Yaşar seyiDLİ, naiLƏ ƏLİyeva, xumar əHMƏDBƏYLİ Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün

c)  Sitoplazmanın hərəkəti müşahidə olunur. 
d)  İrsi məlumatın ötürülməsi başlayır.  
e)  Şimal marallarının miqrasiyası. 
f)  Nüvənin bölünməsi həyatın bu quruluş səviyyəsində özünü büruzə verir. 
g)  Alma ağacının çiçəklənməsi müşahidə olunur. 
h)  Zülalların quruluşunu və funksiyalarını öyrənirlər.
 

---

 
 
 
I
 bölmə 
HÜCEYRƏ  
VƏ ORQANİZM  
CANLI SİSTEMİN  
ƏSASIDIR
 
 
I fəsil 
•  
Canlı orqanizmlərin kimyəvi tərkibi 
 •
 
 
II fəsil
 
•  
Hüceyrə canlının quruluş və inkişaf vahididir  
•
 
 
III fəsil 
•  
Orqanizm tam bir sistemdir 
 •
 

---

 
 
18 
 
 
 
 
 
 
 
 
H
ÜCEYRƏNİN KİMYƏVİ TƏRKİBİ 
 
 
 
 
Cədvəli nəzərdən keçirin. Suallara cavab verin. 
Element 
Canlı orqanizmlərdə, % 
Yer qabığında, % 
Dəniz suyunda, % 
Oksigen 
65–75 
49,2 
85,8 
Karbon 
15–18 
0,4 
0,0035 
Hidrogen 
8–10 
1,0 
10,67 
Azot 
1,5–3,0 
0,04 
0,37 
Fosfor 
0,2–1,0 
0,1 
0,003 
Kükürd 
0,15–0,2 
0,15 
0,09 
Kalium 
0,15–0,4 
2,35 
0,04 
Xlor 
0,05–0,10 
0,2 
0,06 
Kalsium 
0,04–2,00 
3,25 
0,05 
Maqnezium 
0,02–0,03 
2,35 
0,14 
Natrium 
0,02–0,03 
2,4 
1,4 
Dəmir 
0,01–0,015 
4,2 
0,00015 
– Canlılarda olan hansı elementin miqdarı digərləri ilə müqayisədə dəniz suyunda daha çoxdur?  
– Nə üçün canlı orqanizmlərdə oksigen və hidrogenin miqdarı dəniz suyundakına yaxındır? 
– Cədvəldə verilmiş hansı iki elementin miqdarı canlı orqanizmlərdə digərlərindən daha çox 
dəyişir?
 
 
Hüceyrənin element tərkibi. Dövri sistemdə olan təxminən 110 elementdən 
80-ə qədəri hüceyrədə rast gəlinir. Lakin bunlardan yalnız 27 elementin hüceyrədə 
müxtəlif  funksiya  yerinə  yetirdiyi  müəyyən  edilmişdir.  Hüceyrədə  kütlə  payı 
1
Fəaliyyət
 
3 
– Kimyəvi element 
nədir? 
– Kimyəvi elementlə 
maddənin fərqi 
nədədir? 
 
Cansız təbiətlə müqayisədə hüceyrədə canlı təbiət üçün 
səciyyəvi olan hər hansı bir xüsusi kimyəvi element yoxdur.  
Bu səbəbdən də atom səviyyəsində canlı 
və  cansızlar  arasında  heç  bir  fərq  ya-
ranmır. Bu, canlı və cansız təbiətin vəh-
dətini göstərir. Onlar arasında fərq yalnız 
molekulyar səviyyədə meydana çıxır. 
 
 
 
I fəsil