Yaşar seyiDLİ, naiLƏ ƏLİyeva, xumar əHMƏDBƏYLİ Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün

qan qrup-
ları 
və  bəzi 
irsi  xəstəliklər 
–  ətraf 
mühitin  təsiri  ilə  deyil,  yalnız  geno-
tiplə müəyyən olunur. Digər əlamət-
lərin  təzahürü  isə  həm  genotipdən, 
həm  də  ətraf  mühitin  təsirindən 
asılıdır.  Məsələn,  insanın  boyunun 
hündürlüyü genotipdən asılıdır. Eyni 
zamanda bu həm də ətraf mühitdən 
–  böyümə  dövründə  qidalanmadan 
da asılıdır.  
 
ÖYRƏNDİKLƏRİNİZİ TƏTBİQ EDİN VƏ YOXLAYIN
G e n 
F eno tip
G e no tip
Əlamət 
Ə t raf  mühi t  amill əri
 
• 
irsiyyət
• 
dəyişkənlik 
• 
autosom 
• 
kariotip 
• 
genotip 
• 
fenotip 
• 
dominant 
• 
resessiv 
A ç a r   s ö z lə r  

---

 
 
178 
 
 İ
NSAN İRSİYYƏTİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ ÜSULLARI 
 
Digər orqanizmlərdə rast gəlinən irsiyyət qanunauyğunluqları insan üçün  də sə-
ciyyəvidir.  Lakin  bu  orqanizmlərlə  müqayisədə  insanda  irsiyyət  və  dəyişkənliyin 
qanunauyğunluqlarının öyrənilməsi çətinlik törədir.  
İlk növbədə, insan üzərində birbaşa təcrübələr aparmaq mümkün deyil. Bundan 
başqa, insan gec çoxalır, az nəsil verir. Ona görə də insan irsiyyətini və onda baş 
verən dəyişikliyin öyrənilməsi üçün xüsusi üsullar işlənib hazırlanmışdır. 
Genealoji üsul  nəsil ağacının (şəcərəsinin) öyrənilməsinə əsaslanır. Bu zaman 
xüsusi  simvollardan  istifadə  etməklə  və  qo-
humluq  dərəcələrini  göstərməklə  öyrəniləcək 
əlamət qrafik təsvir olunur. Bununla nəsil ağacı 
tərtib edilir, öyrəniləcək əlamət qohum qruplar-
da  azı  3  nəsildə  izlənilir.    Bununla  əlamətin 
dominant  və  ya resessiv keçməsi  müəy-
yənləşdirilir.