Xvii-xix asrlarda Yaponiyaning iqtisodiy rivojlanishi. Mustamlakachilik davrida Sharq mamlakatlari iqtisodiyoti. Jahon agrar inqrozi va ikkinchi ilmiy-texnik inqilobi
Imperializmga o‘tish davrida Yaponiya iqtisodiyotining
Yüklə 41,36 Kb.
|
|
7.3. Imperializmga o‘tish davrida Yaponiya iqtisodiyotining
xususiyatlari ◄ Sanoat inqilobi. “Davlat kapitalizmi”. O‘ta qisqa muddatda Yaponiya sanoat inqilobini amalga os- hirdi. Yapon hukumati subsidiyalar berish, soliqlardan ozod etish, davlat buyurtmalarini bajarayotgan firmalarga qurilgan zavodlarni haqini bo‘lib-bo‘lib to‘lashga ruxsat etish orqali xususiy tadbirko- rlarni qo‘llab-quvvatladi. 1872 y.da davlat tomonidan birinchi telegraf va temiryo‘l lini- yalari qurildi, ya’ni infratuzilma yaratilishi boshlandi. Davlat mamlakatni geologik o‘rganilishini amalga oshirdi – ko‘mir, temir rudasi, oltin konlari ochildi. Kapitalning yetishmasligi xorijiy kapitalni jalb qilinishini taqazo etdi, uning ishtirokida fabrika tipidagi yirik korxonalar qurildi. Yaponiyada xorijiy zayomlar hisobiga temiryo‘l qurilishi bosh- landi. Ingliz kapitali ko‘mir qazib olishga konsessiya oldi. Yapon hukumati xorijiy mutaxassislarni ham jalb etishar edi. 96 7- . XVIII-XIX ASRLARDA YAPONIYANING IQTISODIY RIVOJLANISHI ◄ XIX asr 80-yy.dagi iqtisodiy siyosat XIX asr 80-yy. boshlarida yapon hukumati “davlat kapitalizmi”dan voz kechib iqtisodiy siyosatni o‘zgartirdi. Sanoat departamenti qisqartirildi. 1881 y.da zavodlarni xususiy shaxslarga berish to‘g‘risida farmon qabul qilindi. Davlat budjeti mablag‘lari hisobiga yaratilgan korxonalar o‘z qiymatidan 2-4 barobar arzon sotilardi, yoki hukumat qarzlarini qoplash hisobiga berilar edi. Davlat mulkini talon-taroj qilishda hukumatning quyidagi kred- itorlari ishtirok etishdi - Mitsui, Mitsubisi, Sumitomo, Yasuda. O‘sha davrdan xususiy tadbirkorlik faollashib yirik kapital mu- omala sohasidan ishlab chiqarishga ko‘chib o‘tishini taqazo etdi. Yaponiya pul islohotini amalga oshirdi va oltin standart joriy etil- di. Milliy xom ashyo bazasi mavjud tarmoqlar tez rivojlandi. 1880- 1913 yy.da ko‘mir qazib olish 20 marotabaga, mis qazib olish 13 marotabaga o‘sdi. Yaponiyada temir rudasi bo‘lmasa ham qora metallurgiya rivojlandi. Industirlashtirishning ikkinchi yo‘nalishi – temir yo‘l qurilishi: 1882-1890 yy.da temir yo‘llarning uzunligi 10 marotaba ko‘payib mamlakatda yagona transport aloqa tarmog‘i yaratildi. ◄ Iqtisodiyotni harbiylashtirilishi XIX asrning 90-yy. boshida Yaponiya harbiylashtirish yo‘liga o‘tdi. Yaponiyada harbiy xarajatlarning darajasi eng yuqori edi (budjetning 36%). Yaponiya va Xitoy o‘rtasidagi Koreya yarimo- rolini nazorat qilish bo‘yicha tortishuvlar 1894 yilda yapon-xitoy urushiga olib keldi. Yaponiya Xitoyga xujum qilib g‘alaba qozondi. Shunday qilib og‘ir sanoat rivojlanishga rag‘bat oldi. Xitoy bilan shartnomaga binoan Yaponiya Koreyani ekspansiya qilish huquq- iga, katta kontributsiyaga, yapon fuqarolarini Xitoyda sanoat ko- rxonalarini ochish huquqiga ega bo‘ldi. Yüklə 41,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|