Yazı materialı, əlyazma kitabı və kitabçılıq texnologiyaları ilə yanaşı, dastan

TÜRK   X A L Q L A R IN IN   K İTAB  VƏ  K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
dövrünün  görkəmli  maarifporvəri  Tahsin  Ofəndi  olmuşdur.  Açılış  zamanı 
4164  kitabdan  ibarət  kitab  fonduna  malik  bu  kitabxana  sonrakı  iliordo  öz 
fondunu  siirətlə artırmağa başlayır.  Baş  veron,  ardı  kasilmoyən  müharibobr nə 
kitabxaııanın  fondunun  zənginləşməsinə  imkan  vermir,  nə  də  kitabxana 
xidmotinin  inkişafı  etmosino  fürsət  yaramr.  Tiırkiyə  cumhuriyyoti  dönomindo 
yaradilm.ş  Milli  Kitabxananın  Ankara  dönəmi  bıı  baxımdan  daha  uğurlu 
hesab edilə  bilər.
Milli  Kitabxana  39.000  kvadrat  metrlik,  yeni  layihəyə  əlavolor  ctməyə 
imkan  verocək  genişlikdo  bir  sahədə  tikilmişdir.  Modem  bir  quruluş  tərzində 
üç  blokdan  ibarət  olan  Milli  Kitabxana  binası  rəhbər  bürolardan,  iimumi  və 
xüsusi  təyinatlı  oxu  zallarından,  qrupla  işləmə  otaqlarından,  personal 
biirolanndan,  gözəl  sənətlərb  bağlı  iş  otaqlarından,  havalandırma  vo 
siqnalizasiya  i b   təmin  olunmuş  depolardan  ibarətdir.  Ayr.ca,  bir sərgi  zah  ilə 
bir  çox  məqsədlər  üzün  istifadə  oluna  biləcək  iki  iclas  zalı  da  mövcuddur. 
Eyni  zamanda  yeni  binada.  İnformasiyanm  emalı  Mərkəzi,  Damşan  Kitablıq, 
Atatiirk  Bəlgəliyi  (Sənəd),  Kitab  Təmiri  və  Restavrasiya  Laboratoriyası, 
Mikrofilm  Arxivi  ilə  ofset  zap  texnikasm.  istifadə  edən  tam  təminatlı  bir 
Noşriyyat,  Mikrofılm  və  Foto  Laboratoriyası  ib   yeni  vəzifəbr  həyata 
kezirmoyə  başlamışdır.  Milli  Kitabxananm  missiyası  -  milli  mədəniyyat 
araşdırmaiarmı  dəstəkbm ək,  bu  məqsədə  yararlı  Ölkə  daxilindo  çap  olunmuş 
bütün  əsər və  sənədləri,  ölkodən xaricdə  türk  mədəniyyətinə  aid  bütün  nəşrlərı 
bir  araya  toplayaraq  əsash  bir  mərkəz  meydana  gətirmək,  dünyada  Türk 
dövlətini  maraqlandıran- nəşrlərı  izləmək  və  təmin  etmək,  eyni  zamanda  hər 
növ  elm  və  sənət  çahşmalar.nı  asanlaşdırmaq  məqsədiylə  tədqiqatçılara  vo 
oxuculara  xidmət  etmək,  milli  mədəni  xəzinə  morkəzi  olaraq  ölkə  daxili  və 
.xariciııdə  informasiya  axınını  təqib  etmək,  toplayıb  saxlamaq,  btitün  bunlara 
bağlı  olaraq  ölkənin  milli  mədəni  əlaqələrinin  siyasi  təsirlərdən  uzaq  olaraq 
yönləndirilməsində  iştirak  etməkdən  ibarətdir.  Milli  kitabxana Türk  mədəniy- 
yotinin  aynası,  milli  mədəni  xəzinə  və  Türk  m ilbtinin  yaddaşıdır.  Miüi 
Kitabxananın  qarşıya  qoyduğu  məqsəd,  beynəlxalq  informasiya  axının.n 
morkəzi  halına  gələrok,  cəmiyyətin  mədəni  inkişafına  vo  iqtisadi  cəhətdon 
genişlənmosinə, 
informasiya  cəmiyyətinin  yaradılmasında  mühiim  rol 
oynamaqdır.
Miİli  Kitabxana  kitab,  əlyazması,  nadir  nüsxəbr.  ərəb  əlifbalı  çap 
əsərləri,  giinlük  qəzet,  jıırnal,  büllcten,  illik,  afışa,  xəritə,  not,  səs  yazısı  (CD 
və  kaset),  rəsm  və  s.  materiallardan  ibarot  olan  2.560.372  vahido  nıalik  bir 
fonda sahibdir.
1940-c.  illərin  sonralarında  yaranmış  və  formalaşma  prossesini  həyata 
keçirəıı  Türkiyə  Cumhuriyyəti  MiIIi  Kitabxanası  1950-ci  illərdo  bütün  ölkodə 
kitabxaııa  xidmətinin  yaxşılaşdırılmas.  ilə  əlaqədar  xcyli  faydalı  tədbirlər
163

TÜ R K   X A LQ LA R IN IN   KİTAB  VƏ  K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İ Y V a  ri
hnyata  keçirdi.  Bu  tadbirləri  əsason  bir  ncço  istiqamətdə  rnüəyyənbşdirm^
olar.  Biriııci  MiJli  Kitabxana  Türkiyə  Cümhuriyyətinin  tarixi  ənənəlann
söykənorək  maarifpərvər  ziyalıları  ucqaıiarda  kiçik  kitabxanalar 
y a r a t m a q  
vt
bu  məqsədb  vəqflorin  yaraddmasma  təşviq  etdi.  İkinci,  dövlət 
v ə s a i t i n i n
imkan  vcrdiyi  dərəcodə  səyyar  kitabxanaların  yaradılması  və 
o l ç a t m a z  
ucqar
orazilərdo  kitab  və  kitabxana  xidmətinin  təşkiJini  təm in  etməyə  səvbr
göstorildi.  Üçüncü.  kitabxanaçı  kadrlann  hazırlanması  m əqsədilə  xiisusi  təhsi'l
probiemini  gündəmo  gətirdi  və  lıəyata  keçiriJməsi  istiqamotiucta  əməli  işlor
gördii.  Noticodə  'Jurkiyə  ərazisində  XaJq  kitabxanalanm n  böyük  bir  səbəkosi
yaranmış  və  fbrmalaşmış  oldu.  1991-ci  ildə  Türkiyənin  görkəmli  xeyrivəçi
maarifpərvər və kitabxanaşünası  Mustafa  Gözəlgözün  yazmış  oJduğu  “Eşşəkli
kıtabxanəbr  kıtabında  bu  işin  böyük  müvəffəqiyyətlə  həvata  keçlrilməsi  ö/ 
əksıni  tapır.
J 975-cı  ildə Miili  Kitabxananın  fondunda türk və  xarici  dillərdə  560 min
çap  kıtabı  3522  əlyazma,  9137 əlyazmamn mikrofiJmləri,  955555  ardı  davam
cdən  nəşrlər  vardı.  Kitabxanada  xəritələr,  atlaslar,  notlar,  afişalar  təsviri
mcəsənət  əsərlən,  qrammofon  vallan  və  digər  audiovizual  nəşdər  do 
sdxianuiır.
rn,,,!,,1!9 !!;!0' 
° rt“lann
İ   l   k 
r " r Z ! ı   " Ç° X  ld‘'  ° " lardan 680  m inini  elınin 
“A * ™
ə
l
v
Jm
 
? T “   ƏrSb'  &rs  və  « *   d,lind:>  <*»  
 
məcnnıəhri  S ln ftH   “ g 
X“ 'Əbr’  329'Un“  atlas,ar-  520°->ltt  ”oi 
coxän 
10 ’l,  ü
• mllXt3Uf  Plakat  V3  af,5alar-  1«   -oimfeD
m ik raü lm br vo s.  təşkH^edirdi. 
^  0İa” 
"ƏSrlƏr’ 
94°°-dM
  Ç0Xl“ '
m a K r a d !„
1
b ^ t mnt Uma‘'"a 
8
y
0
  M i|l>  K itabxanas, 
2560372
  niisxs 
nadir  əsə rb r  ərəb  əlifh !^Əngln  °'!  '  m a,ikt,i!"-  Buraya  kitablar,  əlvazmaları. 
iliik h r  afisaiar  xərit^l 
əsər 3r>’  Sün(k lik   q əzetlər,  jurnaHar.  bülitcniər.
Ä
  Ä
’ 
■Ş3W,lər’ rəsmi  sənəd,sr' C D « ka-  
ba,l, i, “ y n -
1
v ; ; t r ht v i x Hlif   kf eksiyaiardak> 
^
  * « « »   « * * »
Ä
t f f i Ş
 IƏhVİ' 
VCTİImİ5
 
14218
 —
kitablar  kinıi  x ü L s r b ir ^ I ä b ä r d a ^ lx t o T ^   f f '   "Ə5' b r   qada8 a»  ° l “ ™ ıuş 
çalan  iısnıin  kitablar  o  zatnan  hərbi  vää[v‘' 
■mlqdari  “ mİ  5 ' 6  m l"Ə
Onların  .•ırasında  əsasən  Rusivada  c-m  ! j  
5™ >tm də  qadağan  edıimışdı. 
Karaosmanogluuun  “ Yabaı ı ”
R 0' ™ ’l l ş. k>tablar’  *>=>«» 
r « f *
  Q * «  
kiıııi  məlışur  əsərlərinin  kiril  « ä ,   ’i b ?  
""  ° ? “
h  
* • * '
qadağa aradaıı  götürüldü. 
' 
'  Ç‘XmiŞ  nc,>rlərı  də  vardl-  Sonralar  bu
164
TİIIIK  X A L O L A R IN IN   KİTAB  VƏ  K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY V Ə T |
Tüvkiyo  Milli  Kitabxanası  ilin  təxminon  350  günü  səhor  saat  9-dan 
axsam  saat  92-yə  qədər  pulsuz olaraq  bütün  oxucuların  üzüno  açıqdır.  Adnan 
f")tiiken  M üican,  Respublika,  İbn  Sina  oxu  zallan  eyni  /am anda  1000 
oxucuya  xidmət  göstərir.  Kitabxanada  hər  gün  orta  hesabla  1500-2000  oxucu
taydalanu'- 
, 
.  . 
...  •
M illi  K ita b x a n a m n   m iiasir  tex n ik i  av a d an h q larla  toehız  ed ılm ış  oxu
zallarından  və  abonement  şöbəsindən  hər  il  təxminən  50-55  milyon  oxucu
istifadə edir. 
. .   .  .  . 
,
B ueünə  qədər  M illi  Kitabxanamn  direktoru  vəzıfəsını  bu  şəxslər  ycnnə
vctirm isd ir 
Adnan  Ötükən,  Sami  N.Özərdim,  İzzət  Özgüç,  Əsın  Karaaslan,
Dr.Mustafa  Nejal  Səfərcioğlu,  Dr.Müjgan  Cunbur,  Şahvka  Unal,  Altınay
S crnikili, T u n cel 
Acar,  Cəlal 
Taxa. 
„ 
ını,   ?n
Milli 
K ita b x a n a d a  
200 
əm ək d aş  ç a h şır,  lakın  o nllardan   yalnız
nəfərinin kitabxanaçılıq  ixtisası vardır.
Türkiyədə  ilk  dəfə  Milli  Kitabxananın  arxivi  iıçün  3  mərtəbəh  yeraitı 
anbar  nozordə  tululmuşdur.  72  otaqdan  ibarət  yeraltı  anbarın  bağlı  ıstıtado 
sahəsi  24 min 450 kv.m.  olacağı nəzərdə tutulmuşdur.
Hazırda  təxminən  40  min  kv.m-lik  istifadə  sahos!  ılə  lurkıyəm n  ən 
böyük  kitabxanası  nıövqeyinə  çıxan  Milli  Kitabxanamn  tondu  təxmınən  j 
milyon 
nüsxə 
ədəbiyyatdan 
ibarətdir. 
Bu 
əsərlər 
təhlukəsızhk 
və 
iqlimləndirmə  baxımmdan  xüsusi  olaraq  tikılmış  kıtabsaxlayıcıda  qorunur. 
Bununla  belə,  gündən-güno  artan  kitab  fondu  üçün  movcud  k.tabsaxlayıc.da 
kifayət  deyil.  Təkcə  bu  faktı  göstərmək  kitayətdn  k..  hazırda  rurkıyədə  ıldə 
təqribon  20  min  kitab  nəşr  olunur.  Deməli,  hər  ıl  orta  hesabla  Mtllı 
Kitabxanan.n  fonduna  ən  azı  20  min  vahid  çap  məhsulu  və  d.gər  malenallar
daxd  edıhr. 
^  ^   MüU  Kitabxananın  səlahiyyətli  şəxsləri  kıtabxananın
bağçasmdakı  yerin  altmda  nəhəng  bir  kitabsaxlayıcıs.  ıtışa edtlərək  ıst.  adəyə 
verilmosi  ilə  bu  problemi  həl)  etməyə  qərar  verdı.  M.lh  Kıtabxanamn  kcçn  tş 
direktoru  Tuncel  Acarm  təklifi  ilo  ortaya  çıxan  yeralt.  arx.y  uçun  Dovlə 
Planlaşdtrma  Təşkilattna  müraciət edildi.  Dövlət  Planlama  ləşkılatı  m urau 
qobul  edərok  inşaat  işlərini  2008-ci  ilin Dövlət sərmayə pmqrannnu d a x .lo d u  
İnşaatm  tcnder  və  maliyyə  işlərinə  də  həmin  ildən  başlamldt.  k ılab m la y u .  Ja 
iqlimlandirmo  və  təhlükəsizlik  sistem brinin  yanın  a  ı 
vo  rc  Ş 
< • 
sistemləri  kimi  müasir texnologiyamn bütün ımkanlan da .st.fado "d llə o k d   r- 
Ha/.ırda  Türkiyə  Milli  Kitabxanasmm  mtssıyast  m dh  mədəmyyət 
araşd.nnalanm  dəstokləmək,  bu  məqsədə  yararl.  ölkə  dax.hndə  çap  olunmuş 
bütiin əsər  və  sənədləri,  ölkədən  xaricdə  türk 
m ə d ə n . y y ə t n ^ ə  
a.d  butun  nəşr ə
bir  araya  toplayaraq  əsash  bir  mərkəz  meydana  gətırmək,  dunyada  1  rk 
dövbtini  maraqlandıran  nəşrləri  izləmək  və  təmm  ctmok,  eym  /am anda
165

TÜUK  X A L Q L A R IN IN   KİTAB  VƏ  K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İ Y Y a r i
növ  elm  və  sonət  çalışmalarını  asanlaşdırmaq  m əq səd ib   tədqiqatçılara  vo 
oxuculara  xidmət  ctmok.  milli  mədəni  xəzinə  mərkəzi  olaraq  ölkə  daxili  vı 
xaricində  informasiya  axinini  izləmək,  topiayıh  saxlam aq,  bütün 
bunlada 
bağlı  olaraq  ölkənin  milli  mədəni  əlaqələrinin  siyasi  təsitiərdən  uzaq  olaıaq 
vönəldilməsində iştirak etməkdən ibarətdir.
1946-cı  ildə  Adııan  Ötüken  tərəfmdən  yaradılmış  'Iurkiyə  Milli 
Kitabxanası  xarici  ölkənin  milli  kitabxanalan  ilə  m üqayisədə  çox  gənc  bir 
kitabxana  olmasma  baxmayaraq  bu  gün  maiik  olduğu  maddi-texniki  bazası 
baxımmdan  son  dərəcə  zəngin  bir kitabxanadır.  Miili  Kitabxana vsözün  həqiqi 
mənasında  türk  mədəniyyətinin  aynası,  milli  mədəni  xəzinə  və  tiirk  mülətinin 
milli  yaddaşıdır.
Türkiyə  Milli  Kitabxanasmın  qarşıya  qoyduğu  m əqsəd  beynəlxalq 
informasiya  axmmın  mərkəzinə  çevrilərək,  cəmiyyətin  mədoni  inkişafmda. 
iqtisadi  cəhətdən  genişlənməsində,  informasiya  cəm iyyətinin  yaradılmasmda 
mühüm  rol oynamaqdır.
TÜRKİYYƏ CUMHURİYYƏTİ BÖYÜK  M İLLƏT  MƏCLİSİ 
KİTABXANASIVƏ MÜASİR KİTABXANA  XİDM ƏTİ
v ..  ...
  1 ürkiyə  Cümhuriyyətinin  85  illiyi  ilə  əlaqədaı*  çap  edilmiş  “Məclis 
Kütübxanəsi  bülleteni  Türkiyə  parlamentarizmində  kitabxana  fəaliyyətinin 
mühum  rolunu məzmunlu şəkildə ifadə edir.
1920  -   ci  ildə  Türkiyə  Böyük  Millət  M əelisinin  fəaliyyətə  başlaması 
n*  ıfJm| VaT ^ a 
^itabxanası  istifadəyə  verilmişdi.  Aydm  Miilət  vəkili
r.  az ıa r  ıtabxanamn  ilk  rəhbəri olmuş,  məclis  kitabxanasm m   ilk  fəaliyyət 
sıyasətmı  müoyyonləşdirərək  həyata keçirmişdir.  5  nofərdən  ibarət  “kitabxana 
s- f y- ; u,  l3s,s ed3rək 1 V3  11  Osmanh  məclisinin  rəsmi  sənədlərindən ibarət
ı  -ı  ° ! r r   f ! . 0C|-  ^ƏZet’  Jurna^  və  digər  materiallar  kitabxananm   fonduna 
axı  e  ı  ır. 
üəyyən  olunur  ki,  Məclis  kitabxanası  özünə  qədərki,  məclis 
xana  aımın varislik pıinsipini qorumuş və ənənələri  iııkişaf etdirmişdi.
_  ,  ,, 
5  . 
cı.  1  f   ’st*fa(ləyə  verilmiş  məclis  kitabxanasmm  yeni  binası
fır'iin  r   f !  
° 
binadan  fərqli  oİaraq  Parlam ent  kitabxanası
m
v
i
'
mış^ vo  istifadəyə  verilmişdir.  2550  kv.m etr  əraziyə  malik 
imlVni-  *  ^   xanaŞ>  xüsusi  layihə  nəticəsində,  perespektivdə  qenişləndirmə 
isüladoyə'veri 1 mişdi  ^   ^   mÜaS' r  kitabxana  strukturuna  m alik 
şəkildə
, 
,..a^.xana  ^ A R K   proqramı  ilə  təmin  olunm uş,  elektron  kataloqu
uhlm ış,  zəngm  kıtab  və  sənədlər  fondu  form alaşdm lım şdı.  Ölkə
166
t i
’
i r
K  X A L O L A R IN IN   K İTAB  V Ə   K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
daxilində  çap  məhsullarınm  məcburi  nüsxələrini  alır,  xaricdə  çap  olunan 
nəşrlərin  seçilmiş  komplcktləşməsini  həyata keçirir.
Türkiyyə  Cümhuriyyəti  Döyük  Millət  məclisinin  kitabxanasınm  kadr 
təchiz.atı  məsələsində  xüsusi  həssaslıqla  həyata  keçirilir.  Kitabxananın  müdir 
vəzifəsini  Uıtmaq  üçün  mütləq  kitabxanaçılıq  təhsili  almaq  və  5  ildə  artıq 
parlamentdə  iş  təcrübəsinə  malik  olması  tələb  olunur.  Hal  haz.ırda 
kitabxananın yüksək peşəkaıiardan ibarət kollektivi formalaşmışdı.
Məclis  kitabxanası  dörd  istiqamətdə  fəaliyyətinin  inteqrasiyasım
həyata keçirir.
I  istiqamət,  Avropa  şurası  və  Avropa parlamentləri  ilo  informasiya  və
rcsurs mübadiləsi. 
........................
II  istiqamət.  l urk  dilli  respublikalarm  parlamentləri  i b   informasıya  və
rcsurs mübadiləsi. 
.
.
.
III  istiqamət,  islam  ölkələri  parlamentləri  kitabxanaları  ilə  informasıya
və resıırs miibadiləsi.
IV  istiqamət.  Dünya  parlamentləri  kitabxanaları  ilə  informasiya  və
resurs miibadiləsi.
Kitabxana əlaqələrinin  genişliyi  və əhatəliyi  baxımdan  unikal  ləalıyyət 
həyata  keçirməkdodir.  İslam  ölkələri  parlamentlər  arası  əlaqəbr  kontekstində 
də  Məclis  kitabxanası  geniş  fəaliyyət göstərməkdədir.
Həyata  keçirilən  inteqrasiya  və  resursların  mübadilosi  qeyd  olunan 
bütiin  istiqamətlərdə  xüsusiyyətbr  nəzərə  alınaraq  həyata  keçırılır  kı,  hər 
istiqamət müstəqil  şəkildə araşdm'nä obyekti ola bilər.
Türk  dilli  respublikalarmm  parlamentbrarası  əlaqolərinin  pıeoritet 
təşkil  etmosi  məclis  kitabxanalarınm  da  əlaqolərində  öz  əksini  tapmaqdadır. 
Qarşıhqlı  səfərlərin,  yazışmaların  və  resurs  mübadiləsinin  gcnişliyi  bunu 
sübut  edir. 
Əlaqələr  inkişaf  dinamikası  və  keyfıyyət  dərmhyı -  bu 
miinasibətlərin  yäxm  illərdə  daha  genişbnəcəyinin  iddia  etnıəyə  bızə  əsas
verir. 
, 
.
iü r k   PA-mn  aprel  ayında  2011-ci  il  Astanada  keçiriləçək  növbətı
yığıncağında  Parlament  kitabxanalan  arasmda  yeni  biv  prolokolun  ım /a-
lanması  nəzərdə  tutulmuşdur.  Hal-hazırda  həyata  keçirilən  əməkdaşl.q  və
informasiya  m übadibsi  bu  protokolların  imzalanmasından  sonra  yenı  huquqı
əməkdaşlıq  mərhələsinə qalxacaqdır.
Kitabxananm  clmi  tədqiqat  şöbəsi  1982-ci  ildə  yaradılmış  və  əsas 
tədqiqat  obyekti  m ilb t  vəkilbrinin  məlumat  chtiyacının  öyrənılməsı, 
sorğulann  yerinə  yetirilmə  dərəcəsi,  m ilb t  vəkilinin  peşəkar  ləaliyyətincə 
məlumat  təminatmın  rolu  problcmlərini  öyrənməkdən,  hüquq,  ckologiya, 
bcynəlxalq  m ünasibotbr,  siyasot  və  ictimai  elmlər  sahəsmdə  məlumatm 
analizi  həyata  kcçirilir.  Xarici  dilbri  b ib n   peşəkar  mütəxəssıslər  kollektıv.
167

TÜRK  X A L Q L A R IN IN   K İTAB  V Ə   K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
formalaşmışdır.  Dünyanın  miixtəlif  istiqam ətbrindən  daxil  olunan 
moluuıat 
analiz  olunur  və  istifadoyə  tövsiyə  edilir.  M ilb t  vəkiliərinin  sorğuları 
əsasmda,  dövbt  əhomiyyətli  və  ya  dünya  gündonıirıdo  olan  məsəJəhrfo 
olaqədar biblioqrafıq və informativ icmalar hazırlanır və hesabatlar verilir.
Motbuatda  və  kommunikasiya  vasitəsi  ilə  ötürülən  molumat  kiitlasi 
mütəxəssislər  tərəfindən  öyrənilir  və  sistemləşdirilir.  Kitabxana  elektron 
resurslarm  xüsusi  sistemloşdirilmiş  fonduna  malikdir.  Kitabxana  fondunda 
300  min  niisxə  türkcə  və  xarici  dillərdə  olan  çap  məhsulu  saxiamlmaqdadır. 
Ilor  il  10-15  min  niisxə  çap  vahidi  və  ya  elektron  resursdan  ibarət  yeni 
materiallarxüsusi  seçimdən keçməklə kitabxana fonduna daxil  edilir.
Kitabxananm  hesabatlarından  məlum  olur  ki,  Osmanlı  dövründən 
başlayaraq  qəbul  edilmiş  sənədlərin  90%-n  elektron  form atda  hazırlanıb və 
sistemə  daxil  ediiib.  Bu  sahədə  kitabxananın  qabaqcıl  təerübosi  diqqəti  cəlb 
edir və əhəmiyyətlidir.
Kitabxana  ilk  növbədə  millət  vəkillorinə  geniş  m ənada  kitabxana  - 
informasiya  xidməti  göstərməkdədir.  Bununla  yanaşı  kitabxananm  əsas 
qaydalarına riayət  etmək  şərti  ilə  hər hansı  bir  vətəndaşa  da  xidm ət  göstəriiir. 
Kitabxananın elektron kataloqu və resursları  sosial  şobəkələr  vasitəsilə  kütləvi 
istehlakçının  da  istifadəsinə  şərait  yaradır.  Bu  baxımdan  məclis  kitabxanası 
proqresiv xidmət siyasəti həyata keçirməkdədir.
Parlamentlər  arası  məlumat  mübadiləsini  həyata  keçirən  mərkəz 
funksiyasını  artsq  parlament  kitabxanaları  həyata  keçirir.  Bu  məqsədb 
vaxtaşırı  seminarlar,  treninqlər  və  təcrübə  mübadiləsi  m əqsədi  ilə  qarşılıqlı 
səfərlər həyata keçirilir.
Türkdilli  Dövlətlərin  Parlamentlər  Assambleyası  (Türk  PA)  son  illər 
fəaliyyətini  xeyli  genişləndırmişdi.  Vaxtaşırı  keçirilən  görüşlər,  qəbul  edilən 
rəsmi  sənədlər  münasibətlərin  inkişaf dinamikasını  ifadə  edir.  Yaxm  illərdə 
Paılament  kitabxanalannın  inteqrasiya  prosesində  yeni  addımlarm  atılnıası 
ehtimal  edilir.  ESPRD-mn (Avropa Parlamentlərinin  Sənədlərin Araşdırılması 
və  Tədqiqi  Mərkəzi)  foaliyyəti  göstərməkdədir.  Parlament 
k ita b x an aların m  
diıcktorları  bu  mərkəzin  müxbiri  səlahiyyətində  fəaliyyət  göstərir  vo  öz 
dövlətlorını  tamsil  edir.  Azərbaycan Milli  M əclisində  kitabxanası  bu  morkəzin 
foaliyyotində öz təmsilçiliyini təmin etnıişdir.
Azərbaycan  Respublikası  Milli  M əclisinin  soıı  20  ildə  formalaşmış 
kıtabxanası  yaim /  ümumi  Milli  Lider  Heydər  Əliyevin  dövlət  başçısı  olduğu 
övr  ə  əhamiyyət  daşımağa  başladı.  Bütünlüklə  yenidən  formalaşän  nıoclis 
, ,ta  xanası  yeni  binaya  köçürüldü,  kitabxana  fondu  formalaşmağa  başladı, 
beynolxalq  olaqələr  yaradıldı  və  qabaqcıl  təcrübənin  öyrənilməsi  və  totbiqi 
hoyata  keçırıldı.  Azərbaycan  Respublikası  M illi  M əclisinin  də  Xalq 
Lumhurıyyətı 
dövrünün 
parlamentarlığı, 
Sovet 
hakimiyyəti 
illərində
168
TÜ R K   X A L Q L A R IN IN   KİTAB  V Ə   K İT A BX A N A   M Ə P Ə N İY Y Ə T İ
parlament  kitabxanasınm  ənənolori  mövcud  olmuş  vo  inkişaf yolu  keçmişdir. 
Bu  istiqamətdə  fəaliyyətin  öyrənilmosi  vo  qiymotləndirilmosi  xüsusilə  do 
parlamentlərarası  əlaqələrin  həyata  keçirilmosində  kitabxanaların  rolunu 
öyronmok  maraqlı  hesab edilo bilər.
Ttirkiyə  Ciimhuriyəti  Böyiik  Millət  Məclisinin  Moclis  kitabxanasının 
fəaliyyəti  öz  sahəsində  proqresiv  yenilikləri  həyata  keçirən  bir  məktobdir. 
Türkdilli  respublikalann  Məclis kitabxanalarınm  müasir  inteqrasiyası  fonunda 
digor  moclis  kitabxanalarının  da  fəaliyyətini  öyrənmək  vo  miiqayisə  etmok 
faydalı 
olardı.  Bu  istiqamətdə todqiqatlarımız  da davarn  edəcək.
Türkdilli  Respublikaların  parlamentlərarası  əlaqələrdo  xüsusilə  fəalhğı 
ilo  fərqlənən Qazaxıstan Respublikası  məclisinin kitabxanası  diqqəti  eolb edir.
169

TÜ R K  
X A 1 , Q I A R I N I N  
KİTAB  V Ə   K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
QAFQAZ AREALINDA 
KİTAB VƏ KİTABXANALAR
Bu 
arcahn 
ərazisi 
özündə 
Zaqafqaziyanı 
bülünlüklo 
(müasir 
A'/.ərbaycan,)  və  İranın  şinıal  rayonlarmı  (Cənubi  Azərbaycan)  birloşdirir. 
Arcalın  osas dili  Azorbaycan dili (o, tarixən  köhnə Azərbaycan  vo Azərbaycan 
dili)  olmuşdur.  Bundan  ovvəl-ilkin  orta  osrlərdə  burada  daha  çox  oğu/ 
əlamotləri  olan  oğuz-qıpçaq  tipli  türk  dili  mövcud  olmuşdur.  Bu  arealda 
ərəbyazıh  tiirk  dilli  əlyazmalarm  həm  zəngin  tarixi  inkişafa,  həra  də  mövzıı 
gcnişliyinə malik olmuşdur.
Bu  fakt  əhalinin  türk  dili  ilə  yanaşı  ərəb  və  fars  dilli  mənbələrlə  də  bir 
başa  tamşlığt  ilo  izah edilə  bilər.  AreaJda türk  dili  ilə  yanaşı  ərəb  və  fars  dilli 
fcitab  məhsulu  eyni  hüquqda  dövriyə  edir  və  islam  mədəniyyətinin  təzahür 
formasmı  ifadə  edirdi.  Azərbaycan  kitabı  problemi  ilə  çox  sayda  görkəmli 
alimlər  tədqiqatlar  aparmış  və  kitab  repertuarının  geniş  mənzərəsini 
yaratmışlar.  Azərbaycanda  kitabxana  mədəniyyətinin  görkəmli  tədqiqatçısı. 
əməkdar  elm  xadımi  və  sahənin  böyük  biliçisi  professor  A.A.Xəiəfovun 
əsərləri  son  dərəcə  əhəmiyyətlidir.  Iərtib  olunmuş  kataloqlarm  və  digər 
məııbələrə  görə,  hesab  edirik  ki,  bu  areala  aid  olan  tiirk  dilli  ərəb  yazılı 
əlyazmalarm  qoruııub  saxlanılmış ən qədim niisxələrinin  sayı  bütiinlükdə  100- 
120-yə qədərdir.
Tədqiqatçı  A.  B.  Dmitrieva  yazır.  Oğuz -   qıpçaq  türk  tayfalarınm  Orta 
Asiyadan  qərbə,  Ön  Asiyaya  hərəkəti  ilə  əlaqədar  olaraq  Zaqafqaziyada  XI 
əsrdə  tiirk  dilli  əhali  çoxluq  təşkil  edirdi.  Onlann  bir  hissəsi  Zaqafqaziyada, 
əsasən  Azərbaycanda  qalmış,  bu  da  göstərilən  rayonda  dilin  türkləşməsinə 
səbəb  olmuşdu.  (215  s.  434)  XIII  əsrdə  yerli  və  gəlmə  oğuz  ~  qıpçaq 
tayfalarının  bazasıında  arcalın  ərazisində  Azərbaycan  milləti  formalaşır. 
Cənubi  Azərbaycanda  daha  “təmiz”  oğuz  -tü rk   dili  təşəkkül  tapır  və 
saxlanılır.  Şimali  Azərbaycanda  isə  dildə  qıpçaq  elcmentləri  aydm  büruz? 
veriı.  Deyilənləri  ümumiləşdirərək  demək  olar  ki,  Dəclə  -  Fərat  sahillərindən 
ıızaq  şətqə  doğru  böyük  coğrafı  ərazidə türk  tayfalan  məskuniaşmış,  müxtəli! 
arcallarda  baş  verən  geo-siyasi  proseslərin  nəticəsi  olaraq  türk  tayfalarının 
sayı  ya az ya çox  olaraq ərazinin  iqtisadi və mədoni  simasını  ifadə etmişdir.
Aıcalın  türk  əhalisi  tarix  boyu  mifaloji  yaradıcılığa  geniş  yer  vermışdi. 
Nəticodə,  dastanlar,  nağıllar,  rəvayotlər, mərasim  ədəbiyyatı,  folklorun  bir çox 
istiqaməti  müəyənləşərək  inkişaf edir və  bütiin bunlar türk dilində  baş  vcrirdi. 
folklor  nümunələıinin  yazılı  itadəsi  az  olduğundan  və  türk  dilindo 
olduğundan  bir  sıra  islama  uyğun  gəlmoyən,  bəzən  isə  tamamilə  zidd  olan 
clcmcntlor  qorunub  saxlanılmam.ş  və  bu  günə  qədər  də  çatmamışdı.  Yaz.lı 
monbolorın qorunub saxlanılmamasının  iso bir çox  səbəbləri olnuışdur.
170