Yaşar seyiDLİ, naiLƏ ƏLİyeva, xumar əHMƏDBƏYLİ Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün

Cinsiyyətlə ilişikli irsiyyət. Əgər hər hansı bir 
əlamətə cavabdeh olan gen autosom xromosomda 
yerləşərsə,  onda  irsən  keçmə  ata  və  yaxud  ana 
 
Fəaliyyət
49 
– 
Orqanizmin bu və ya digər cinsə mənsub olduğunu genetik 
cəhətdən necə müəyyən etmək mümkündür? 
 
 
• 
cinsiyyətlə ilişikli irsiyyət
• 
hemofiliya 
• 
rəng korluğu 
A ç a r   s ö z lə r  

---

 
 
187 
 
•   VII  fəsil  • 
İnsan sağlamlığına ətraf mühitin
 
təsiri 
• 
7 
kimi istənilən gen daşıyıcısından asılı olmayaraq oğlan və ya qızlara keçir (məsələn, 
gözün  rəngi).  Buna  səbəb  qadın  və    kişi  hüceyrələrində  autosom  xromosomların 
oxşar olmasıdır. 
Əlamətin X və ya Y xromosomlarında yerləşən genlərin iştirakı ilə irsən nəslə keç-
məsi  cinsiyyətlə ilişikli irsiyyət,    həmin  genlər  isə  cinsiyyətlə ilişikli genlər  adlanır. 
Cinsiyyətlə ilişikli keçmə zamanı əlamət ya qızlarda, ya da oğlanlarda  üzə çıxır.   
İnsanlarda  müşahidə  edilən  hemofiliya,  rəng korluğu  kimi  xəstəliklərin  yaran-
masına səbəb olan genlər X xromosomunda yerləşir.  
Qulaqda  tüklülük,  dərinin  balıq  dərisi  kimi  pulcuqlu  olması  əlamətlərini  tən-
zimləyən genlər isə Y xromosomunda olur.  
 
 
 
Cinsiyyətlə ilişikli keçən xəstəliklərdən hemofiliyanın irsən keçməsini nəzərdən 
keçirək.  İnsanın X  xromosomunda  dominant  H  geni  qanın normal  laxtalanmasını 
təmin edir. Resessiv  h geni  isə qanın laxtalanmasının azalmasına və hemofiliya 
xəstəliyinin yaranmasına səbəb olur.  
 
 
• 
İnsanda  rəngli  görmənin  pozulmasını  müayinə  edərkən  polixromatik 
(yun. “
polys” 
– çox, “
chroma”
 – rəng) cədvəl, xüsusi testlər və xüsusi 
aparatlardan istifadə edilir.