tutdu. Ovcunu açanda əllərində gümüş tozuna oxşar toz vardı. O, barmaqları arasında elə bil qabığı soyulmuş iydə tutmuşdu.

– Öldürmə, – deyə Sultanəli kəpənəyə baxdı. – İnsan xoşladığı canlıları tumarlayır. Amma kəpənək tumardan ölə bilər.

– Öldürmərəm, saxlayacam.

– Onda sən də bizi buraya salanlar kimi insafsız olarsan.

– Kəpənəkdən də dustaq olar?

– Saxlasan olar.

İsmayıl pəncərəyə yaxınlaşdı, ovcunu açdı, bu kiçik əlin ortasından kəpənək qanadlarını qoşaladı, açıb-yumdu, titrədi və uçdu. Kəklikotu ətri gələn qalaya tərəf uçub getdi. Ovcunda tozu, yumşaqlığının təması və ürək kimi döyünən bədəninin istiliyi qaldı.

Salman qanlı köynəyi atın boynuna bağladı. Dəbilqəni xurcuna atdılar, suda islanıb pozulmuş məktubu da dəbilqənin içərisindəki yerinə qoydular.

– Bəs qılıncı nə eləyək? – deyə Salman Hüseyn Lələ bəydən soruşdu.

– Onu saxla, lazım olar.

Ata bir qamçı vurdu, at götürüldü.

– Lələ, bu köynəyi onun üç arvadından hansı götürəcək?

– Köynək böyük arvadındı. Onun üçün hamıdan artıq yanacaq. Dəbilqə ortancıl arvadındır. Hələ yaxşı tanımayıb. “İgid ərim, qəhrəman kişim vay” deyib ağlayacaq, gözünün qorasını sıxacaq. O ki qaldı ata, o da çatır kiçik arvada. Ağlayıb doyandan sonra gözləri ər axtaracaq. Ər də gərək atlı olsun. Atsız kişiyə də razı olar. Dul arvadın da atı yüyrək olar.

Salman zoğal torbasını götürüb cibinə qoydu.

– Heyif bu zoğaldan. Belə “igidin” qanından qat-qat qiymətliydi.

O, torbadakı zoğalı əzib çaparın köynəyini “qana” bulamışdı.

Hüseyn Lələ bəy çətinliklə də olsa öyrənmişdi ki, onun dostu Şeyx Heydərin uşaqlarını bu qalada saxlayırlar. Xaraba dəyirmanı içəridən düzəltdirmiş, gecə-gündüz burada keşik çəkirdi. Gəlib-gedənləri gözdən qoymur, onları xilas etmək üçün məqam gözləyirdi. Sultan Yaqubun yerinə oğlu Bəysunqur keçəndən sonra çaparların gətirib-apardıqları məktubları oxumağa, hökmdarın dustaqlar barəsindəki fikrini öyrənməyə çalışırdı. Qalaya hücum eləmək mümkün deyildi. Dustaqları e’dam eləyə bilərdilər. Neçə il idi ki, bu yerlərdən əl çəkmirdi, amma hələ elə bir iş görə bilməmişdi.

Çaparı çox sıxışdırmış, görmüşdü ki, o canını qurtarmaq üçün hər dəfə bir yalan uydurur. İnandı ki, o heç nə bilmir. Onun izini itirmək istədi. Atını yola saldılar. Özünə isə köhnə cır-cındır geyindirib qaladan aşağıdakı lağımın ağzına gətirdilər. Buraxsalar, o qayıdıb xaraba dəyirmanın sirrini aça bilərdi. Bundan əlavə də burada ayrı işlər görürdülər. Qaladan aşağı enən lağımın ağzını tapmışdılar. Onun çox hissəsi dolmuşdu, indi onu təmizləyib qalaya yol axtarırdılar.

Çaparı da həmin lağımın ağzına gətirdilər. Salman dedi:

– Bu təzə peşən də çaparlıq kimidi. Ancaq burada xəbəri sonra eşidəcəklər. Götür külüngü.

– Öldürürdünüz, elə işıqlı dünyada öldürəydiniz də.

– Çox danışma, iş görmək lazımdı. Lələ Salmana göstərişlərini verdi.

– Bunun dalınca bir neçə gündən sonra gələrlər. Hələ vaxt var. Amma yolu gözdən qoymayın. Lağımdakı işlərə də göz yetir. Mən də sabah qayıdacam. Hüseyn Lələ bəy başına əmmamə qoydu, əbasını dəyişdi, belinə yaşıl qurşaq sarıdı. Dəyirmanın arxasında, meşədə bağlayıb ağzını sarıdıqları yabını mindi. Salman yabının yüyənindən tutub dedi:

– Lələ, səni tək yola salmağa mənim haqqım yoxdu. Hər tərəf quldur-qaçaqdı. Allah göstərməmiş sənin başına bir iş gəlsə onda bizim başımıza nə gələcəyindən xəbərin varmı. Ya mən də gedirəm, ya da özün də qal.

– Salman, işimiz çoxdu. Qalaya gələn dəstə böyük də ola bilər. Onların öhdəsindən gəlmək lazımdı. Adamların da çoxu lağımda işləyir. Allahın izniylə mənə heç nə olmaz, inşallah. Yüyəni burax, vaxt keçir. Salamat qal.

Lələ boşalmış yüyəni onun boşalmış əllərindən çıxartdı, atını dabanları ilə məhmizlədi.

Dostu Heydərin uşaqlarının dustaq olmasında özünü də günahkar sayırdı. Heç ağlına gəlməzdi ki, onun ölümündən sonra qaynı Sultan Yaqub bacısı ilə uşaqlarına düşmən kimi baxar.

Şirvandan Ərdəbilə qayıdandan sonra şəhərin kənarında Ülkər onların əllərindən çıxmış, sahibini axtarırmış kimi özünü şəhərin dar küçələrinə atıb evə qədər gəlmiş, ayaqlarını yerə döyərək kişnəmişdi. O, çatanda görmüşdü ki, evin ətrafında hökmdarın fərraşları qaynaşır. İçəri keçə bilməmişdi. Söz yayılmışdı ki, Sultan Yaqub bacısını uşaqları ilə “səkkiz behişt” sarayına, öz yanına aparır.

Həmin günlərdə Heydərin müridlərini, onun yaxın dostlarını axtarır, tutur, gizlində öldürürdülər. Hüseyn Lələ bəy də gizlənməli, bir müddət gözdən yayınmalı olmuşdu. Sonra isə xəbər gəlmişdi. Xəbər gəlmişdi ki, onları saraya yox, həbsə salıblar. Üstündən nə qədər keçəndən sonra yerlərini də öyrənə bilmişdi.

Yavaş-yavaş o, adamlarını toplamış, qalanın yanında pusqu düzəltmişdi. Amma hələ heç bir iş görə bilməmişdi.

Onun ən yaxın dostu, Şirvanda şir kimi vuruşan Dədə bəy bu yaxınlıqda, obada olmalı idi. Hüseyn Lələ bəy onu görməyə gedirdi. Bu illər ərzində onu narahat eləməmiş, gördüyü işlərə qoşmamışdı. Çünki Dədə bəyin gizli işlə arası yox idi, onun dostluğu da, düşmənliyi də açıq-aşkar idi.

– Dayan!

Yolun üstünə əyilən budağın arasından eşidildi bu səs. Sonra da yarğanda bitib çaya tərəf əyilən ağacdan başı qırmızı çalmalı bir nəfər tullanıb yabının cilovundan yapışdı. Onun yoldaşı isə yuxarıda oturub əlindəki oxu hazır tutmuşdu.

Lələ başa düşdü ki, soyğunçuların əlinə düşüb. “Qəribə yerdə axşamladıq. Günah özümdədi, mən niyə silahlı, yaraqlı, erkək at belində gəlmirdim ki, belə bir işə də düşməyəydim”. O, oxunu sazlayıb onu nişan alana baxdı.

– Sənə əbam lazımdırsa, daha onu oxla niyə deşirsən?

Başı qırmızı çalmalı, rəngi yanıb paxır atmış misə dönən adam atın yüyənindən yapışmışdı və kəmərindəki qırmaqdan keçi buynuzundan sapı olan bıçağını çıxartmışdı. Bilmək olmurdu o atın yüyənini kəsmək istəyir, yoxsa atlını... Saqqal basmış, sir-sifəti pırtlaşmış, boyun-boğazı kir bağlamışdı.

– Düş atdan.

Lələ aşırılıb atdan düşdü:

– Bu qoca bir yabıdı. Onu bazarda uzunqulaq qiymətinə də almazlar.

– Mən sataram, – deyə yabının dodaqlarını aralayıb dişlərinə baxdı.

Lələ deyirdi:

– Heç kim almaz, xasiyyəti də pisdi.

– Xasiyyəti necədi? – Dişlərə baxandan sonra ağlı bir şey kəsmədi. Dişlərinin hamısı yeyilib qurtarmışdı..

– Seyid atı necə olar? Kimi görsə dayanır. Onu minib nə qovmaq olar, nə qaçmaq.

– Seyid atı? Sən seyidsən?

– Seyidəm, imam, peyğəmbər övladıyam.

– Mən isə Ağqoyunlu hökmdarıyam – deyə əlini xurcuna salıb nəsə çıxartdı, gördü çörəkdi, gəvələməyə başladı.

– Bir az qoyunum var, mən də onun hökmdarıyam. Seyid kimdi mənim yanımda?

Hüseyn Lələ bəy gördü ki, yox, lap nadanlara rast gəlib, bunlardan yaxa qurtarmaq müşkül işdi. Onları sorğu-suala tutmaq üçün əvvəl sifətlərinə baxdı (Ox tuşlayan da düşüb gəlmişdi). Öyrənmək istəyirdi ki, görsün, sifətdən hansı daha yaxşı adama oxşayır. Yenə də oxu oxqabına qoyan, yayı çiyninə keçirən yekəpər adamı gözü aldı.

– Müsəlmansınız?

– Müsəlman çörək yemir?

– Niyə yemir, yeyir.

– Onda nə soruşursan? – Qırmızı çalmalı çəmkirdi. – Sən Seyidsən. Peyğəmbər əlehsalamın əli sənin başının üstündədi, hər yerdən cəddinə nəzir gəlir. Tər tökməmiş, əziyyət çəkməmiş rahat çörək yeyirsən. Mənim babam peyğəmbərin qohumu olmayıb deyin, mən acından ölməliyəm?

Onun bu mülahizəsi Hüseyn Lələ bəyin xoşuna gəldi. Əl atıb qoltuğundakı cibindən pul kisəsini də çıxarıb onlara verdi.

– Götürün. Doğru sözə nə deyəsən? At da sizin, pul da sizin, sonra nə istəyirsiniz?

– Sonra, sonra da səni o dünyadakı qohumlarının yanına göndərərik ki, cəddini köməyə çağırıb bizim tikəmizi haram eləməyəsən.

Hüseyn Lələ bəy göz gəzdirdi gördü ki, boydan, candan onlarla bacara bilməyəcək. Silahı yox idi. Yenə yanında bir xəncər götürsə onları şil-küt eləyərdi. Yenə də səbr, yenə də təmkin lazım gəlirdi.

– Məni öldürməyin, sizə heç bir xeyri yoxdu. Hər şeyi sizə özüm bağışlayıram. Cəddimi də çağırıram ki, babam peyğəmbər sizin işinizin rəvac tapması üçün xəlluq aləmdən iltimas eləsin. Yox, əgər məni öldürmək fikriniz varsa, onda aparın bu dağın o tərəfində bir oba var, ora. Tanıyırsınız?

– Tanıdıq, tanımadıq, bunun bir xeyri olacaq bizə?

– Olacaq. O obada bir bəy var. Sünnüdü. Seyidləri satın alır. Yaxşı pul verib alır, onların cəzasını özü verir.

Qırmızı çalmalı yoldaşına baxdı, o da razılıqla başını tərpətdi.

– Mən də eşitmişəm deyəsən. O, bir-iki Şeyx Heydər müridini də yaxşı pula alıb. Bir adama bir qoyun verib.

Qırmızı çalmalı soruşdu:

– Seyid bahadı, mürid?

– Seyid, – deyə Hüseyn Lələ bəy dilləndi. – Şeyx Heydər özü seyidiydi. Onun müridlərini alan, gör seyidə nə verər ey.

– Yaxşı, getdik.

DƏDƏ BƏYİN QONAQLARI
Dağın quzeyi meşəlik idi. Güneyində isə otlaqlar başlayırdı. Gah bu dikdirdə, gah da o birində hündür tayalar vurulmuşdu. Bu döşlər dərələrlə doğranmışdı. O dərələr yuxarı qalxdıqca bir yerdə düyünlənirdi. Bu düyün isə dağın başındakı hündür qaya, qayanın ətrafında geniş çınqıllıq idi.

Qayanın dibindən bir neçə dəyirmanı işlədən bulaqlar qaynayırdı. Gur bulağın başından qalxan cığır yastanadakı alaçıqların yanına qalxırdı. Dörd alaçıq qara keçədən, iki alaçıq ağ keçədən qurulmuşdu. Ağ alaçığın qara naxışları, qara alaçığın ağ naxışları vardı. Böyük bir alaçıq isə onlardan yuxarıdakı yastananı tutmuşdu. Həm də keçədən deyil, xalça-palazdan idi. Uzaqdan bəzədilmiş gəlinə oxşayırdı. Qırmızı, abı, yaşıl naxışlar payız nəfəsi dəyən, otu quruyub bozaran, sarı rəngindən xəfif bir fona çevrilən təbiətin döşündə gecikmiş gül dəstəsini xatırladırdı.

Alaçığın qabağında sərilən iri xalçanın üstündə dirsəklənən Dədə bəy fikrə getmişdi. Aşağıdakı boş arxaclar dəvə yunu rəngindəydi. Yamacda isə qoyun sürüləri ağarırdı. Dərələrlə axan sular parıldayır, yerə düşən güzgü qırığı kimi işığı əks eləyirdi. İri qayanın yanına yığılan ilxının atları istidən başlarını yelləyir, mal-qara isə düzəndəki çəməndə otlayırdı.

Dədə bəyin yanında dörd-beş nəfər də dizlərini yerə vurub oturmuşdular. Dədə bəy dinib-danışmır, heç kim də bir söz deməyə cəsarət eləmirdi. Bu həmin Dədə bəy idi ki, Uzun Həsənin dar günündə Şeyx Heydərlə köməyə gəlmiş, igidliyinə körə Uzun Həsən fərman yazıb bu yaylağı, Araz qırağında Tək saqqız qışlağını ona vermişdi. Əbu Səidin xəzinəsini ələ keçirib gətirəndə hökmdar ona həmin xəzinədən çoxlu var-dövlət bağışlamışdı. Kasıb bir mürid dönüb var-dövlət sahibi, bəy olmuşdu. Dağıstana səfərlərdə də Şeyx Heydərin yaxın köməkçisinə dönmüşdü. Qızılı, var-dövləti verib ilxılar, sürülər, naxırlar almış, dağdan arana, arandan dağa köçməyə başlamışdı.

Oturanların arasındakı cavan, nazik qara bığları uzanıb yanaqlarındakı batıqlara çatan, nədənsə Dədə bəyə oxşayan oğlan dilləndi.

– Dədə, heç fikir eləmə. Alapaçanı da tapıb gətirəcəm, onu qaçıranın obasını da talıyacam. Dost, düşmən içində sən özünü sındırma.

Amma onun qaş-qabağı açılmadı. Əlli yaşını haqlasa da, yanaqlarından qan damırdı, iri bəbəkləri piyalə kimi dərin göz çökəyində qara quş gözləri kimi alışıb yanırdı. Bu var-dövləti toplayandan onun bir yetim quzusunu, naxırlarından bir əzvay danasını, ilxılarından bir çöpüklü qulununu nə oğru aparmış, nə qurd-quş dağıtmışdı.

– Deməli, qocalmışam. Deyərlər ki, qurd qocalanda burnunun ucuna kəpənək qonar.

– Sənin haran qocadı, ay Dədə bəy?

– Yox, belədir, mən hiss eləyirəm.

Dünən gözünün qabağında onun Alapaçasını aparmışdılar. Aparan da öz qonağıydı. Axşam gəlib yer istəmişdi. Kişinin çörəyini yemişdi, şirin-şirin söhbət eləmişdi. Gecə yarısı Dədə bəy alaçığın yanında hənirti eşidib qalxmışdı. Geyinib çıxana kimi görmüşdü ki, onun Alapaçasını kimsə minib dərəyə endirir... Həmişə Alapaçanı alaçığın yanında saxlayırdı. Gecələr obalara dəyər, ilxıçılara, çobanlara baş çəkərdi. “Sərvaxt olun” – deyərdi.

Alapaça dərəni keçib kişnəyə-kişnəyə obadan çıxanda özünü alaçıqlara çatdırıb görmüşdü ki, mıxa bir at bağlanıb. Açıb minmişdi, səslənmişdi ki, Alapaçanı apardılar. Bu obada Alapaçanın tozuna çatan at yox idi. Amma mindiyi madyanı döyə-döyə Alapaçanın izinə salmışdı. Ay işığında Alapaçanın nalı parıldayırdı.

– Namərd, gör sənə nə edəcəyəm!

Alapaça onun səsini eşitmişdi, başını döndərib kişnəmişdi. Amma yəhərdəki onu insafsız-insafsız qamçılayırdı.

– Ay namərd, adam o ata qamçı vurar?

Alapaça da Əbu Səidin düşdüyü Tək saqqız vuruşmasından yadigar idi. Sultanın atı onun əlinə keçmişdi. Əlindən almamışdılar. Alapaça da onun balası idi. Onun mindiyi madyan da pis getmirdi. Alapaçanı haqlamışdı. Amma burun pərələri o qədər şişmişdi ki, bir az da belə getsə çatlayardı. Alapaçanın bir xasiyyəti də vardı ki, arxadan at hənirtisi duydumu, yerlə-göylə əlləşib onları yaxına buraxmırdı. İndi də özünü yeyib-tökür, üstündəki adam onu qamçılayır, amma uzaqlaşa bilmirdi.

Dədə bəy başa düşmüşdü ki, tapqırlardan biri açılıb atın ayağına dolaşıb, qaçmağa qoymur.

Madyan Alapaçaya yaxınlaşdıqda Dədə bəyin ürəyi partlamaq dərəcəsinə gəlirdi ki, Alapaçaya bax ki, ona madyan da çatır. Onun yəhərində oğru oturub qaçırırdı. Dədə bəy onu tutub qaytarana bir ilxı bağışlayardı. Amma madyanla o cür şöhrətli ata çatmağı adına-sanına əskiklik sayırdı.

– Ay namərd, görmürsən tapqır ayağına dolaşıb? İnsafsız oğlu, insafsız!

Atın yəhərindəki xəncərini siyirib, tapqırı kəsib bir göz qırpımında uzaqlaşmışdı.

Dədə bəy həm sevindi, həm də qəmə batdı. Kor-peşman qayıdanda obanın kişilərinin atlanıb gəldiyini gördü. – Qayıdın, bu yabıların heç biri ona çata bilməz.

Səhərdən bəri ətraf obalara adamlar getmiş, heç biri xeyir xəbər kətirməmişdi. Axşamdan elə bil hamı yasa batmışdı. Qohum-qardaşı Dədə bəyə ürək-dirək verməyə yığılmışdı. Uşaqları alaçıqlardan bayıra buraxmırdılar. Oynayıb-güləndə Dədə bəyin xətrinə dəyə bilərdi. Atları sürüb ilxıya qatmışdılar. Biri atlı getsə onun yadına Alapaçanı salardı.

Dilavər oğlanların neçəsi yaraqlanıb-yasaqlanıb daha uzaq obalara sürmüşdülər. Amma onu Alapaçanın qaçırılmağı nə qədər incidirdisə, bunun sonrası bir o qədər düşündürürdü. Əvvəla, yaxşı igidin atını aparmaq onu el içində xar eləmək idi. Papağını aparmaq, arvadını qaçırmaq kimi bir məsələydi. Bu iş söz yox ki, oğru işindən çox, düşmən əməlinə oxşayırdı. Alapaçanın yalını, quyruğunu qırxıb kecənin birində gətirib obaya buraxsalar, onda gərək Dədə bəy xəncərini siyirib öz ürəyinin başına saplayaydı.

O, nə qədər fikirləşirdisə də bu daşın onun bostanına haradan atıldığını ağlına gətirə bilmirdi. Oturanlardan biri dedi: