Yazisi abiDƏLƏRİ I hiSSƏ Bakı «Elıü və təhsil»

f4
11. Birləşdirib sonra g ələn  zamanlardakı dövrləri 
Bir kşana onların  ham ısını birlikdə soxub 
Birlikdə yenə üç zam andakı ölçüsüz zamanları 
Biz bir anın ucuna soxub solğunlaşa bilək.
12.  Burun keçmiş  öndən  ucdan son zamana təki 
Hər tərəf, bucaq boyu  həm in bir şəkildə 
Çart-çurt edib mümkün  olmayan ulus nizamını,
Təməlini, yerini  bir-bir zərrədə tənzim edək.
13.  Göstəriləcək gen şöhrəti  gələn arabası üstün üsulu 
Gözəl Maytri gözəl  savab m ahir müdrik biliyi
Körşi  üsul  samadıhq güc,  qüvvəti  i!ə 
Doğru anlamağın gücünü könülcə yığaq.
14.  Etdikcə əm əl gücünü qıraraq sona yetirib,  təmizləyib 
Qaynaşan ehtiras gücünə  səd çəkərək tükədib 
Yaxalayan şeytan  gücünü qıraraq qorxudub
Şiddətli arzu  ilə  h ər nəcibin gücünii  tamamlayaq.
15.  Arzulayıb yaxşı  ümid olma,  oxutma,  vəz etmə 
Oyuğa girmə, yaxşı təm izləm ə,  ümid etmə,  arzulama, 
Uzun  zaman xidm ət etm ə,  uzun zaman bağlanma 
Kənar sərhədi  olmayan  dərin, dibsiz dənizlər keçək.
16.  Anlayaraq,  düzəldərək üç zamandakı  o bütün qaliblər 
Tutan  bodı  üsullarını artıq  səadət diləyini
Hər nəcibin üsulu  yenə tamamlayıb, yerinə yetirib 
Anlayanlar hökmdarının anlamağı  ilə anlayaq.

Olub
Bu  şeir  3  bənddən  ibarətdir.  Bütün  qədim  türk  şeirində 
olduğu kimi,  burada da misranın əvvəli qafiyələnir (birinci bənd -  
bu,  bo,  bo, bo ikinci bənd -  yü,  yü,  yü,  yü,  üçüncü bənd -  ö,  ö,  ö, 
ö).  Lakin digər şeirlərdən fərqli olaraq burada misrasonu qafiyənin 
aşağıdakı  xüsusiyyətlərinə  təsadüf  edilir:  birinci  bənddə 
erür 
rədifindən  əvvəl  bəndin  bütün  dörd  misrası  qafiyələnir  -  
kingü, 
alğu,  bilgü,  kılğu;
  həm  ikinci,  həm  də üçüncü bəndlərdə birinci və 
ikinci  misralar  öz  aralarında  qafiyələnir,  üçüncü  misralar 
sərbəstdir,  dördüncü  misralar 
erip
  sözü  ilə  bitir,  lakin  bu  sözdən 
əvvəl  həmin  misralarda  qafiyələnən  söz  olmadığı  üçün  onları 
rədif hesab etmək olmaz.  Bu sözə yalnız ikinci  və üçüncü  bəndləri 
birləşdirən  söz  kimi  baxmaq  olar.  Şeirdə  4  misra  14  hecalı,  8 
misra  15  hecalıdır.  Şeirin admı  şərti  olaraq,  məzmuna və  son sözə 
görə «Erip» («Olub») qoydum.
M ətn
1 .Bu iş üçün  bodisatav yolıpa kirgü erür 
Bodisatav bolayın tip bodisit alğu erür 
Bodisitnıg alğu yapın boşğurur bilgi erür 
Boşğunğalı küsüşlüglər bu sakınç kılğu erür
2.  Yüzə bada bu sansarta yüşərü talıkıp 
Yügürü kaça biş yollarta yük yütə yalkıkıp 
Yürək, bağır üşülgü əm gək təginür tmlığmp 
Yügərü kin umuğıqa yüküngü törü erip.
3. Örü kodı atırd sakmç öçürüp, kidərip 
Öşkə adınka asığlığ iş büdürüp, büdkərip 
Ölür toğar bu sansartm öntürür, osğurur 
Ögtin, kaptın öqisigig öggülüg öd erip
2»6
T ərcü m ə
1.  Bu iş üçün bodisatav yoluna girməkdir.
Bodisatav olum  deyib bodisit olmaqdır.
Bodisitin alma üsulunu öyrənə bilməkdir.
Öyrənən bu arzulular bu  fikri edir.
2.  Üzərək-bataraq bu sansara doğru gedib 
Yüyürərək,  qaçaraq beş yolda yük yükləyərək uzanıb 
Ürək, bağır qopacaq əzab çəkən canlının
İndiki, sonrakı  ümidinə  təzim etmə qanunu qoyub.
3.  Altda  üstdə  ayrılıq  diişüncosi  söndürüb,  gizlədib 
Özünə başqasının  faydalı  iş bitirib, tamamlayıb 
Ölər,  doğar bu sansardan çıxarır,  xilas edir. 
~ 
Anadan,  atadan başqalarını öymək zamanı olub.
2 S 7

Etiraf
Şeir  5  bənddir.  Bütün bəndlər  misrabaşı  saitlərlə  qafiyələnir 
(birinci bənd -  u,  ikinci bənd -  ö,  üçüncü bənd -  a,  dördüncü bənd 
-   i,  beşinci  bənd  -   ö).  Bəzən  sonqafıyəyə  də  təsadüf  edilir; 
məsələn:  1-ci  bənd  -  
kaltımız,  saitimiz,
  2-ci  bənd  -  
azlanu. 
kəglənü,
  3-cü  bənd  -  
sözləmiş,  kizləmiş,
  4-cü  bənd  -  
tavlanu, 
yalvaru,
  5-ci  bənd 
bəkləlip,  bağlalıp.
  Bütün  bəndlərin  üçüncü 
misraları  sərbəstdir.  Dördüncü  misralar  -   tımız,  -  timiz  şəkilçili 
sözlərlə  bitir.  Güman  etmək  olar  ki,  bu 
üsuldan  bəndləri 
birləşdirmək  üçün  istifadə  edilmişdir.  Şeir,  əsasən,  on  dörd 
hecahdır,  lakin  1  (üçüncü  misra)  on  üç  hecalı,  1  (on  dördüncü 
misra)  on  beş  hecalı  və  1  (doqquzuncu  misra)  on  altı  hecalı  misra 
mövcuddur
Mətn
1.  Uka bilü umamaktm oğatıp kaltımız 
Uz ödləşip,  öd erigip unıtıp saitimiz 
Una anıq tıltağınta tctrü evrilip
Odun nızvamka arsıkın utlısız boltumuz
2.  Özni ögün, yadnı irip ölmigü azlanu 
Övkə üzə örlətilip ööçəyü kəglənü 
Örgüt tutçı tərz körümüg öridmək başlığlığ 
Öqi örji tsuy,  irinçü, yazuklar yaztımız
3.  Ayı üküş ad, belgülər üzə atıru sözləmiş 
Anı buzun adkağ sayu ertürü kizləmiş 
Abıpıray yolm aşıp aqkaru umatm
Arış arığ çm, nom ayığlar irtimiz
4.  İnçsirədgü əmgədgütə ivip tərk tavranu 
İntki yarağ kılmğu üçün inilü yalvaru
İyin ögirməklig işig maru kəmişip 
İstim tutçı edgü yıltız ısilgü kıltımız.
2 8 8
5.  Ödün ödün evlig,  barklığ kıınlıkta bəkləlip 
Üküş ilig tuduğ üzə bəkürü bağlalıp 
Öşi sakmç sakmm adm üşəlip, adkanıp 
Öniş yolça barğu evriş üştümüz,  kəztimiz.
Tərcüm ə
1.  Anlayıb-bilməyi  bacarmaqdan oyanıb qaldıq. 
Yaxşı m əsləhətləşib,  öyüd verib unudub saldıq.
İndi  onun səbəbindən tərs  çevrilib
Günah ehtirasm a aldanıb nəsibsiz olduq.
2.  Özünü  öyiib,  yaddan  iyrənib,  ölməyi qısqanaraq 
Nifrət ilə  təchiz edib sönərək, kin bəsləyərək 
H əm işə  fasiləsiz tərs görüş bəsləmək başda olmaqla 
Başqa-başqa günah,  qüsur, xəta yazdıq.
3.  Lap çox ad, nişan ilə ayıraraq söyləmiş.
Onu  pozub h ər bağdan  keçirərək gizləmiş. 
Abıpıray*'уо\шш
 aşıb anlamağı bacarmadan 
Pak,  təmiz,  həqiqi din əsasını məğlub etdik.
4.  İncidərək əzabında əzib pis davranaraq,
İndi  lazım olduğu üçün alçalaraq, yalvararaq, 
Dolayısı  ilə sevinməli  isi irəli  buraxıb,
Arzu  fasiləsiz yaxşı ulduzu azalan etdik.
5.  Zaman-zaman evli,  saraylı zindanında gözləyib, 
Çoxlu eli,  girovu  ilə sıx bağlanıb,
Heç bir fikir düşünmədən sarılıb,  saplanıb,
Çıxış yolu ilə gedən dönməni qapadıq, kəsdik.
*  Başa düşmədim
2 8 9

Doğru  yol
Şeir  5  bənddən  ibarətdir.  Bəndlərin  misraları  baş  sözlərdən 
qafıyələnir: birinci bənd -  a a a a,  ikinci bənd -  ba bi bi bi, üçüncü 
bənd -  u u u u, dördüncü bənd -  a a a a, beşinci bənd -  a a a a.  Son 
qafiyəyə  gəlincə,  bu  belədir:  birinci  bəndin  1-ci,  2-ci  və  3-cü 
misraları,  ikinci bəndin  1-ci və  3-cü,  2-ci və 4-cü misraları, üçüncü 
bəndin  1-ci,  2-ci  və  4-cü  misraları,  dördüncü  bəndin  1-ci,  2-ci  və 
4-cü  misraları,  beşinci  bəndin  1-ci,  2-ci  və  4-cü  misraları 
qafiyələnir.  Misralardakı  hecaların  sayma  gəlincə,  15  misra  14 
hecalı,  2  misra  (ikinci  və  altıncı  misralar)  13  hecalı,  3  misra 
(onuncu,  on birinci və on üçüncü misralar)  15 hecalıdır.
Mətn
1.  Amtı munuq yüründəkin kılğalı tavranıp 
Altun yaruk yaltrığlığ sudurka tayanıp 
Ayığ kılınç ölgü iştə aşuku evrilip
Anta basa utlı yanğı işləmiş kərgək ol.
2.  Birük kimlər ar) başlayu bodıçıt öritip 
Birtəmlədi nomuğ bulğu sakınç turğursar 
Bir uçluğm köni nomuğ kop ödtə küşədip 
Bitiməktə ulatı iş birkərü büdürsər.
3.  Una bu tört tapığ işin umışça  idərip 
Uşatı anıq tıdığlarm uturu kidərip 
Uğan aryı yarlıkıqa udu iyin evrilsər,
Utlı yanğı kilmiş bolur uluğ ər adanıp.
4.  Anın amtı tüzünlərim anı inçə biliqlər 
Altın bulmış bu etüznüq asığm almlar 
Ayturulmış öd ərigig atırdığ oqarıp 
Alkmmaksız ağılıkığ alğu iş kılıqlar.
2 9 0
5.  Amtı m una bu yükünçüg arığ kut kolunçug 
Anı birük kim lər tudsar arıdur kılmçığ 
Aryasaq üzə  yaratılmış  takşutm sözləyü 
Alıqlar,  ay tüzünlərim ,  anudmış bulunçuğ.
T ərcüm ə
1 .İndi bunun dərm anını etm əyə çalışıb,
Qızıl  işıqlı parlaq  sudura dayanıb,
Pis  əm əli  söndürmə  işində  qabaqlayaraq çevrilib, 
Ondan sonra  faydalı  işlər görmək gərəkdir.
2.  Ə gər kimsə ən başda bodısıt bəsləyib,
Eyni zamanda qayda tapmağa fikir oyatsa,
Bir ucluğa doğru dini bütün zamanlarda gözləyib, 
Yazmaqda başqa işlərin hamısını bitirsə.
3. İndi  bu dörd xidm ət işini bacardığı kimi axtarıb, 
Daim onun maneələrini  bazara göndərib,
Tanrı  zahid əm rinə uyaraq dolayısı ilə gönsə, 
M ükafat təmin etmiş olur ulu  igid adlanıb.
4.  Onun indi, nəciblərim , onu belə bilin.
İgidini  tapmış bu  vücudun  faydasını alın.
Sorulan öyüd, nəsihəti açıqca yaxşılaşdırıb 
Tükənməz xəzinəni alan  iş edin.
5.  İndi buna bu xidmət,  təm iz səadət arzusu 
Onu  əgər kim lər tutsa, təm izlər əməlini.
Aryasın ilə yaradılmış şeirini söyləyərək 
Alın, ay əzizlərim , hazırlanmış qisməti.
2 9  İ

Xoş  d ilək
Şeir 
yeddi 
dördlükdən 
ibarətdir. 
Bəndlər 
misrabaşı 
qafiyələnir:  birinci  bənd -  ka ka ka  ka  ,  ikinci bənd -  ya  ya ya ya, 
üçüncü  bənd  -   ki  ki  ki  ki,  dördüncü  bənd  -   bo  bo  bo  bo,  beşinci 
bənd -  ö  ö  ö  ö,  altıncı  bənd -  ö  ö  ö  ö,  yeddinci  bənd -   tö  tü  tö  tö. 
Şeirdə  misrasonu  qafiyə  yoxdur.  Bəndlər  bir-birinə  hər  bəndin 
son  misrasında  felin  əmr  şəklinin  üçüncü  şəxsinin  cəmində 
işlənən 
-zunlar,  -zünlər
 şəkilçili sözlərlə bağlanır.  Şeir,  əsasən,  14 
hecalıdır,  2  misra  (birinci  və  altıncı  misralar)  13  hecalı,  3  misra 
(ikinci,  üçüncü  və  iyirmi  üçüncü  misralar)  15  hecalı,  l  misra  (on 
birinci misra)  16 hecalıdır.
Mətn
1.  Kayu buyan ol muntm kaşğamldı ersər, 
Kamığ trnlığ oğuşı üçün evirmək kılurmən 
Kaltı Sudani  on urı təg kalısız birkərü
K at kat alkançsız körüglüg kapığka kirzünlər.
2.  Yapa kamığ üç ödtəki yalaquk arslanın 
Yalıquz bir kşan  ödtə yapıdu tüz körüp 
Yana yilvi barığılığ kut kutrulmak küç üzə 
Yaratmğu işlərintə yarp yaratmzunlar.
3.  Kii] kəligmə ödlərtəki yirtinçü yulası 
Kiq tərir) yig nomluğ tilgən evirür ıduklar 
K ütü artırılmış nırvan bulğu oğrağlığ nəçə ersər 
Künətm ətin, oğatmatın kin yakın barzunlar.
4.  Bolmak sayu bu sansarta toğumuğ tutmışlar 
Boş taş yığıp buyan bilgə biligig alkınçsız 
Budğıl arığ kooş yorığlı samadı kutrulmak
Bu bu edgülərig tolu ağılığ büdzünlər.
292
5.  Öz bakşıka,  üç erdini  kutıqa ınanıp 
Ögdi  sözləp tapığ tutup öz boşuğ kolunu 
Öqiləmii) buyamqa töz iyin ögirü
Örgüt nomlar ür turzun tip ödügçi bolzunlar
6.  Öqrəki  ol burkanlarmıj  öridmiş, yorimış 
Ögrədingü iki tiirlüg  işlərüı işləyü 
Özlüklərini)  aşayıqa udu  iyin evrilip 
Örmiş,  toğmış buy anların evirü birzünlər,
7.  Tort uluğ tüş  büdgüsiıjə oğrayu  tıldağı 
Törüməniq oşğusıqa soka al  altağı
Töz tüp  tayşırj  kirtü  nomuğ  töpiitə iltinii 
Törisinçə tiltə  sözləp köqültə tudzunlar.
Tərcümə
1.  Hansı yaxşılıq bundan ötrü qazanıldı  isə 
Bütün  canlı nəsli üçün çevrilmək istəyirəm 
Qaldı  Sudanı on oğul  tək qalıqsız bəriyə 
Qat-qat,  tükənməz görüşlər qapıya girsinlər.
2.  Y apa bütün  üç zamandakı  insanlar aslanı 
Y alnız bir kşan vaxtda yapıldı düz görüb 
Y enə  sehirli gedişli səadətin qurtulmaq gücü  ilə 
Yaradıcılıq işlərində qüdrətli yaradılsınlar.
3.  Sonra gələn zamanlardakı dünya məşəli
Geniş,  dərin,  üstün qayda təkərini  fırladan müqəddəslər 
Həqiqi,  sakit nırvan tapan niyyəti nə qədər isə 
Ayrılmadan, oyatmadan  sonra yaxm getsinlər.
4.  Olmaq üzrə, bu  sansarda doğulmuş olanlar 
Boş daş yığıb savab müdrik biliyi sonsuz 
Budğıl təmiz,  cüt yürüşlü Samadı qurtulmaq
Bu  bu yaxşılıqları dolduraraq xəzinə sona yetirsinlər.

5.  Öz müəlliminə, üç cavahir səadətinə inanıb 
M ədhiyyə söyləyib xidmət edib öz bağışlanma xahişini 
Başqalarının yaxşılığına,  əsilliyinə görə fərəhlənib 
Daim vəz edər, uzun yaşasm deyib öyüdçü olsunlar.
6.  Əvvəlki o burhanların bəslədiyi, yürütdüyü, 
Öyrətdiyi iki dürlü işləri işləyərək 
Canlıların aşuy/ua^uyğunluğuna görə çevrilib 
Yüksəldən, doğulan yaxşılıqları çevrilsinlər.
7.  Dörd ulu savab əldə etmək niyyəti səbəbinə 
Törəmənin keçməsinə soxaraq alı,  hiyləni 
Kök, dib Tay şin həqiqi dini təpəsində daşıyıb 
Qanunca dil  ilə söyləyib könüldə tutsunlar.
* Tərcümə edə bilmədim
2 9 4
İnam
Şeir beş dördlükdən (bənddən)  ibarətdir.  Bəndlərdə  sətirbaşı 
qafiyə vardır:  birinci v ə dördüncü bəndlər a səsi,  ikinci və üçüncü 
bəndlər  b  səsi,  beşinci  bənd  у  səsi  ilə  qafiyələnir.  11  hecalı  olan 
birinci  və  onuncu  misraları  çıxsaq,  bütün  şeir  oniki  hecalıdır. 
Bəndlər  dördüncü  misrada 
-u r  mən,  -ür  mən
  sonluğu  ilə  bitir, 
qalan  üç  misranın  (sonda)  qafıyələnməsi  məcburi  deyildir  (yəni 
təsadüfi son  qafiyə ola bilər).  Misraların daxili təqtisi 4+4+4 -  dir.
Mətn
2 9 f

T ranskripsiya
1.  Alku kamığ üç ödki burkanlarka 
Arış arığ nırvan tözlük ıduk nomka 
Ayağuluğ arya saqa kuvrağlarka 
Ayar küləp alku ödtə  manurmən.
2.  Burkanlamıq uluşınıq pramanusı 
Bolsar neçə ança sanlığ uluş  sayu 
Bodlar üzə alku ödtə burkanlarka 
Bulıdlayu tapığ üzə tapmurmən.
3.  Başlığsıztın amtıkı bu ödgədəgi 
Badıl üküş etüz til köqülimtüı 
Basa yana az övkələr biligsiztin 
Bar bolmışça kılmçımın ökünürmən
4.  Alku kamığ burkanlamıq,  tüzünləmiq 
Atın yimə bardağçanıq yumkığunuq 
Akığlığlı,  adığsızlı  alku türlüg
Adruk edgü işləriqə ögirürmən.
5.  Yulayulı,  çınlayulı iki türlüg 
Yirtünçükə uluğ bolur uz oğurluğ 
Yimdən arığ bodiçit tip uluğ küülüg 
Y ig üsdünki  ol köqülüg ildinürmən.
T ərcüm ə
1.  Bütün hamı üç zamandakı burhanlara 
Təmiz,  arı nırvan əsaslı müqəddəs dinə 
Hörmətli Arya,  sənə,  camaatlara
Hörmətlə şöhrətləndirib bütün zamanlarda inanıram.
2.  Burhanların ulusunun zərrəsi 
Olsa nə qədər elə sanlı ulus boyu
2 9 6
Boylar ilə bütün zamanlarda burhanlara 
Bulud olub xidm ət ilə tapmıram.
3.  Başlanğıcı olmayan  indiki  bu zamandakı 
Lap çox vücud,  dil,  könlümdən
Başqa yenə  az qəzəbli savadsızdan 
Var olduqca  əm əlim lə öyünürəm.
4.  Bütün,  hamı  burlıanları,  nəcibləri 
Başqa yenə 
bardagçcınm* J
hamısının 
Axan-keçən bütün dürlü
Artıq yaxşı  işlərinə  fərəhlənirəm .
5.  Qoparan,  gerçəkləyən  iki dürlü 
Dünyaya ümid olur yaxşı  uğurlu 
Yemdən  təmiz bodiçit deyib ulu  şöhrətli 
Ən  üstün  o könülü  sövq  edirəm.
‘  Tərcümə edə bilmədim
2 9 7

Xoş  niyyət
Şeir  hərəsi  dörd  misradan  ibarət  olan  üç  bənddən  ibarətdir. 
Misralar  başdan  qafiyələnir:  birinci  bənd  -   t,  ikinci  bənd  -   o, 
üçüncü  bənd  -   a  səsi  ilə  qafiyələnir.  On  üç  hecalı  olan  onbirinci 
və  onikinci  misralardan  başqa  bütün  misralar  on  iki  hecalıdır. 
Misralarm daxili təqtisi belədir:  4+4+4.
Şeirin on birinci misrasmda müəllifin adı verilir:  Bıratya Şiri.
Mətn
1.  Tuyunmakık taııuklayu ödkədəgi 
Todta yiki  üç erdinig umuğ tudup 
Tudçı isdim bodılığ yig yorığ üzə 
Tolp yirdinçüg tuyunmakta omadaym
2.  Öridip yig öşəliksiz bodiçitig 
Ödünürmən küdənləyü tmlığlarığ 
ö rg ü t yorıp yig yorığta crinməksiz 
Özüm oşup oşğurğayın ögilərig
3.  Alku ödtə sözlər üçün kəntü özüm 
Atmlarka kərgək bolğay sakmc üzə 
Ança munça yığıp koşdum Bıratya Şiri 
Asığ bolup tmlığlarka burkan bolzunlar
Tərcümə
1.  Anlamanı təqdir edən zamandakı 
Qiymətdə yaxşı üç cavahiri ümid tutub,
Fasiləsiz arzu 
bodılığ
*'yaxşı üsul ilə 
Bütün dünyanı anlamaqda yerləşdirək.
2.  Bəsləyib yaxşı uca bodiçiti 
M ədh edirəm  çağıraraq canlıları.
*  Tərcümə edə bilmədim
2 9 »
H ər vaxt yürüyüb yaxşı üsulda olmayan 
Özüm keçib keçirək başqalarını.
3.  Bütün zamanlarda söyləm ək üçün mənim özüm 
Başqalarına gərək olacaq düşüncə  ilə.
Elə-belə toplayıb qoşdum Bıratya şiri 
Faydalı olub canlılara burhan olsunlar.
2 9 9

M üdrik  b ilik
Əsimdə  bu  şeir Nəqəryuna adlı bir nəfər  tərəfindən  sanskrit 
dilində 
yazılmış  əsərdən  Bıratya  Şiri  tərəfindən  n əzm ə 
çəkilmişdir.  Lakin  şeirin  sonunda  Bıratya  Şiridən  sonra  onun 
tərtibçisinin  Asığ  Tutun  olduğu  göstərilir.  Şeirin  əlyazmasm dakı 
başlığı  belədir:  Yükünürmən  bilgə  bilig  paramıt  kutına  -   «Səcdə 
edirəm  müdrik  biliyin  kamil  səadətinə».  Əsər  burhan  (buddizm) 
dininin  m ahayam   əqidəsinin  qaydalarına  həsr  edilmişdir.  Şeir  23 
bənddən 
(dördlükdən) 
ibarətdir  və 
misrabaşı  qafiyələnir, 
misrasonu  qafiyə  yoxdur.  Şeir  dem ək  olar  ki,  m üntəzəm   surətdə 
on  iki  hecalıdır,  yalnız  altı  təsadüfdə  on  üç  hecalı  misraya  rast 
gəlirik:  1)  yeddinci  və  doqquzuncu  bəndlərin  ikinci  misraları, 
habelə  on  yeddinci  bəndin  birinci  misrası  -   buradakı 
yalujız 
sözünü 
yalqız
 kimi oxusaq,  o  da on  iki hecalı  olar,  2) doqquzuncu, 
bəndin  dördüncü misrası  və  3)  on üçüncü bəndin birinci  misrası  — 
burada 
söötin
  sözündə  qoşa  sait  işlənir və  on  altmcı  bəndin ikinci 
misrası  -   burada 
küülüg
  sözündə  qoşa  sait  işlənir,  onları  bir  sait 
kimi,  lakin bir  az uzun tələffüz etsək,  bu misralar da on  iki hecalı 
olar.  İyirminci  bəndin  dördüncü  misrası  on  bir  hecalıdır,  görünür, 
m üəllif buradakı 
şlok
 sözünü  iki  hecalı kimi  (söz başında iki sam it 
işləndiyi  üçün)  nəzərdə  tutmuşdur.  İyirmi  üçüncü'bənd  təkcə  ön 
qafiyəyə  görə  şeir  adlandırıla  bilər.  Misradaxili  təqti  belədir: 
4+4+4.
300
Mətn
Y ükünürm ən bilgə bilig paramıt kutuqa
1.  Kopı arığ m ünəgüsüz yig üküş tip 
K opdm  siqar burkanlarka ögidimiz 
Kolulayu, ülgüləyü bulğuluğsuz 
K uruğ bilgə bilig saqa yükünürmən.
2.  K ök kalık təg yuklukmaksız adsız, suksuz 
K örgülüg nəq uşik ekşər tapğuluğsuz 
K örsər sizni yig körügçə körməksizin 
K örür olar kirtü arığ burkanlarığ.
3.  Adruklarka tükəllig bir tüzünümnüq 
Ayağuluğ burkanmqlı ikəgünüq 
Arıtların,  adrukların kim  yimə nəq 
A y teqrili aydınlığlı təg atırmazlar
4.  Iduk nomnuq ösən sısan tözi tidmiş 
Inanğuluğ anaçıma sizkə tayar 
İnsər təriq təqlənçsiz yig tözüqükə 
İndin kıdığ uçuz bolur kim kə yimə.
5.  Kkirsiz arığ köqül  üzə bir keykiə 
K im lər sizni yantakıça kolulasar 
Kirtü çin yig uluğ sıdığ tanuklayur 
K iq təriq uz soğançığ yig asığlığı.
6.  Alku kamığ özəliksiz burkanlamıq 
Atınlarka asığ kılur tüzünləm iq 
Aşdaçı,  öklidtəçi ögi,  anası
Atırdl ığsız,  yarlıkarsız amrançığa.
7.  K ayu n əçə  ımuğ,  mağ burkanlamıq 
Kamığunuq yalıquz ögi siz erürsiz

Kamığta yig arığ süzük bolmak üzə  x 
Kamığlığ siz anası siz yarlıkarsız.
8.  Alçakıa münəgülüg münsüz erit 
Ay yultuztnn adurmış teg erdükintip 
Alka kalığ paramıtlar arasında 
Alkuta yig adruk üzə körünür siz
9.  Öqi öqi vaynıkılığ toy kuvrağta 
Üzdəng yalıquz ersər yim ə tarj adınçığ 
Öqlər, köklər,  atlar üzə seçilür tip 
Özəliksiz burkanlarmq yarlıkı erür.
10.  Kaltı nətəg kün teqriniq  çoğı üzə 
Kar, kırağu,  salkım suvı erür ersər 
Kamığ kadğu pızvanılar tərz süzəklər 
Kaqım siziq küçünüztə alkınurlar.
11. Ukmaz,  tuymaz munuklarığ korkıdur siz 
Usal sımdağ tınlığlarığ kındurar siz 
Omadmaktm yig m əqitə tındurur siz.
Uluğ bilgə ərənlərig ögirdür siz.
12. Adkanmakı,  ilinməki kinmir) birük 
Akaçıma siztə yimə boldukmasar 
Atınlarta kaçan ersər az övkəsi
Az təqinçə törügəymü umuğuma.
13.  Kayutın nəq söötin bərü kəlməksiz siz 
K açan ersər kayukama barmaksız siz 
K am ığ orun sayu körsər koluqayu 
Kaqıçıma bilgələrkə tarmaksız siz
14. Mundağ yaqm kim lər sizni kolulayu 
Mumlayu körgəli nəq umasarma
302
Munçakıa örnək üzə kutrulurlar 
Muna bu m at muqadmçığ edgüq erür.
15. körsər sizni ol tmlığlar bağlalurlar 
Körm əm əktin olar yimə bağlalurlar 
Körü birlə teqrim sizni buşulurlar 
K örm əsər kim olar yim ə buşulurlar.
16. Adruk seçmə soğançığ yig tözlügüqtin 
Atlığ küülüğ tidrüm tərin bolmakıqdm 
Alp tuyğuluğ oqarğuluğ erdükiqdin 
Alku körm ək körməməktin seçilür siz.
17.  Kutrulmaknıq yalıquz yolı siz bolmaktm 
Koptm siqar yana atm yol yokmtm
Kutka təgmiş burkan başm tüzünlərkə 
Kop ödlərtə tapmğuluğ tayakı siz.
18.  Yılayu təg  savka,  sözkə tayaklığın 
Yilvi təg ök tmlığlarka okıdğalı 
Yirtinçünüq umuğları birər ödtə 
Yindəm erm əz nomlamakı nomlamazı.
19. Öqüq, körküq, təprəm əkiq bolmamaktm 
Üküş azma sav söz yolı üşülməktin 
Öqilərkə tayanmaksız bolmakmdm
Ögdi yükünç yaradğalı kim tidingəy.
20. Munçulayu təg yılayu savlar üzə 
Mundağ yanlığ uşik,  ekşər, padak üzə 
Muqadmçığ öggülüg siz anaçıma 
Munçakıa ögdi şlok ödünür mən.
21. Bilgə bilig paramıntığ ögməkimtin 
Birlə toğmış buyan üzə bu tmlığlar

Bilgə bilig paramıtlığ keçig üzə 
Birdəm ləti ol kıdığta tərk  tmzunlar
22. Arduk təriq bilgə bilig paramıtka 
Ayağuluğ Naqarçunı bakşı üzə 
Aryabasça yaradılmış nırvıkalpa 
Atlığ ögdig Bıratya Şiri takşut koşdum.
23. İnçgə, təriq bilgə biligig bəgimizniq 
İniş ödtəkilərkə ulalzun tip sakınçm koşmış 
Iduk kirdü kuruğuğ okıddaçı bu şloknı
flip tardıp kiə bitimiş boldum Asığ Tudun.
Tərcümə
Səcdə edirəm müdrik biliyin kamil səadətinə
1.  Çoxu təmiz,  qüsursuz,  yaxşı, üstün deyib 
Hamıdan artıq burhanlara öyüdümüz 
Arzulayaraq,  ölçərək tapılmayan
Saf müdrik bilik,  sənə  səcdə  edirəm.
2.  Göy səma tək bulaşmayan həvəssiz, tamahsız 
Görüləcək heç şey,  hərf,  heca ilə tapılmayan 
Görsə sizi yaxşı gözəlcə görməməkdən
Görür onlar həqiqi təm iz burhanları.
3.  Seçilmiş kamil olan bir əzizimin 
Hörmətli burhanm h ər ikisinin 
Təmizlərin, artıqların yenə heç kim 
Ay tanrılı, aydınlıqlı tək  ayırmazlar.
4.  M üqəddəs dinin 
ösən,  sısan1
 kökü deyilən 
İnanılan anaçığıma sizə dayaq
Ensə dərin, bənzərsiz yaxşı əsasınıza 
Hüdud,  sərhəd ucuz olur kimə yenə.
1 Tərcümə edə bilmədim.
304
5.
  Kirsiz təm iz könül ilə bir dəfəlik 
K im lər sizi üsulluca arzularsa
Doğru,  həqiqi yaxşı ulu sıdığ şahid olur.
Geniş, dərin, yaxşı, dadlı, üstün faydası.
6.  Bütün ham ı üstün olmayan burhanlarm 
Başqalarına fayda verir əsillərin.
Artıran,  çoxaldan anası, nənəsi 
Ayrılıqsız, buyuruqsuz sevgilimə.
7.  Daha neçə  ümid, inam burhanlarm 
Hamısının yalnız anası sizsiniz 
Hamıdan üstün,  təmiz,  duru olmaq ilə 
Hamının siz anasısınız,  şəfqət göstərərsiniz.
8.  Bax beləcə qüsuru olan qüsursuzdur 
Ay, ulduzdan ayrılmış kimi olduğundan.
Bütün hamı kam illər arasında 
Hamıdan yaxşı  seçilm ək ilə görünürsünüz.
9.  Ayrı-ayrı 
vaynıkılıq1
  şəhər camaatı içində 
Üstün yalnız olsa yenə nadir,  fərqli  .
Rənglər,  şəkillər, adlar ilə seçilir deyib
Ən üstün burhanlarm  buyurduğudur.
10. Qaldı necə günəş tanımın odu ilə 
Qar,  şeh, buz suyu olur isə
Bütün qayğı,  ehtiraslar, tərs xəstəliklər 
Atam,  sizin gücünüzdən azalır.
11. Anlamaz,  duym az axmaqları qorxudursunuz 
Qafil, ehtiyatsız canlıları cəzalandırırsınız 
Y erləşdirilm əkdən üstün hüzur içində dindirirsiniz 
Ulu müdrik ərənləri sevindirirsiniz.
1 Tərcümə edə bilmədim.
30S

12. Bağlanması,  ilişm əsi kimin əgər 
Anacığıma sizdə yenə olmasa idi 
Başqalarmda haçan olsa,  həvəs 
övkəsi1 
A z
 da olsa vücud törəyirmi ümidimə?
13. Haçandan heç bir zamandan bəri gəlmiş deyilsiniz 
Haçan isə  haraya isə getməli deyilsiniz
Bütün yerlər boyu baxsa arzulayaraq 
Atacığıma müdriklərə tapanlardan deyilsiniz.
14.  Bu şəkildə kimlər sizi arzulayaraq 
Bunun kimi görməyə heç bir bacarığı olmasa 
Bu qədərcik düşünmək ilə qurtulurlar 
Buna bu sənin fövqəladə yaxşılığındır.
15.  Görsə sizi o canlılar bağlanırlar 
Görməzdən də onlar yenə bağlanırlar 
Görən zaman, tanrım,  sizi utanırlar 
G örm əsələr də onlar yenə utanırlar.
16.  Ayrılan, seçilən, dadlı, üstün əsaslıdan 
Adlı,  şöhrətli, kəskin, dərin olmağından 
Qiymətli,  duyğulu,  yaxşı olmağınızdan 
Bütün görm ək -  görm əm əkdən seçilirsiniz.
17.  Qurtulmağın yalnız yolu siz olduğunuzdan 
Bütün h ər tərəfə başqa yol olmadığından 
Səadətə çatmış burhan başda nəciblərə 
Bütün zamanlarda tapıla bilənin dayağısınız.
18.  Sehirbaz tək nitqə,  sözə dayaq olmağm 
Tilsim tək də canlılara bildirmək üçün 
Dünyanın ümidləri hər bir zamanda
H ər vaxt olmaz vəz edəni, vəz etməyəni.
1 Tərcümə edə bilmədim.
M
19. Şəklin,  şəklin, tərpənm əyin olmadığından 
Çox az nitq,  söz yolu kəsildiyindən 
Fərqlilərə dayaq ola bilm ədiyindən
Öydü səcdə yaradan kim  
cəsarət
 edər.
20. Bunun kimi sehirləyərək sözlər ilə,
Bu cür səhv hərf,  heca,  misra ilə 
Fövqəladə m ədh edilm əyə siz, ey anacığım,
Beləcə m ədh edən şeir söyləyirəm.
21. Müdrik bilik kamili öyməyimdən 
Birgə doğulmuş yaxşılıq ilə bu canlılar 
Miidrik bilik kamillik keçidi  ilə 
Birdən o maneəni  tərk etsinlər.
22. Çox dərin müdrik bilik mükəm m əlliyinə 
Hörmətli Naqarçuni müəllim ilə 
Aryabasca yaradılmış 
mrvıkalpa
Adlı m ədhiyəni Bıratya Şiri takşut qoşdum.
23.  İncə,  dərin müdrik biliyi bəyim izin
G ələcək zamandakılara bağlansın deyib fikir qoşmuş 
Müqəddəs,  həqiqi boşluğu öyrədən bu şeiri 
İlişdirib,  dartıb bir tə h ər bitirmiş oldum Asığ Tudun.