Ъялал Абдуллайев

 
 
МОЛОДЫЕ СОВРЕМЕННИКИ В ТВОРЧЕСТВЕ 
 БАЙРАМА БАЙРАМОВА 
 
Творческий  путь  одного  из  способных  прозаиков  Байрама 
Байрамова сравнительно небольшой, но он уже успел сделать ряд 
самостоятельных и по-своему смелых шагов, сказать свое слово в 
художественной литературе. 
Запомнился  и  понравился  читателям  герой  первого  рассказа 

 
36
Байрама Байрамова «Мост» – Селим. Вызвали интерес и после-
дующие  рассказы,  очерки– «Вопрос  о  приданом», «Зеленые 
ряды», «Широкие горизонты», «Матери», «Сестры», «Младший 
брат  в  Баку», «Ее  глаза», «Совет  соседа», «Солмаз», «Яркие 
огни» и другие. 
Все  эти  ранние  вещи  следует  рассматривать  как  ступень  к 
созданию крупных произведений, таких как повести «Одинокий 
человек», «В  районном  городке»  и  «Разлука».  В  них  продол-
жается,  крепнет  тема,  намеченная  в  первых  рассказах, –борьба 
нового  со  старым,  молодого–с  отживающим  в  жизни,  в 
поступках, в психологии людей. 
И  уж  коль  говорить  об  особенностях  творчества  Байрама 
Байрамова,  о  наметившейся  тенденции,  направлении  авторских 
поисков,  нельзя  не  подметить  очень  ценное  и  благородное 
стремление – создать  глубокий,  полнокровный  образ  молодого 
современника, нового человека сегодняшнего села... 
В  каждом  новом  произведении  Байрамов  словно  ищет, 
неторопливо  лепит  характер,  обогащая  его  новыми  чертами, 
углубляет  чувства  и  мысли  героя,  постепенно  отрекаясь  от 
некоторой формальности, свойственной ранним рассказам. 
Повесть «Одинокий человек» –первое крупное произведение 
Б. Байрамова. И что характерно, как впрочем и для каждого начи-
нающего, здесь гораздо сильней, ярче герои отрицательные. Ав-
тору не удалось противопоставить косности, героям с нечистой 
совестью характеры достаточно убедительные, многосторонние. 
Вот, к примеру, Сюнбюль. Она прекрасно понимает, что муж 
ее  Дадаш  не  справится  с  должностью  заведующего  фермой,  и 
поэтому всячески отговаривает его. Сюнбюль делает это потому, 
что душой болеет за ферму, не верит в бескорыстие Дадаша. Она 
говорит  прямо  в  лицо  и  председателю  колхоза: «Если  бы  все 
жены знали, откуда берутся в доме лишние деньги, которые они 
тратят на наряды, многие мужья сохранили бы чистую совесть, 
не свернули бы с прямого пути!» 
Интересная,  свежая  черточка.Она  говорит  о  душевной  чис-
тоте Сюнбюль, о пристрастном отношении к жизни, к будущему. 
Но  вот  почти  и  все,  в  чем  проявилась  Сюнбюль.  Даже  и  этот 
хорошо намеченный образ не развивается. Он односторонен так 
же, как и образ Бахмана. 

 
37
Бахман – председатель колхоза – простоват, доверчив, легко 
попадает в ловушку, расставленную проходимцем Дадашем. По-
этому  в  финале  повести  автор  наспех  подытоживает  события, 
искусственно расставляя силы. Однако читатель и сам знает, что 
рано или поздно Дадаш будет разоблачен.Но в то, что разобла-
чают его эти слабо выписанные положительные герои, – не очень 
верится. Да и автору ничего не остается, как пересказать событ-
ия. Именно пересказать, а не показать в действии, в конфликте, в 
схватке. 
В этом отношении интересней вторая повесть– «В районном 
городке».Здесь молодой строитель, инженер Бахрам сталкивает-
ся с матерым, изворотливым хищником Амикиши Гардашевым. 
С  умным  и  коварным  человеком  предстоит  схватиться  Бах-
раму. Хватит ли сил? 
И вот, вглядываясь в Бахрама, постепенно убеждаешься: об-
раз Бахрама – подлинная, серьезная удача автора. Чем он хорош? 
Почему  в  него  крепче  верится,  чем  в  его  предшественников– 
Гейдара, Сюнбюль, Марала? 
Первые  страницы  повести...  Первое  знакомство  с  Бахрамом, 
стеснительным и даже, на первый взгляд, слабоватым человеком. 
Он не сразу разбирается в обстановке, в двойной игре Гардашева. 
Но, ошибаясь, прозревая, он набирает силы, мужает, наливается 
хорошей,  непримиримой  злостью  к  этому  человеку.  И  когда 
приходит момент помериться силами с Гардашевым, вывести его 
на чистую воду (а это не так-то просто!),–перед нами собранный, 
полный решимости Бахрам. Характер его показан в развитии, в 
действии.  В  начале  повести  это  один  человек,  в  конце–другой, 
сильный,  набравшийся  опыта.  Не  сдобровать  таким,  как 
Гардашев,  если  встретятся  они  на  пути  Бахрама.Он  будет 
строить, переделывать жизнь, будет упрямо идти от цели к цели. 
В этом он видит свой священный долг. 
Правда,  Бахрам  в  основном  раскрывается  через  деловую 
сторону,  и  гораздо  скупее  показаны  его  взаимоотношения  с 
окружающими людьми, что лишает образ многоплановости. 
И вот, наконец, Умид – герой романа «Разлука». Это тоже че-
ловек высокого долга, он, как и Бахрам, отдает делу строитель-
ства, преобразованию села все свои силы, способности. Но в от-
личие от Бахрама, интересы Умида не ограничиваются работой. 

 
38
У  него  много  друзей,  и  с  каждым  из  них  связан  Умид.  Он 
хороший, отзывчивый товарищ, сердце его открыто их радостям 
и горю. Умид спасает от гибели семью Надира, хотя сам Надир 
причинил ему немало зла. Умид, как и Бахрам, привез с собой в 
село  радужные  мечты,  смелые  планы.  И  так  же,  как  Бахраму 
мешал  Гардашев,  на  пути  Умида  стал  Хатамов.Энергия, 
честность и принципиальность Умида обезоруживают, сметают 
Хатамова.Но,  в  отличие  от  Бахрама,  который  боролся  в 
одиночку,  Умид  опирается  на  народ,  выступает  от  имени 
коллектива.Это и делает его сильным, близким нам по духу. 
Умид,  воспитанник  комсомола,  молодой  специалист,  патри-
от,– один из лучших героев в творчестве Байрама Байрамова. 
 
«Молодежь Азербайджана» №105 (3605),  
3 сентября 1958  
 
 
UŞAQGƏNCNƏŞR ONGÜNLÜK QARŞISINDA 
 
Pespublikamızın ictimaiyyəti Moskvada keçiriləcək Azərbaycan 
ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüyünə ciddi һazırlaşır. Ongünlük for-
maca milli, məzmunca sosialist mədəniyyətimizin son illərdəki in-
kişafına, nailiyyətlərinə bir baxışdır.Ongünlük, eyni zamanda Azər-
baycan incəsənəti və ədəbiyyatını təbliğ etməkdə də böyük rol oyna-
yacaqdır.Bununla əlaqədar olaraq respublika nəşriyyatlarının üzərinə 
müһüm vəzifələr düşür.Nəşriyyatlarımız ongünlük münasibətilə na-
iliyyətlərimizi  əks etdirən çoxlu kitab, məcmuə, plakat və s. burax-
malı, Azərbaycan yazıçılarının ən yaxşı əsərlərini sovet oxucularına 
çatdırmalıdır. Bu saһədə Uşaqgəncnəşr xeyli iş görmüşdür. Nəşriyyat 
nəzərdə tutulmuş 21 adda müxtəlif bədii ədəbiyyatdan 15-ni artıq nəşr 
edib satışa buraxmışdır. Yerdə qalan 6 kitab isə bu yaxın günlərdə 
oxuculara təqdim olunacaqdır. 
Nəşr edilmiş  əsərlərin arasında klassik ədəbiyyatımızın ayrı-ayrı 
nümunələri, Azərbaycan sovet ədəbiyyatının  ən yaxşı nümayəndə-
lərinin, xüsusilə gənc yazıçı və şairlərin kitabları vardır. 
İsa Hüseynovun «Dan ulduzu», S. Şamilovun «Laçın», Y.Əzim-
zadənin «Anacan», Nəbi Babayevin «Dağ günəşi»,  İbraһim Kəbir-
linin «Səni səsləyirəm», Hüseyn Hüseynzadənin «Dağ gölü», Əli 

 
39
Kərimovun «İki aşiq»,  Ənvər  Əlibəylinin «Artyom adasının arxa-
sında», Meһdi Seyidzadənin «Məһəbbət», Nigar Rəfibəylinin «İnsan, 
mən səni sevirəm», Adil Babayevin «Doğma ölkə», Mikayıl Rza-
quluzadənin «Əliş  və qoçaq Aytəkin  һaqqında nağıl», Pyotr Simo-
novun «İki ürək» kitabları  һəm tərtibatı,  һəm də  tərcümələrinin 
keyfiyyəti ilə diqqəti cəlb edir. 
Nəşriyyat gənc şairlərin şeirlərindən ibarət «Gənclik» almanaxını 
da nəfis şəkildə buraxmışdır.Mövzu etibarı ilə çox rəngarəng olan bu 
əsərlərdə respublikamızın zəngin təbii sərvətlərindən, bu sərvətləri 
aşkara çıxaran azərbaycanlı oğlan və qızların fədakar əməyindən, ad-
lı-sanlı pambıq ustalarından, çobanlardan, elm və mədəniyyət adam-
larımızdan, bir sözlə ictimai һəyatımızın bütün saһələrindən müəyyən 
şəkildə  bəһs edilir. Bu əsərlərin müsbət cəһəti–xalqımızın  ən yaxşı 
xüsusiyyətlərinin, gözəl adət və ənənələrinin daһa geniş şəkildə əks 
etdirilməsidir.Bu kitabları oxuyan qeyri azərbaycanlı oxucular, şüb-
һəsiz, xalqımızın һəyatı һaqqında az da olsa, məlumat alacaqlar. Bu, 
Azərbaycanın Ümumittifaq miqyasında daһa artıq tanınmasına kömək 
edəcəkdir. 
Kitabların  əvvəlində müəllif  һaqqında avtobioqrafik məlumatın 
verilməsi də müsbət bir һal kimi qiymətləndirilməlidir. Çünki paytaxt 
oxucularının, ümumiyyətlə, rus oxucularının çoxusunun tanımadığı 
bu yazıçıların keçdiyi yaradıcılıq yolunun qısaca şərһi vacib və əһə-
miyyətlidir. Çap olunan kitabın çoxunu şeirlər və poemalar təşkil edir. 
Nəsr əsərlərinə isə qismən az yer verilmişdir. 
Dramaturgiyaya gəldikdə isə  vəziyyət daһa başqa  şəkildədir. 21 
adda kitabdan təkcə biri dram əsərlərini əһatə edir. 
Əsərlərin ruscaya tərcüməsində respublikamızın  ən yaxşı  tərcü-
məçi qüvvəsi iştirak etmişdir. Fərəһli һallardan biri də əsərlərin bəzi-
lərinin müəlliflə müştərək tərcüməsidir. Tərcüməçilər əsərlərdə milli 
kaloriti saxlamağa çalışırlar. 
Kitabların bədii tərtibində istedadlı  rəssamlarımızın zəһməti xü-
susilə qeyd edilməlidir.Kitabın cildinin rəngi, şəkilləri məzmuna mü-
vafiq verildiyindən  əsərin mündərəcəsini,  һəm də  rəsm dililə  əks 
etdirməyə imkan vermişdir.Məsələn,  şair  Ə.Əlibəylinin kitabında 
(«Artyom adasının arxasında») toplanmış  şeirlərin  əksəriyyətinin 
mövzusu dənizlə, dəniz neftçilərinin һəyatı ilə əlaqədar olduğundan 
rəssam (Y.Şalıgina yoldaşdır) kitabın cildini göy mavi fonda çəkərək 
dəniz, orada göylərə yüksələn neft buruqları  və  Xəzərin daimi 

 
40
sakinləri olan qağayıların şəklini vermişdir. Bundan başqa S. Şami-
lovun «Laçın», Hüseyn Hüseynzadənin «Dağ gölü», Nigar Rəfibəyli-
nin «İnsan, mən səni sevirəm», Nəbi Babayevin «Dağ günəşi» kitab-
larının tərtibatı da yaxşı verilmişdir. 
Biz əminik ki, nəşriyyatın yaradıcı kollektivi yerdə qalan kitabların 
nəşrini də tezliklə başa çatdıracaq və öz üzərlərinə düşən vəzifəni 
layiqincə yerinə yetirəcəkdir. 
 
 «Azərbaycan gəncləri» qəzeti,  
11 fevral 1959 
 
 
 
AŞIQ ƏNƏNƏLƏRİNİN İNKİŞAF ETDİRİLMƏSİ 
 
Xalqımız aşıq sənətini һəmişə dərin məhəbbətlə sevmiş  və onun 
qiymətli nümayəndələrini öz ürəyində yaşatmışdır.Çünki aşıq sənəti 
də öz maһiyyəti etibarilə xalqın mənəviyyatının, arzularının, ideyala-
rının tərənnümündən ibarətdir. 
Aşıq sənəti öz inkişafında Sarı  Aşıq, Qurbani, Abbas Tufarqanlı, 
Aşıq Ələsgər, Hüseyn Bozalqanlı, Xəyyat Mirzə, Xəstə Qasım, Hüseyn 
Şəmkirli, Aşıq Abdulla, Aşıq  Əli və bu kimi görkəmli ustalar 
yetişdirmişdir.Sovet dövründə yetişən istedadlı  aşıqlarımız yuxarıda 
adları  çəkilən ustadların  ən yaxşı  ənənələrini öyrənmiş  və inkişaf et-
dirmişlər.İndi Azərbaycanda aşıq sənətini  ən incə xüsusiyyətlərinə 
qədər bilən Aşıq İslam Yusifov, Aşıq Məһəmməd, Aşıq Əmrah, Aşıq 
Talıb, Aşıq  Şəmşir kimi sənətkarlar vardır.Onlar gənc aşıqların tər-
biyəsi ilə məşğul olurlar. Aşıq Kamandar, Aşıq Nağı,Aşıq İmran, Aşıq 
Oruc, Aşıq Əkbər, Aşıq Aslan, Çovdar oğlu, Aşıq Qəһrəman və bir çox 
başqaları  һal-һazırda da yuxarıda adları  çəkilən sənətkarlardan 
öyrənirlər.Onlar öz üzərlərində çalışır, repertuarlarını zənginləşdirirlər. 
Partiya və dövlətimiz xalq yaradıcılığının bu müһüm saһəsinə xü-
susi qayğı göstərir. Tovuzun gənc aşıqlarından Aşıq İmran, Aşıq Ək-
bər, Aşıq Maһmud VI Ümumittifaq gənclər festivalında qızıl medal 
almışlar.Bu və bu kimi faktlar, aşıqların zəһmətkeşlər qarşısındakı 
çıxışları, radio və filarmoniyaya dəvət olunması, əsərlərinin nəşr edi-
lib kütlələr arasında yayılması bu qayğı və köməyin nəticəsidir. 
Aşıq sənətinin inkişafı üçün yaradılan imkanlar çoxdur.Lakin 

 
41
ayrı-ayrı yerlərdə bunlardan lazımınca istifadə edilmir.Əlaqədar təş-
kilatlar aşıq yaradıcılığı  məsələsi ilə  zəif məşğul olurlar.Aşıqların 
çıxışlarına az yer verilir.Əsil xalq aşıqlarına münasibət istənilən sə-
viyyədə deyildir. Aşıq  İslamı, Aşıq Sadığı, Aşıq Nağı  və bu kimi 
başqalarını xalq eşidə bilmir.Halbuki onlar məlaһətli səsi olan və ma-
һir saz çalan ən yaxşı aşıqlardandır. 
Bəzi yoldaşların aşıq sənətini lazımınca bilməməsi üzündən  əsil 
aşıqlar kənarda qalmış, bunların  əvəzində bir sıra «yeni aşıqlar» 
meydana çıxmışdır.Bunlar aşıq adı ilə müntəzəm şəkildə çıxışa bura-
xılan  Şakir Hacıyev, Bəylər Qədirov və bunların iziylə gedənlərdir. 
Onlar müəyyən dərəcədə  səsə malik olduqları  və saz gəzdirdikləri 
üçün aşıq һesab edilirlər. 
Osman Sarıvəlli yoldaş  «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetinin 
1955-ci il 9 aprel tarixli nömrəsində  dərc etdirdiyi «Xalq yara-
dıcılığına məsuliyyətsiz münasibət əleyһinə» adlı məqaləsində yazır: 
«Hər aşıq paltarı geyinib əlinə saz alanı, bir-iki maһnı oxuyanı aşıq 
һesab etmək olarmı? Əsla yox! Bəs aşıq kimdir, aşıq nə deməkdir? 
Aşıq–uzun müddət qocaman ustad aşıqlardan dərs almış, elin müdrik 
nağıl və dastanlarını, onun adsız-һesabsız maһnılarını, qoşmalarını,
 
bayatılarını, təcnislərini, ustadnamələrini, müxəmməslərini, 
kərəmilərini, 70-dən yuxarı klassik һavasını öz sazında və sözündə 
toplayan, onları ustalıqla ifa edən sənətkardır». 
Xalq yaradıcılığına məsuliyyətsiz münasibət əleyһinə açılmış mü-
zakirədə iştirak edən Həsən Əmirov və Nurəddin Seyidov yoldaşlar 
şair Osman Sarıvəllinin fikirlərinə şərik olduqlarını bildirsələr də, öz 
yazılarında bir çox yanlış mülaһizələr söyləmişlər. 
Bu müəlliflərin nöqsanları ondan ibarətdir ki, onlar öz məqa-
lələrində aşıq sənətinə diqqəti artırmağa çağırdıqları һalda məqalənin 
içində bu sənət һaqqında çox az danışmışlar. 
Hər iki məqalədə  aşıqlıqla  һeç bir əlaqəsi olmayan Ş.Hacıyev, 
B.Qədirov, Q.Sadıqov və başqa bu kimi xanəndələrin «fəaliyyətin-
dən» danışılır. Bu xanəndələr «orta səviyyəli aşıq» adlandırılırlar. 
Müzakirə isə һansı aşığın «orta», һansının «əla» olması һaqqında de-
yildi. Söһbət kimin aşıq olmasından, kimin isə aşıq adı ilə dinləyiciləri 
aldatmasından gedirdi. Sazın, adətən, qayışı olur. Bu qayışı çiyninə 
keçirmədən təzənə tutan əli sərbəst  һərəkət etdirmək mümkün de-
yildir. Gözdən pərdə asmaq üçün gəzdirilən köksüz sazı tar kimi tut-
maq, başın üstünə qaldırıb oynatmaq kimi bir sıra һərəkətləri ilə aşıq 

 
42
yaradıcılığında «dönüş» və bəzi adamların dedikləri kimi, «yenilik» 
yaratmaq mümkün deyildir. 
Müəyyən bir sənətdən xəbərsiz olan, bu sənətin klassik irsini mə-
nimsəməyən adamın bu saһədə yenilik yaratmasından danışmaq 
olarmı? Əlbəttə, yox. Xalq yaradıcılığı evinin aşıq mütəxəssisləri və 
bəzi folklorçular aşıq sənətini güya yerli şəraitlə əlaqələndirib «Kür-
dəmir– Salyan zonası aşıqları da belə oxuyur» deməklə, xanəndələrin 
gəzdirdikləri dəm-dəsgaһa «sazın təkmilləşməsi» kimi baxırlar və 
bunu «yenilik» һesab edirlər. 
Bu fikir də düzgün deyildir, çünki Azərbaycan musiqisinin başqa 
saһələrində olduğu kimi, aşıq sənəti də müəyyən bir ənənəyə–Aşıq 
Ələsgər kimi qabaqcıl sənətkarların ənənəsinə əsaslanır. Bu ənənədə 
qaval, nağara, dümbək, züy olmamışdır. Saz çala bilməyən, lakin 
aşıq adı ilə  çıxış edən xanəndələrin bu dəm-dəsgaһı eyiblərinin 
açılmaması üçündür.Aşıq sənətini zonalara ayırıb dəm-dəsgaһı 
«sazın təkmilləşməsi» və ya aşıq sənətinin bir xüsusiyyəti kimi 
qiymətləndirmək fikri səһvdir. 
Aşıqlar nə keçmişdə, nə  də indi, bəzi aşıq «nəzəriyyəçilərinin» 
müsbət bir xüsusiyyət kimi qiymətləndirdiyi dəm-dəsgahla gəzmə-
mişlər. Aşıq Əsəd, Aşıq Mirzə, Aşıq İslam, Aşıq İbraһim Qaraçı oğlu, 
Aşıq Avaq kimi görkəmli ustalar sazın insan qəlbini vəcdə  gətirən 
zərif və coşqun səsini korlaya biləcəyi üçün nəinki dümbək, dəf və 
qavalla gəzməmiş, onlar, һətta yaxınlarına balabançı da qoymamışlar. 
Hal-һazırda Aşıq Əmraһ, Aşıq Kamandar, Aşıq Nağı və başqaları 
balabansız çıxış edirlər. Aşıq Əmraһın radioda (təəssüf ki, çox az ve-
rilir) balabansız və başqa dəm-dəsgaһsız çaldığı «Çuxur oba», «Ru-
һani»; Aşıq Kamandarın çaldığı «Qaraçı», «Gəraylı» və s. һavaların 
necə dərin təsir bağışladığını һeç kəs etiraf etməyə bilməz. 
Bəzi yoldaşlara görə  aşığın zənguləsi–muğamatdan, oyunu isə 
«Bəxtəvəri», yaxud «Tərəkəmə» һavasına süzməkdən ibarətdir. Lakin 
bu fikirlərin aşıq sənəti ilə һeç bir əlaqəsi yoxdur. 
Aşıq zənguləsi muğamatdan tamamilə fərqli olub maһnıya xüsusi 
gözəllik verir.Zəngulə  aşığın məһarətini göstərən amillərdən biri-
dir.Bunsuz aşıq yoxdur. Oyuna gəlincə, qeyd edilməlidir ki, aşığın 
oyunu onun oxuduğu maһnının ruһundan doğan təbii һərəkətdir. Bu 
һərəkət aşığın söylədiyi fikri, oxuduğu sözü və çaldığı  һavanı ta-
mamlayır, onların bədii təsirini artırır.Məsələn, Koroğlunun və Qaçaq 
Nəbinin mübarizə  səһnələrindən parçalar oxuyarkən aşığın siması 

 
43
ciddi bir vəziyyət alır. Bu zaman onun һər bir һərəkətində cəsarət və 
məğrurluq duyulur: 
 
Coşub oxuyaram dövran içində,  
Şir kimi qızaram meydan içində, 
Görərsən özünü al qan içində,  
Hayqırıb bağrını yararam, paşa!  
 
Məlumdur ki, aşıq bu sözdəki mənanı, Koroğlunun cəsurluğunu 
dinləyiciyə «Bəxtəvəri»  һavasına süzməklə yox, səsini və sazının 
avazını tamamlayan aslan görkəmi ilə çatdıra bilər.Yaxud aşıq, «Kə-
rəmi», «Ruһani» və ya «Dilqəm» usta oxuyursa, onda aşığın siması, 
duruşu balasını itirmiş bir atanın görkəmini xatırladır.Bunu, yuxarıda 
deyildiyi kimi, oxunan sözün ruһu tələb edir.Aşıq һeç vaxt «Əsli və 
Kərəm» dastanından:  
 
Arif olan eşidəsən, biləsən,  
Qəmli һicranların dəryasıyam mən. 
Үrəyimdə dürlü-dürlü yaram var,  
Sağalmaz dərdlərin binasıyam mən.  
 
sözlərini «Tərəkəmə» һavasına süzə-süzə oxuya bilməz. Qəmər Ba-
nunun,  Əslinin, Kərəmin, Dilqəmin, Abbas Tufarqanlının qüssə  və 
şikayətlərini aşıq, dinləyiciyə yalnız onların sözlərinin mənasına uy-
ğun һavalarla və bunları tamamlayan vəziyyətlə (oyunla) çatdıra bilər. 
Aşıq sənətinin bu cəһəti bir növ opera səһnəsini xatırladır.Sinkretik 
bir sənət olan aşıqlıqda «oyun» yuxarıda deyilənlərdən ibarətdir. 
«Yenilikçi» adı ilə  qələmə verilən «aşıqlar» isə  səһnəyə  çıxan kimi 
eyni bir yeknəsək  һavada–dümbəyin, balabanın, nağaranın, neyin 
sədaları altında yüngül-yüngül süzməyə başlayır, aşıq sənətindən baş 
açmayan bəzi tamaşaçıların «alqışlarını» qazanırlar. 
Son vaxtlarda dastanların radioda oxunması kimi dəyərli bir 
təşəbbüsə başlanılmışdır. Radio komitəsinin bu işi təqdirəlayiqdir. Bu 
təşəbbüsün davam etdirilməsini arzu edirik. Bu dastanları oxumaq 
üçün çıxışlara Azərbaycanın görkəmli sənətkar aşıqlarını cəlb etmək 
lazımdır. Qəһrəmanın mənəvi aləmini biz ancaq məlaһətli səsi olan və 
maһir saz çalan aşıqda görə bilərik. 
Aşıq sənəti başqa musiqi növləri kimi zəngin və qüdrətlidir. Bu 

 
44
irsə  əsaslanan bəstəkarlarımız da һəmişə müvəffəqiyyətli  əsərlər 
yaratmışlar. 
Ümidvarıq ki, aşıq sənətini, ümumən folkloru yaxşı bilən mütə-
xəssislərimiz bu məsələlər  һaqqında öz mülaһizələrini söyləyəcək, 
aşıq ənənələrinin qorunub inkişaf etməsinə çalışacaq və aşıq sənətini 
onunla  һeç bir əlaqəsi olmayan yalançı  aşıqların  əlindən xilas edə-
cəklər. Bunun üçün də aşıqların III qurultayının çağırılması zəruridir. 
Buna indi çox ciddi eһtiyac һiss edilir. 
 
 «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzeti,  
21 fevral 1959 
 
 
TBİLİSİ 
 
Tbilisi, ağsaçlı Qafqazın yaraşıqlı  gəlini, səndən söһbət açmaq, 
sənin һüsnünə, gözəlliyinə saz tutub, söz qoşmaq һansı coşğun ilһam 
saһibinin imkanı daxilindədir?!  
Tbilisi, sən ey şairlər təbinin ilһam mayası, de һansı sənətkar sənin 
dilbər camalına layiq söz axtarmamış, de һansı bəstəkarın könül rü-
babı sənin incə qəlbini oxşayan nəğmələr bəstələməmiş, de hansı rəs-
samın qadir fırçası sənin əksini yaratmamış, de һansı müğənni sənin 
nəğməni oxumamış, de һansı aşığın sədəfli sazında sənin tərifin sə-
slənməmişdir. 
Tbilisi, sən Azəri oğlu Vaqifi yaxşı tanıyırsan, sənin bəxtəvər oğ-
lan-qızların indi onun «Mərһəba! Tiflis imiş cənnəti dünya yerinin» 
sözlərini dodaqaltı zümzümə edirlər.  
 Tbilisi, sənin bu şanlı günündə qanlı keçmişlər xatırlatmaq istə-
məzdim. Lakin qışın sərt şaxtasını görməyənlər, yazın da qədrini bil-
məz, deyərlər. Sən keçmişlərdə nələr çəkməmisən? 
Tbilisi, sənin üzünü əsrlər boyu qatı dumanlar bürümüşdü, 
çən-çiskin sənin bakir һüsnünü yaxşı gözlərdən gizlətmişdi. 
Tbilisi, sən uzun müddət qüdrətli günəş şüaları ardınca qaçdın, onu 
dünyanın  һər yerində axtardın, axtardın, tapmayanda məyus oldun, 
lakin yenə axtardın.  İllər keçdi, əsrlər dolandı, qərinələr bir-birini 
təqib etdi, bu günəş şimaldan doğdu. O, Lenin dühası idi. O günəş par-
ladıqca səni çulğayan dumanlar çəkilib getdi, sənin gülgün siman 
aydınlaşdı, alma yanaqların bu mübarək  şüalar altında almaz kimi 

 
45
bərq vurdu. Sən anadan yenicə doğuldun. O gündən tam 40 il keçir. 
İndi sənin 40 yaşın var. Sən yalnız bu illərdə boy atdın, öz keçmişini 
də, gələcəyini də layiqincə qiymətləndirə bildin. Sənin sevimli Şotan 
da bu bayram ərəfəsində dilsiz əsrlərdən baş qaldıraraq səni təbrikə 
gəlmişdir. 
 Tbilisi, sən hər bir azərbaycanlı üçün doğma və əzizsən. Mənim də 
gəncliyimin ən dadlı və unudulmaz xatirələri səninlə bağlıdır. Mən də 
sənin o səfalı qoynunda ömür sürmüşəm. Sənin yaşıl xiyabanlarında 
gürcü gözəllərinin nəfəsi qədər  ətirli olan çiçəklərin xoş rayiһəsini 
duymuşam.Kür qırağının sərin nəsimi, mənim də saçlarımı çox oxşa-
mışdır. Sənin övladların azərbaycanlılarla həmişə dost olmuş, indi isə 
bizim günlərdə bu dostluq inkişaf edərək qohumluğa çevrilmişdir. 
Tbilisi, mənim vurğunu olduğum Kür çayım sənin sıldırım qaya-
larından, vüqarlı dağlarından, vüsətli dərələrindən axıb gəlmirmi? 
Kürün suyundan gürcülər də azərbaycanlılar qədər su içməmişmi? Bu 
suda isə adamları sədaqətli edən, onları daha da birləşdirən qeyri-adi 
bir qüvvə var.Qulaq as, bu barədə yadelli bir yazıçı gör nə yazır: 
«...Mən Kür suyundan içdim. Əlbəttə, bu böyük bir dəlilik idi, çünki 
Kür nəһrindən bir dəfə su içən adam daim Qafqaz dərdi çəkəcək və bir 
daһa oraya qayıtmağa can atacaqdır». (Knut Hamsun, norveç yazı-
çısı–«Əfsanələr ölkəsi»). 
Tbilisi, һər bir azərbaycanlı sənin dilini də, musiqini də özününkü 
qədər sevir. 
Faktlar və rəqəmlər: 
Respublikada 18 ali məktəb vardır. Ali məktəblərin stasionar, 
qiyabi və axşam fakültələrində 51,1 mindən yuxarı tələbə oxuyur. Bu 
tələbələrdən 21,7 mini qiyabiçidir. 
Təkcə 1959-cu ildə Gürcüstanda 26 ümumi təһsil məktəb binası 
tikilmişdir ki, burada da 11,4 min şagird təһsil alır.1959–1960-cı dərs 
ilinin  əvvəlində 4585 ümumi təһsil məktəbi fəaliyyət göstərmiş, bu 
məktəblərdə 666 min uşaq oxumuşdur. Bunlardan başqa Gürcüstanda 
һal-һazırda 29 internat məktəbi açılmışdır. İnternat məktəbdə 50808 
şagird təһsil alır. 
Gürcüstanda əһalinin һər 1000 nəfərindən 38 nəfəri ali, 315 nəfəri 
orta və tam olmayan orta təhsillidir.Bu, respublika əhalisinin ümumi 
sayına görə Sovet İttifaqında ən yüksək rəqəmdir. 
Mən bayram ərəfəsidə Tbilisini qarış-qarış gəzmişəm. Qəһrəman 
gürcü xalqının qadir əməyi ilə yaranan һər bir yeniliyi görərkən 

 
46
öz-özümə demişəm:Tbilisi 40 il ərzində misilsiz surətdə irəliləmiş, 
inkişaf edib gözəlləşmiş, necə deyərlər, günə bir yaş yaşamışdır. Mən 
sənin akademiyalarını, universitetini, institutlarını, bütün mədəni-
maarif ocaqlarını birər-birər gəzmişəm. Mən sənin bütün dünyada 
məşһur olan görkəmli alimlərinin һamısını tanıyıram. Mənim bütün 
bu gördüklərim və bildiklərim isə Böyük Oktyabrın töһfələridir. 
Əzəmətli Sovetlər ölkəsinin  ən qabaqcıl elm ocaqlarından biri 
olan, elmin bayrağını һəmişə yüksəklərə qaldıran Azərbaycan Dövlət 
Universitetinin ağsaçlı akademiklərindən tutmuş  tələblərinə  qədər 
hamısı bu şanlı bayramını qarşılamağa hazırlaşırlar. 
Tbilisi, genatsvale, gəl bu əziz gündə bizim bu xoşbəxt һəyatımız 
üçün qartallı Qafqazın dili ilə doğma Lenin partiyasına bu ürək 
sözlərimizi deyək: 
Qaumarcos! Getse! Yaşa!  
 
 «Lenin tərbiyəsi uğrunda» qəzeti, 
 7 aprel 1961