Xxvii bob. Nafosaò Òarbiyasi badiiy did va go‘zallikka muhabbatni tarbiyalash

Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil etish. Mazkur
talablar amaliy faoliyatda ro‘yobga chiqarilgan bo‘lishi uchun bu
ishlarni tashkil etishning muayyan izchilligini tavsiya etamiz. U
individual ishda ham, ommaviy ishlarda ham foydalanilishi mumkin.
1. Òarbiyaviy vazifalarni o‘rganish. Mazkur bosqich o‘quv-
chilarning va sinf jamoasining o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganishga
qaratiladi. Bundan maqsad bolalarga samarali tarbiyaviy ta’sir
ko‘rsatish va sinfda qaror topgan vaziyat uchun eng dolzarb
tarbiyaviy vazifalarni aniqlashdan iborat.
Bosqichdan ko‘zda tutilgan maqsad pedagogik reallikni obyektiv
baholash, undagi ijobiy jihatlar (boladagi, jamoadagi eng yaxshi
tomonlar)ni hamda nimalarni tuzatish, shakllantirish va eng
muhim vazifalarni aniqlashdan iborat.
O‘rganish ishlari pedagogik tadqiqotlarda ma’lum bo‘lgan
metodlar yordamida (ularning ichida hozirda kuzatish eng asosiy-
dir) amalga oshiriladi. Kuzatish yordamida pedagog har bir bola va
umuman jamoa to‘g‘risida axborot to‘playdi. Suhbat axborot
to‘plovchi metoddir. Bunda suhbat faqat bola va sinf bilan emas,
balki ota-onalar, sinfda ishlovchi boshqa o‘qituvchilar bilan ham
o‘tkaziladi. Maktab psixologi bilan bo‘ladigan suhbat alohida
ahamiyatga ega, chunki u pedagogning tasavvurlarini kengaytiribgina
qolmay, balki professional takliflar ham beradi.
Individual ishda bolaning faoliyati mahsulotlari: rasmlar,
mayda-chuyda buyumlar, she’r, hikoya va hokazolar katta aha-
miyatga ega.
Jamoani o‘rganishda sotsiometriya metodi axborot berish jiha-
tidan ustun turadi. Uning yordamida pedagog sinfdagi mashhur va
nomi chiqmagan bolalar, unda kichik guruhlarning bor-yo‘qligi,
ular o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar xarakteri haqida ko‘p narsa
bilib oladi.
2. Bo‘lajak sinfdan tashqari tarbiyaviy ishni modellashtirish
shundan iboratki, pedagog o‘z xayolida muayyan shakl obrazini
yaratadi. Bunda sinfdan tashqari ishning maqsadi, umumiy vazifalari
mo‘ljal sifatida foydalanilishi kerak. Masalan, sinfda bolalarga
aralashmaydigan, pedagog va bolalar bilan aloqaga kirishmaydigan,
odamovi o‘quvchi bor deylik. Umumiy maqsad — kirishimlik, odamga
el bo‘lishlik sifatlarini tarbiyalash bo‘lsin. Faraz qilaylik, shu bola

---

464
shaxsini o‘rganish bizga unda o‘z-o‘ziga baho berishning pastligi va
ortiqcha xavotirlanish borligini ko‘rsatdi. Konkret maqsad — o‘z-
o‘ziga baho berishni oshirish, xavotirlanish holatini yo‘qotish,
ya’ni ijobiy „Men“ konsepsiyasini shakllantirish. 1- sinf bolalari
xayrixoh, yoqimtoy, lekin bilimga intiluvchan emas. Sinfdan
tashqari ishning umumiy maqsadi — bilishga bo‘lgan qiziqishni
rivojlantirish, asosiy vazifa — rivojlantirish, konkret maqsad —
bolalarning ong-bilim doirasini kengaytirish, bilish faolligini
shakllantirish.
Sinfdan tashqari ishning maqsadi, vazifalari hamda sinf va
bolalarni o‘rganish natijalariga muvofiq ravishda uning mazmuni,
shakllari, metodlari, vositalari tanlanadi.
3. Modelning amalda ro‘yobga chiqarilishi o‘ylangan tarbiyaviy
ishlarning real pedagogik jarayonda amalga oshirilishiga qaratilgan.
4. Qilingan ishlarning tahlili modelni real hayotda joriy etilishi
bilan taqqoslash, muvaffaqiyatli chiqqan va muammoli daqiqalarni,
ularning sababi va oqibatlarini aniqlashga qaratilgan. Kelgusidagi
tarbiyaviy ishlar uchun vazifalarni belgilash elementi juda muhim-
dir. Mazkur bosqich tarbiyaviy vazifalar, ularning mazmuni,
shakllariga tuzatishlar kiritish va keyingi sinfdan tashqari ishlarni
rejalashtirish uchun juda muhimdir.