Yazı materialı, əlyazma kitabı və kitabçılıq texnologiyaları ilə yanaşı, dastan

T Ü R K   X A LQ LA R IN IN   K İTAB  VƏ  K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
İndiyo  cjodər  I iirkiyə  Cümhuriyyəlində  kitsbxäns  işi  sdhəsində  önətnli 
nailiyyətlər əldə edilmişdir.  Hazırda ölkədə  əksər kitabxanalar əvvəllər olduğu 
kimi  ayrı-ayrı  şəxslərin  mülkiyyəti  deyil,  dövlət  idarələri  hesab  olunurlar. 
Kitabxana  şəbəkələri  genişlənmiş,  yeni  tip  kitabxanalar  yaranmış,  yeni  iş 
növləri  (informasiyaya  açıq  çıxış  sistemi,  sərgilər,  kitab  həftələri  və  s.)  tətbiq 
edilməyə  başlamışdır.  Ali  və  oıta  ixtisaslı  kitabxanaçı  kadrların  hazırlanması 
üçün  xüsusi  kurslar  fəaliyyət  göstərir.  Tlirk  Kitabxanaçılar  Dərnəyi,  Milli 
Kitabxana  və  Biblioqrafıya  İnstitutu  yaradılmışdır.  Ölkəni'n  5  kitabxanası 
ölkəyə daxil  olan  ədəbiyyatm pulsuz məcburi nüsxələrini  ahr.
1934-cü  ildən  İstanbulda  milli  “Türkiyə  biblioqrafiyası”  çap  olunmağa 
başladı.
1952-ci  ildə  Milli  Kitabxananm yanmda Biblioqrafıya  İnstitutu yaradıldı 
və  o,  Türkiyədə  biblioqrafik  nəşrlərin  hazırlanmasında  Koordinasiya 
mərkəzinə  çevrildi.  Bu  institut  Türkiyə  biblioqrafıyasınm  hazırlanması 
məqsədi  ilə  xeyli  işlər  aparırdı.  1954-cü  ildən  sonra  isə  “Türkiyə  məqalələr 
biblioqrafiyası”nı  nəşr  etməyə  başladı.  Hər  iki  biblioqrafik  göstərici  ölkənin 
və xarici  dövlətlərin bir çox müəssisələrinə və kitabxanalarına göndərilirdi.
Bundan  başqa.  institut  “Türk  dövri  nəşrlərinin  toplu  kataloqu  (1729-
1928)”  ,  “Xarici  dillərdə  olan dövri  nəşrlərin toplu  kataloqu”  və  s.  nəşrləri  də 
çap  edir.  Vətən  ədəbiyyatmın  və  dövri  nəşrlərin  toplu  kataloqlarmm  daha 
geniş  şəkildə hazırlanması planlaşdırıhr.
XX 
əsri.n  70-ci  illərinin  əvvəllərində  Biblioqrafıya  İnstitutunun  tətbiqi 
elmlər  üzrə  dövri  nəşrlərin  toplu  kataloqunu  hazırlam ağa  başladı.  Toplu 
kataloqdan  başqa sahəvi biblioqrafık vəsaitlər,  göstəricilər,  bələdçilər də tərtib 
edilirdi.
Milli  kitabxanada  biblioqrafık  informasiya  fəaliyyəti  də  aparılırdı. 
Kitabxananın  Sənədləşmə  Mərkəzi  1971-ci  ildən  “Türkiyə 
C u m huriyy ətinin 
rəsmi  dövlət nəşrlərinin biblioqrafıyası”nı  və bir sıra digər nəşrləri 
buraxm ağa 
başladı.
Mərkəz  ölkə  daxilindən  və  xarici  ölkələrdən  gələn  yazılı  sorğuları  da 
araşdırır  və  cavab  göndərirdi.  Ttirkiyə  Elmi-Tcxniki  Sənədləşmə  Mərkəzi 
1965-ci  ildə Elmi-texniki  sənəd  üzrə  Şura tərəfındən  yaradılmışdır.  O, Türkiyə 
ərazisinə  daxil  olan  elmi-texniki  dövri  nəşrlərin  toplu  kataloqunu  aparır, 
kimya,  texniki  elmlər,  baylarlıq,  zoologiya,  kənd  təsərriifatı  və  s.  sahələr üzrə 
referativ  büllitcnlər  hazırlayıb  nəşr  edir.  Elmi-texniki  Sənədləşmə  Mərkəzi 
həm  də  Türkiyədə  olan  xarici  dövri  nəşrlərin  biblioqrafık  göstəricisinı 
hazırlayır,  sənədləşmə  üzrə  kurslar  təşkil  edirdi.  M ərkəzdə  yiiksək  səviyyəh 
peşəkar  mütəxəssislər  çahşırdı.  Bu  təşkilat  dövlət  idarələrinə,  universitetlərə 
sənaye  müəssisələrinə,  o  cümlədən  xüsusi  şəxslərə  informasiya  xidməti 
göstərirdi.
156
TÜRK  X A L Q L A R IN IN   K İTAB  V Ə   K İT A BX A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
Hazırda.  Tiirkiyə  dövlətinin  qarşısında  dtıran  kitabxana  işi  haqqında 
qanunun  və  məcburi  nüsxələr  haqqnıda  yeni  qanunun  qəbulu.  kitabxana 
işçilərinin  hiiquqi  statusu,  kitabxanaçıhq  təhsilinə  diqqət  yetirilməsi. 
kitabxanalarm  inkişafı  üçün  maliyyə  vasaitinin  artırılması  və  s.  kimi  ümdə 
vəzifəlor dıırur.
1 ürkiyə  universitetləri  və  onların  kitabxanaları  m üxtəlif  sistemlər  üzrə 
qurulmuşdur.  Bıına  görə  də  universitet  kitabxanalannın  bir  hissəsi  fakültə 
işçilərinin  daxil  olduğu  xüsusi  komissiyanın  rəhbərliyi  altındadır.  Universitet 
kitabxanalarına  vahid  rəhbərlik  sistemi  formalaşmayıb.  1950-ci  iliərə  qədər 
yaranan  universitetlərdə  mərkəzi  və  fakCiltə  kitab  saxlayıcısından  başqa,  bir 
çox  xüsusi  kitabxanalar  da  vardır  ki,  bu  da  belə  kitabxanaların  idarə 
olunmasını,  maliyyələşdirilməsini  və  komplektləşdirilməsini  çətinləşdirirdi.
1950-ci  ildən  sonra  yaranan  universitetlərdə  isə  kitabxanaların  sayınm 
məhdudlaşdırılması,  bütöv  bir  kitabxana  sisteminin  yaradılmasına  cəhd  olun- 
dıığu müşahidə olunurdu.
Ankara  universitetinin  kitabxanası  (1950)  Tiirkiyənin  ali  tnəktəb 
kitabxanalarından  ən  böyüyüdiir.  Təkcə  Dil,  Tarix  və  Coğrafiya  fakültəsinin 
kitabxanasınm  fondunda  200.000  nüsxəyə  qədər  kitab  fondu  var  idi.Ankarada 
yerləşən  Haccetepe  universiteti'(1967)  kitabxanası  da  universitetin  özii  kimi 
əvvəllər  Ankara  Universitetinin  tərkibinə  daxil  olan  tibb  institutları  və  tibb 
lakültələrinin bazasında yaradılmışdır.
6 'azi  U niversileti  1982-ci  ildə  Ankarada  Dövlət  Universiteti  olaraq 
yaradılmışdır.  (1926-cı  ildə  yaranma  ili  qəbul  edildiyindən,  Universitet 
logosunda  hər  iki  tarix  də  göstərilməkdədir.)  Türkiyənin  ən  böyük 
universitetlərindən  biridir,  Türkiyədə ən böyük təhsil  sisteminə  sahibdir.
Türk  Cümhuriyyətləri,  ona  qohum  və  yaxın  ölkələrdən  gələn  1500-dən 
çox  tələbəsi  ilə  Gazi  Universiteti,  xaricdən  ən  çox  tələbə  qəbul  edəıı 
universitetdir.  Gazi  Universitetinin  hazırda  təhsil  və  təlimi  davam  ctdirən  22 
fakültəsi,  7  yüksek okulu,  12  məslək yüksek  okulu,  26 araşdırnıa Mərkəzi  və 5 
Institutu  vardır.  Gazi  Universiteti  Kitabxanası  2004-cii  ildə  Rektorluq  binası 
içində  yer  alan  11.000  m  yeni  və  müasir  xidmətlər  təqdim  edən  binastnda 
xidmətə  başlamışdır.  Kitabxana  Ankaranın  ən  genişmiqyash  (əhatəli) 
iondlarından  birinə  sahibdir.  Kitabxana,  150.346  ədəd  kitab,  61.938  ədəd 
cildli  jurnal,  10.474  ədəd  yüksək  lisans  tezi  (magistr  disscrtasiyası)  olmaqla, 
ümumilikdo  222.758  cild  çap  məhsulu  fonduna  sahibdir.  Dövri  nəşriərin  sayı 
702-si  xarici,  583-ü  Tiirkcə  olaraq  ümumilikdə  1.285  ədəddir.  2006-cı  ildə 
təxminən  20.000  ədəd  elektron  jurnal  və  30  ədəd  online  məlumat  bazasına 
Çixışı  olmuşdur.  Kitabxanaya  daxil  olunan  yeni  nəşrlərin  sayı  hər  il  10.000- 
15.000  arasındadır.  Kitabxanada  təxminən  200  kompiiter  tədqiqatçılann
157

T Ü R K  
v a t
 
o t
  ARTNIN  K İTAB  VƏ  K J7A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
xidmətinə 
v c rilm işd ir. 
Universitei* 
y e n ı 
başlayanlar 
u ç u n   h ə r  
tədrıs  ilinin 
ə v v ə lin d ə   k ita b x a n a   ilə 
tamşhq ( ^ m )  proqramlan  həyata keçınhr. 
.
İstanhul  universitetixin  Utabxamsı
  (1925)  mərkəzı  kıtabxanadan  başqa 
7  lakültə  və  m üstslit'  iytisaslaşmış  kitabxanalardan  ibarətdir.  Kitabxana 
məcburi  nüsxa  a[lr'  Ümamilikdə  onun  fondunda  1  mln.  niisxə  ədobiyyat,  o 
cümlədən  mərkəzi  kitabxanada  250  min  nüsxə  kitab  və  dövri  nəşrlər  vardır. 
[s ta n Hıl  U nivcrsitc-fJ 
Kitabxana  və  Sənəd  Dairə  Başqanlığınm  tarixçiləri 
jşM nbul  (Jn iv e rsi'e tin in  
başlanğıcım  Fateh  Sultan  Mehmetin  XV   əsrin  ikinci 
yarısında  tik^rdiyi 
mədrəsədən  götürdüyünü 
qeyd 
edirlər. 
İstanbul 
Üniversiteti  Mərkəzi  Kitabxanasımn  fondu  XV  əsrdon  qalma  tiirkcə  və  xarici 
dilli  əsarfcrdən  ibarətdir.  XX əsrin ilk rübündə, əsasən əlyazma və 
oski 
əlifbalı 
türk^ə  çap  osərlorindən  ibarət  olan  fondu,  1928-ci  il  əlifbanm  dəyişməsindən 
sonra,  yeni türk  əlifbasıyla  çap  edilmiş  əsərlərlə  zonginləşmoyə  davam  etmiş, 
çap  əsərlarinin  və  Rəsimlərin  Derleme  Qanunu  (1934)  qəbul  edildiyində  isə, 
Türkiyə  Cümhuriyyəti  Dövlətinin  sərhədləri  daxilində  nəşr  edilən  əsərləri 
toplamağa  başlamışdır.  Öz  fondunda  müxtəlif  əsərləri,  dillərdə  ədəbiyyatı 
toplamağı  bacaran  ən  qədim  və  ən  büyük  universitet  kitabxanasıdır.  Türkiyo 
Böyiik  Millət  Məclisi  Hökumətinin  yaradılması  (23  Aprel  1920) 
v ə  
Türkiyə 
Cümhuriyyətinin  elanım  (29  Ekim  1923)  izləyən  illərdə  Darülfünım 
Kitabxanası  adtnı  dajiyan  bu  kitabxana,  1933-cü  ildə  həyata  keçirilən 
universitet  islahatı  /lə  İstanbul  Universiteti  Mərkəzi  Kitabxanası  adını 
almışdır.  llk  rəhbən  Hasan  Fehmi  Ethem  Karatay  xaricdə  kitabxanaçıhq  ali 
təhsili  almış  bir  memardır.  Türkiyənin  digər  universitet  Kitabxanalarına 
nisbətdə  avtoı:iatlaşdırmaya  keçməsi  daha  gec  və  yavaş  olsa  da,  əski  və  yeni 
binalarında  nıilli  və  beynəlxalq  səviyyədə  istifadəçilərinə  verdiyi  xidmətlər, 
kəmiyyət  olıraq  yüksək  sayda  və  keyfıyyət  olaraq  da  çox  müasirdir.  Bu 
çağdaşlaşrmda,  müasirləşmədə  son  yeddi  ilin  gotirdiyi  yeniliklər  üstünlük 
təşkil  edir  Onun  kataloq  sistemi,  inkişaf  etdirilərək  bu  gün  də  fəaliyyət 
göstərməkdədir.
İstaıbul  Texniki  Universitetində
  (1944)  mərkəzi  kitabxana  ilə  yanaşı, 
iakültə  Litabxanaları  da  fəaliyyət  göstərir.  Onun  fondunda  60  236.min  nüsxə 
ədəbiy^at  fondu  tormalaşıb  ki,  bu da  əsasən  universitetin  tərkibinə  daxil  olan 
texnik' məktob və liseylərin kitabxanalarımn toplusudur.
D rtadoğu  Texnikı  Universietinin  kitabxanası
  Ankara  şəhərində  yerləşir 
və  1957-ci  ildə  əsası  qoyulmuşdur.  Müasir  tipli  kitabxanadır,  70  min  nüsxə 
odaMyyatdan  ibarət  fonda malikdir və geniş beynəlxalq  məlumat mübadiləsini 
hcyata keçirir.
(  ukurova  Universiteti  Kitabxanası
  (Adana)  Universitetin 
K ıtab x an a sı 
4 
Aprcl 
1979-cu  il  tarixində  Kitabxanaçıhq  Institutu  tərəfmdən  Tibb
l 
ak iilto sin in  
Dekanlıq  binasında  açılmış  vo  1997-ci  ilin  Yanvar  ayında  yeni
158
TÜRK  X A L Q L A R IN IN   K İTAB  VƏ  K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
binasma  köçürülmüşdiir.  Kitabxanamn  fondu  155.000  kitab,  90.000  niisxo 
dövri  noşr.  797  ədəd  qədim  niisxələr,  2161  odod  dissertasiya  avto-rcfcratlan 
(Akademik  Aşama  Dosyası)  vo  9  çeşid  CD  verilonlor  bazasından  ibarotdir. 
Cukurova  Universiteti  Kitabxanasında  müollitnlorin,  toloboloıin  vo  digor 
todqiqalzılarm  ehtiyac  duyduqlan  informasiya  axtarışı  xidmətlori  üçün  kifayət 
qədər  PC  və  CD  molumat  bazaları  mövcuddur.  Kitabxana  fərqli  elm 
saholəriııə  aid  20  odod  molumat  bazası  ilo  (Blackwell  Synergy,  Cambridge 
Journals  Online,  C.Ü.  A'dan  Z'yc  Elek-tronik  Dcrgi  Listesi,  Ebsco  Host  - 
Academic  Search  Prcmier,  Ebsco  Host  -  Business  Searclı  Premier, 
Engineering  Village  2,  IEEE/IEE  Elcctronic  Library  (IEL),  lnstitutc  of 
Physics,  ISI  -  Web  o f  Science  (Sciencc  Citation  Index,  Social  Sciences 
Citation  Indcx),  Kluwer  Online,  Math  Science  Net,  OVID,  Oxford  Online 
Journals,  ProQuest  AGRICOLA  Plus  Text,  ProQuest  Medical  and  Health 
Package,  Science  Direct,  Springer  Eink,  Swetwise  və  Wiley  InterScience) 
istifadəçilərinə  xidmot  etməkdədir.  Eləcədə  1500  odod  müxtolif  mövzularda 
fılm,  kitab,  jıırnal  və  elmi  CD  resurs  mövcuddur.  Kitabxananın  müxtolif 
yerlorindən  toplam  90  internet  bağlantı  nöqtəsi  fəaliyyət  göstərir.  Kitabxana, 
Türkiyədəki  12  Avropa  Biıiiyi  Sənədləri  Morkozindon  biridir.  Kitabxana; 
Konfmns  Zah,  Oxu  Zalı,  Dövri  Nəşr  Zalı,  Yeni  Adana  Qozcti  Xiisusi  Foııdu, 
Müraciot. mənbələri  və  Informasiya  Morkəzi,  CD  Fondu,  Sorbost çalışma  Zalı, 
Aktual  Nəşriər,  Qodim  vo  Nadir  əsərlər  Fondu,  Disscrtasiyalar  və  Avtore- 
feratlar  (Akadcmik  A şam a  Dosyaları)  Fondu,  Avropa  Birliyi  Nəşrlori  Fondu, 
İntcrneto  çıxışı  olan  Termınallar,  Xiisusi  çalışma  kabinetlori  vo  fşorg  Zalı  ilə 
xidmot  etməkdədir.
İbtidai  və  orta  ümumtəhsil  nıəktəblərinin  I  və  II  pilləlori  vo  peşo 
nıoktoblori  kitabxanaları  Türkiyədə  bir  ad  altmda  məktəb  kitabxanalan  adı 
altında  fəaliyyət göstərir.70-ci illərin əvvəllərində ölkədo ümumilikdo  700  min 
nüsxə  fonda  malilc  olan  1800  məktəb  kitabxanasınm  olduğu  monbolordo  qcyd 
olunur.  Oksor  ibtidai  moktoblordo,  xüsusilodo  ucqar  rayonlarda  yerloşon 
məntəqələrdo  kitabxanalar  mövcud  olmayıb.  Məktob  kitabxanaları  1975-ci 
ildon  M aarif Nazirliyinin  rohbərliyinə  vcrilmişdir.  U/.un  illor  bu  kitabxanalar 
(xüsusilo  də  ibtidai  moktəblərdə)  maarif və  mədəniyyot  oıqanlarınm  fəaliyyot 
dairəsindən  kənarda  qalmışdır.  Ilesab  edilirdi  ki,  moktob  kitabxanalarmm 
xüstısi  diqqoto  chtiyacı  yoxdur,  onların  təşkili  vo  inkişaf  etdirilmosi  ilo 
moktoblər özləri  moşğul  olmahdırlar.
İdarə  və  miiəssisə  kitabxanalarına  morkozi  dövlot  tosisatlarının, 
nazirliklorin,  m üxtəlif idarə  və müossisələrin kitabxanaları  daxildir.
Xüsusi  kitabxanaların  bu  şobəkosino  elmi  və  mülki  idarolorin  vo 
müxtəlif qeyri-dövlət  toşkilatlarımn  kitabxaııaları  daxildir.Bu  tip  kitabxanalar 
fondunu  monsub  olduqları  idarəlorin  profılino  vo  mövzusuna  uyğun  olaraq
159

T Ü R K   XALQ LA R JN IN   K İTA B  V Ə   K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
satınalrna,  kitab  m übadibsi  vo  hodiyyələr  vasitəsilə  komplektiəşdirilir.  Belə 
kitabxaııaların  on  böyükləri  Türk  Tarix  Cəmiyyətinin  kitabxanası  (Ankara, 
1931),  Geoloji  araşdırmalar İnstitutunun kitabxaııası  (1935),  Türk  Linqvistika 
Cəmiyyotinin  kitabxanası  (1932)  və  s.-dir.  Onların  fondunda  15  mindən  60 
min cildə  qodər kitab və dövri  nəşrlər saxlamhr.
Memorial  və  muzey  kitabxanaiarıda  Türkiyədə  geniş  yayılmışdı. 
Dünyada  orəb,  türk  və  fars  dillərində  olan  əlyazmaların  80%-i  Türkiyənin  bu 
tip  kitabxanalarında  saxlanüır.  Burada,  həmçinin  erməni,  yunan,  latın  və  s. 
dillərdə  olan  əlyazmalara  da  rast  gəlinir.  Ə lyazm alann  dəqiq  sayı  məlum 
deyil,  çünki  onların  çox  hissəsi  biblioqrafik  təsvir  olunmamışdır.  Bundan 
başqa  şəxsi  külliyyatlardan  əlyazmaların  kitabxanalara  verilməsi  prosesi  tam 
başa çatdırılmamışdır.  Əlyazmalardan başqa,  bu kitabxanalarda  həm də  köhnə 
çap  kitabları  da  saxianıhr.  Belə  kitabxanaların  ən  böyüklərindən.  Topqapı 
sarayımn  muzey  kitabxanasmı  (1718),  Süleymaniyyə  məscidinin  kitabxana- 
sım  (1752),  Aya-Sofya  məscidinin  kitabxanasmı  (1740),  Nuruosmaniyyə 
kitabxanasını  (XVIII  əsr),  Millət  kitabxanasını  (1916)  və  s.  göstərmək  olar. 
Süleymaniyyə  kitabxanasında 
1975-ci 
ilə 
olan 
m əlum ata 
görə 
öz 
müəlliflərinin. adını  daşıyan 94  kolleksiya vardır ki,  bu  da  63908  əlyazmadan, 
32629  köhnə  çap  kitablardan,  4381  mikrofilm  və  222  əlyazmanın 
fotosurətindən  ibarətdir.  Adlan  çəkilən  kitabsaxlayıcılardan  başqa  Türkiyədə 
və  xaricdə  yaxşı  tanman,  məşhur  Köprülü  kitabxanası(1616),  A tıf  əfəndi 
kitabxanası  (1741),  Raqib  Paşa  kitabxanası  (1763),  M urat  H oca  kitabxanası 
(1745)  və  bir  çox  başqa  bu  kimi  kitabxanaların  da  adlarmı  qeyd  etmək  olar. 
Onlarm  fondunda  2  mindən  17  minədək  əlyazma  və  köhnə  çap  kitablar 
qorunub  saxlanıhr.  Bütün  bu  memorial  və  muzey  kitabxanalan  əsasən 
İstanbulda  yerləşir.
Kütləvi  kitabxanalar  bir  çox  nöqteyi-nəzərdən  (təşkilati,  maliyyə 
təminatı,  fondunun  həcmi  və  tərkibi,  komplektləşdirmə,  kadrlann  vəziyyəti, 
oxuculara  xidmət  və  s.  baxımdan)  kifayət  qədər  geniş  və  bir-birindən  fərqli 
şəhər  kitabxanaları  şəbəkəsidir.  Onlann  bir çoxlarmm  fondunda köhnə  çap  vo 
əlyazma  kitabları  da  vardır.  1975-ci  ilin  məlumatına  görə  3  min.  çap 
əsərlərindən  və  160  mindən  çox  əlyazma  kitablanndan  ibarət  fondu  olan  334 
kütləvi  kitabxana mövcud  olmuşdur.  Bu  kitabxanalar  öz  fondlarını  Kitabxana 
idarəsinin  köməkliyi  ilə  satın  almaqla,  pulsuz  rəsmi  nəşrlərin  və  hədiyyələrin 
verilməsi  yolu  ilə  komplektləşdirir.  Türkiyədə  3  ən  böyük  kütləvi  kitabxana  - 
Ankara  kütləvi  kitabxanası  (1928),  Bəyazid  məscidi  yanmdakı  kitabxana 
(1882)  və  İzmir  Milli  kitabxanası  (1912)  məcburi  nüsxə  alırlar.  Böyük  kütiəvi 
kitabxanalar  sırasına  İstanbul  bələdiyyəsinin  kitabxanasını  (1929)  və  Bursa 
kütləvi  kitabxanasını  (1948)  da  aid  etmək  olar.  Onların  fondunda  10  mindən 
100  minədək  kitab  saxlamhr.  Kütləvi  kitabxanalar  Mədəniyyət  Nazirliyi
160
TÜ R K   X A L Q L A R IN IN   K İTA B  VƏ  KİTABXAIVA  M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
tabcçiliyində  olan  Kitabxana  idarəsiııin  rəhbərliyi  altındadır.  Onlar  nsasən 
dövlət  tərəfindən  maliyyələşdirilir.  1975-ci  ildə  bu  kitabxanalara  85  mln.  türk 
lirəsi  həcmində  maliyyə  vəsaiti  ayrılmışdır.  Qeyd  edildiyi  kimi  kütləvi 
kitabxanaların  təşkilində  bələdiyyələr  də  iştirak  edirdi.  Kitabxana  binalarının 
inşasında,  onların  fondunun  təşkilində  yerli  kitabxana  cəmiyyətləri  və  xüsusi 
şəxslər  böyük  rol  oynayırdılar.  Bundan  başqa  şəhərlərdə  xalq  cvlərinin,  kənd 
ycrlərində  isə  oxu  zallarınm  (halk  odaları)  kitabxanalan  da  əhaliyə  kitabla 
xidməti  həyata  keçi-rirdilər.  Onlar  Xalq  M aarif  Idarəsi  (Halk  eyitim  gencl 
müdiirlüyü)  tərəfındən  yaradılır, təşkil olunurdu və əsasən adı  çəkilən idarənin 
qərarı  ilə ııəşr olunan  ədəbiyyatla komplektləşdirilirdi.  Kitablann müəllifini və 
mövzusunu  xüsusi 
komissiya  müəyyən  edirdi. 
1955-ci 
ildə  Maarif 
Nazirliyinin  qərarı  ilə  kütləvi  kitabxanalar  kənd  yerlərində  evə  kitab  verilişi 
bölmələri  açmış,  «yeriyən»  (səyyar)  və  ya  stasionar  kitabxanalar  təşkil 
etmişdilər.  Bü  kitabxanalar  maliyyə  imkanları  və  məkan  şərtlərindən  asılı 
olaraq  avtobuslarda gətirilirdi.  70-ci  illərin  əvvəllərində ölkədə 2  mindən  artıq 
xalq  evləri  və  oxu  zalları  var  idi.  1974-cü  ildə  Ankara,  Ərzurum,  Əskişəhər, 
Qaziantep,  Adana,  İstanbul,  İzmir,  Kayseri,  Konya,  Ordu  və  digər  şəhərlərin 
ətrafındakı  kənd  yeıiərində  15  «bibliobus»  xidmət  göstərmişdir.  Rəsmi 
məlumatlara  görə  «yeriyon»  kitabxanalarda  377486  oxucuya  55012  kitab 
verilmişdir  və  31313  oxucu  qeydə  almmışdır.  Ümumilikdə  1974-cü  ildə  372 
bölgədə  əhaliyə  belə  kitabxana  xidməti  göstərilmişdir.  Belə  ki,  türk 
kəndləriniıı  böyük  hissəsi  kitabxana xidmətindən məhrum  qalmışdır,  çünki  bu 
işin  təşkili  üçün  kütləvi  kitabxanaların  çox cüzi  hissəsi  Kitabxana  idarəsindən 
maliyyə  vəsaitİ,  nəqliyyat  və  kadrlar ala  bilirdi.  Uşaq  kitabxanaları  və  kütləvi 
kitabxanalarm  uşaq  bölmələri  Türkiyə Respublikası  üçün  yeni  kitabxana  növü 
idi.  İlk  uşaq  kitabxanaları  1952-ci  ildə  açılmışdır.  1975-ci  ildə  onların  sayı 
300-dən  çox olmuşdur.
TÜRKİYƏ  CUMHURİYYƏTİ MİLLİ  KİTABXANASININ 
YARADILMASI VƏ  FƏALİYYƏTİ
Qədim 
və 
orta 
əsr  Türkiyəsində 
kitabçılıq 
və 
kitabxanaçılıq 
nıədəniyyətinin  bir  sıra  elementləri  Azərbaycaıı  mədəniyyəli  ilə  ortaq 
əlamətlərə  malik  olmuşdur.  Türkiyə  ərazisi  diinya  mədəniyyətinin  beşiyi  olan 
bir  çox  sivilizasiyaların  yaranması  və  yayılmasına  şahidlik  etmişdir.  Zəngin 
tarixi  hadisələr,  insan  zəkasının  nailiyyətləri,  miiharibələr  və  yox  olmuş 
sivilizasiyalar  'I urkiyə  ərazisində  baş  vermiş.  bəziləri  tarixin  dərin  qatlarında 
qorunub  saxlanmış,  bəziləri  ilə  bütünlüklə  silinib  yox  olmuşdur.  Türkiyə 
coğrafiyasında ən  erkən dövrlərdən  əlifbaların  yaranması,  ilk  yazt  matcrialları,
161

TÜRK   XALQ LA R IN IN   K İTAB  V Ə   K İT A B X A N A   M Ə l) v ) N İ v v .v r j
kitab  və  kitabxana  mədəniyyatinin  yaranması  i b   əlaqədar  xeyli  tar'  ' 
arxcoloji  və  faktoqrafik  məiumat  qorunub  saxiam lm ışdır.  Orta 
os
T '
a
' 
xüsusilo  inkişaf etmiş kitabçılıq və kitabxanaçılıq  ən ən əb ri  tarixi  m ənbəbd * 
təzkirə  və  digər  sonədlərdə  öz  geniş  təsvirini  tapmışdır.  Suitan  Bəyazid'3’ 
Sultan  Sulcymamn  saray  kitabxanaları  dövrünün  dövlət  kitabxanası  m'li: 
kıtabxana  statusu  daş.mış  və  zamamn  ən  möhtəşəm  kitabxanaJarındnn  w  • 
olmuşdu. 
ÜU1
Türkiyənin  cənub  qərbində  arxeoloqiar  tərəfındən  tap.lm .ş  Hett  imneriv, 
s.mn xarabalığında üzo ç.xm.ş kitabxanada gil  kitabələrin  nmxi  əlitha  i]ə vSdl 
djldə  ya/ılmış  olmasmı  mutəxəsısslər müəyyən  etmişdir.  Bu  ərazidə  müxtəlif 
” '‘W
3
>b«"inyaradıim ast  v ,   bşokkQI  etm »s i  baqqlnda
Osnıaıılılann hakimiyyəti  illərində Fateh  Sultan  M əh m əd in .  Qanuni  Sııltan 
Suleymanın,  Sultan  I  Mahmudun,  Sultan  III  O htm din  Sıılı-m  [  ır 
-a-
İbrahim  Pasa  K  I, 
A 
? 
, 
ara  R a c,p   1  a?a’  NcvşehirJİ 
Damat
^  
8 
Şa  VƏ  dlSərİ3n  kitaha  daim  böyük  önəm  verrnis
şəxsı  kitabxanalar VciratiTiıs və /anfxin 
v
  n  ı  *  ı
Sultan  .sarayında  fəaliyyət 
g S s ,"rf "
  t   l
v 
f  S ,,,a l“rmi!  'M lik
edilmis  Sultanın  hirmv-.c'  w 
u- 
ana  i!  c*a,m  daha  önəmli  hesab
Bəyazid adma Dövlət 
butün dövlətin dicWo!  m ərkəzində olmuşdu.
kitabxananın  100 
İ I I İ ^
S
^
^
 
R D u m an in   1984-CÜÜd3
dövrün  kitabxana  mədəniyyətink  v a J ^  
T   kltabda  rürkj>'ədo  -ycm 
tapır.  Istanbulun  paytaxt  oldusu  y L  
VƏ  ,nki?afi  öz  əksini
fəaliyyətıni  təmin  etmək  üçün  Sultan 
küabxanasını»  ümıımaçıq
dövrdə  Osmanh  hakimiyvƏtinin  W  
•  2 ! f  
m d
  səronca,n  verdl-  Bu
kitabxanalarqurulm ahd^’ d -y ən m n rif21”   ^ .Əmləkətın  bütün  nahiyələrinda
Dövrün  maarif  naziri  Mustafa  PaS;i‘s n l t ^  ^ ı f XS  Sədrəzəm  SoidPaşaidi. 
etdiyi  kitabxananm  tarixi  idarə  b i L ı  
B syazıdm   1506-cı  ildə  təsıs
Əbdülhəmid  d ö vbt  xəzinəsindan  ı 
nW  restavrasıy as"ia  başladı.  Sultan  II
haziran  ay,n,„ 
24
-də  k C b x ™  
a y ' , ä '
  ”  
i m < İ
  * >
açıhşj  zam an. 
rosmi
  sənodlərlə  «^ef 'KStatUS!a  is ü ,a d əyə  açıldı.  Kitabxananın 
m ətbuat  səhifələrində  bu  k i t a b x a n . Ü , u ÜmUni.'''  vazıldlĞ'  h alda’  bir  çox 
olunurdu. 
Kitabxanamn  daş 
kit  b 
aneyı 
ticy°  də  müraciot
yazılm as.na  baxmayaraq  t ə d a i n f l i ^ x f ^ 3 
“K itab x an eyi-üm um i-O sm ani” 
dövrü.ı  şərtlori  ilə  b c b   bir  şəkil  1 
'P Uman  da  b esab   e d ir  ki,  bu  yazılış 
kitabxana  statusu  dasım ıs vo fnni-  3 
,r'  Bc,:3 
həqiqətdə  bu  əsil 
m illi
1884-cü 
ildə 
təm ir  o
f
c
  -  
num ayondəlorınin  iştirakı  i b   tənt-,  r  
t 
a 
a,im ,ərin  
v3
 
xaltl,n
nə 1  ?əki,c,ə  açıhr.  Kitabxanam n  ilk  rəhbori
162