Yazisi abiDƏLƏRİ I hiSSƏ Bakı «Elıü və təhsil»

Samandabarı  ,
Turfanda tapılmış bu  abidə Berlində  saxlanılır,  şifr -  T III M 
208. 
Şeir 
Samandabarı 
(Samantabhadra) 
bodisatava 
həsr 
edilmişdir.  Şeirin  sonunda  onun  müəllifinin  Kalım   K eysi  olduğu 
göstərilir. Bizə qədər iki böyük parça gəlib çıxmışdır. Əlimizdə 29 
bənd (dördlük)  və  şeirin  sonunda  30-cu bənd  kimi  təqdim   edilən, 
lakin  şeir  sayıla  bilm əyən  bir  parça  vardır.  Əsərin  əvvəli  çox 
pozulmuşdur.  Güman  edilir  ki,  ortadan  da  bir  neçə  səhifə  çatmır. 
Əsərin  əlimizdə  olan hissələri  də  zədələnmişdir.  Şeir  həm in  dövr 
üçün səciyyəvi olan misrabaşı qafiyələnir, misrasonu qafiyə bəzən 
müşahidə  edilsə  də  şeir  üçün  səciyyəvi  deyildir.  Misralardakı 
hecaların sayı on birlə on dörd arasında dəyişir.
Əlyazmasının  hər  səhifəsində  yeddi  sətir  yazı  vardır  və  hər 
sətir  bir  misraya  bərabərdir.  Səhifələrin  hər  iki  yan  tərəfindən 
cizgilər çəkilmişdir.
Mətn
IhVMi
/
•«№
tov. 
r
i""/'; 
'.J&t'İ;
-  1
. 
.   ж  
: 
'
■
 I *  
JÜ&,  ,
V 0 & İ
T   I II   M  208, 
S . 
56
309

^  *&*&&&?&
  ~ 
'**& *
* 
H 4%!*'%-
*•-’''* i,'  ^' .f***^ ^3W
 
J&&**
 *»*»*- 
#
/
,!*»*
‘V
!fi -
*w«*fc^feafr
u ^зП^1»а>м>»Д>  ^ЙЙЛ r
^
-,Я**% 
*»<... **^M>
i,.  ;\ ' \  
. 
^'+' 
’  ' "
. U
m
 
j o
 .о*>£км>  ..i —.^ ад*»- - n.a^<8»  *здш№» «—Ağasa*
-ÄAJWİetag» CjBUUyk  ■  m 
fftfM flK tt  «..-A apy«^afr-
fc>- fer ~ - 4»v»«)ghı  £*i
3* ^*4» А»ыи»*~~А» 
ьшАшл&Л*
.**Н» ф  
m~*Jtai-
'»■ 
■
 л*Чь,,,  -  r*  •  ••<<  •
#S|5#
nm
<*  »"»"■4»<>
——*Sss|
•  16 -— e*  58
5//
<3

J'_ 
•  ' ; ^  .*,-**** > ¥ * * » - А»-~-‘%
%~47' v 47
|;;.-rw  " 
\   ■'••«* 
*&***■  At*  /e*go
  *Ч,*Т’?**ыв ^
*" 
'
 
.-  J ig  'О Ц . '.»«<*#•" §*
7
j
», ■ ■ >'"7l  •  .•*'’  -  •.’  \ / '-  •  j,'
k r f:
„%w»i
■fV''V 
t 
^
"*V£  •  '••••  .  V-J..'  ' 
r
 
•  ,  •••  •/ •' 
* V-1 
*
İİX.:*Ş'-'Ş*r- 'a~tu*>
 <*£ 
-
4
-
J
Щ%f*  te^-ga
.
  -7'  7  •"*• 
■'.  ^ 
-» 
” / "   7« 
/   Xİj
.'.**>*»**
4&гг;  .■' 'дчГ-лл»  Jto 
***
Ite^wü»  .Ле»**  у**^1*,
;<*T,  "
.  
* 
-
'
iMaS'S-j: 
4»
';7^,-У
j | y ^ f t p i % »■ ''»~~-
мьй
*> 
V^Sfc'» 
----   %
---- ;■■■?.
jJ^ygew ttgk» -uA«a*i*~-/ -   ♦* 
— *~*m
  ' Л» _
№
h  
_
 
,.
ъ0£:^.>
  -:,  - 
|Щ7<-лЛ7'=- 
^ V ; y * : r •_-
уг<му-~ |Г
*ТУ"*'  "|1Р" w  *, ■*. 
^
» 
Jb**t>  л^&9#>
 ~~«<>. i***. -4f- - **«♦-.
■'  ■
  .7  г 
•--*  =  /  
'*  |  •
ф  
jSfeäÄ»  Ц ^ « »   - 3   '■■ 1м1 ц у  ,  'ЧоАе**»»
. 
■ 
, . . . ' #
: 
,&рь»*ь
J 
4,5»
л
  -»
I  -
П —
 *.  59
И *
..  Лаевсф 
jfmnnt» 
Ъ&&*  Ш  р*
  ■
 *** Се  •
« 
С«А»йв(.Дй^|*  лл* А «#.*-*,
*», .л. 
«&«*-*» я* 
ä
*
ş
&
. Яйьем
««4ue ^ta4S&a*
■m t—Afy i.
  -4* 
Л^ЛзвЛЛик,

*
 
C
j
^A
ä
IİU
a
 #*i-* 
Ф-  '- '- ^. i
4 Ä | j | L   U
>■*
Щ
Лк  jb ^ y a *
—J *
m
& 
A*&Q>
  >«%*&,
в ?   -*Stö#—
V'-
*   ‘ 
* 
.
 
%  *;>. 
*3
-'  --, 
/\ı‘'ş
  V
 
v"4
<8^A 
•■
  %aut7^
5/4
Transkripsiya
1....................................
......................manu təginürm ən
2.  . . .   m .nu içintə kooğlar sanrnça
.  .  . kuvrağlığ burkanlar anta erür tip 
.  .  .-mlədi kalısız nom  oğuşıta .  .  .
Birkərü yum kı bu yaq lığ taplayur mən.
3.  Tür  .  .  .  t .  .  ,-luğ uluğ taluylar
Tüz - .   .  .lüg  .  .  .  -tgülüg ünlər ə k s i . . .   -lər 
Tö  .  .  .  bitigin  ağızımdm tükəl ön  . . .
Tü .  .  .  ö g d i......... sözləyür mən.
4.  Y ig  .  .  .- kə b.ək yıd tütsüg y o l .  . .  
Yigülüg aş у  . . .   ğu suvtın kılıp  .  . .  
Y intəm   .  .  .  b  .  .  .Sumur tağ .  .  .
Y ir ti.  .  .  - d ə  ba  .  .  .  yiviklər ər .  .  .
5.  T ü z ............................ toğumlar
(3  səhifə,  yəni 21  m isra əksikdir)
6 .....................ük nom luğ .  .  .  n o m lay u ..  .
..............ğ b i l ............ biligl..................
7.  . . .   yor . . .   ğ ta lu y ta .........
..............tu a r ı .  .  .  küsüşlüg taluyuğ t . . .
..............urm adın burkanlığ taluyka təginü
..............ki kalplığ taluyuğ yoğuru keçəyin.
8.  Alku üç ödki utmışlamıq yorığları 
Arış arığ kut kolunçuğ tolun bütkərip 
Ayağuluğ tolpı tüzün yolı üzə 
A dnık uluğ tuyunm akığ tuyunaym.
3 1 S

9.  Utmışlamıg ag uluğ oğlı bolmış 
U muğumuz tolpı tüzün edgü ərkə 
Una aga alku işlərim ukşaşzun tip 
Uzatı bu buyanlarımm evirür mən.
10.  Arığ süzük etüzüm tilim, kögülüm 
Adruk yig yorığlarım törügü uluşum 
Atı tolpı tüzünnüg nəçük erti ersər 
Ançulayu ok mənig yim ə aga ukşazun
11. Tolpı tüzün ıduknug yorığm arıtıp 
Tutçı Mançuşiri təg kut küsüş öritip 
Turup kinki kalplarta irinügsüzin 
Turkaru ol işlərig tolğuru işləyin.
12. Ülgülənçsiz yorığlarta özüm yorıyu 
Ülgüləp nəg bulğuluğsuz edgü nom tapıp 
Önüş yorığ edgü adruk içintə turup 
Üküş alku bügülüg küçüg ötkürəyin.
13.  Alp biliglig ıduk kutluğ Mançuşiri təg 
Ayağuluğ tolpı tüzün bodisatav təg 
Alku ödtə olarka iyin ögrəntingü üçün. 
Amtı muna buyanlarımm evirür mən.
14. Üç ödki burkanlarka öggü küləgü 
Üzdünki təg yig atruk küsüş öritip 
Özəliksiz ərənlər yolm bulğalı 
Üzüksüz ol buyanlarımm evirür mən.
15. Ağtuk bolup isik öşüm üzülgü tuşta 
Alku kılmçlığ tıdığlarım yumkı tarıkıp 
Amita-ayusı burkan maga yügərü közünüp 
Arduk məgilik yirtinçüdə barıp turayın
16. Ol uluşta mən barıp toğa birlə ök 
Oza bu kut kolunçka tükəllig bolup
316
Utğurak bir əgsüksüz ogay toiğurup 
Ontm sığar tmlığlarka asığ kılaym.
17. Oğrayu ol burkannıg nom luğ toymta 
Uçuzkıa lınxua  içintə toğup belgürüp 
Umuğumuz ülgülənçsiz yorığlığnıg 
Utrusmta burkan kutına alkış alaym
18.  Tuyunmışmg  ol alkışm alu birlə ök 
Turum ara yuz koltı  etüz belgürtüp 
Tolptm sığar kiiü kəliglig küçümin yatıp 
T  .  .  .  tmlığ aşığın bütürəyin
19.  Ertmətin bu  kök kalık tmlığ oğuşı 
Əsringü kılınçlar kiliş mzvanı 
Ertməgəy bu mum təglər ertgü ödkədəgi 
Egəyü mənig  bu kut kolunçum alkmmatm
20. Ulsuz,  tüpsüz ontm  sığar yirtinçülərtə 
Urup tolu erdinilər tegidəm aş, ton
Uluş koğı sanmça kalp ödlər üzə 
Uşun ödün burkanlarka .  .  .  tapığ kılğu.
21. Adm anabar tegrinin kalıkmta 
Ar  . . . .   bu kut kolunç yolukmışta 
Arığ bodı yorığta küsüşi tursar,
Anıg buyam yig erür b u ş ı . .   .  lar
22.  Yavlak yolnug  əm gəkintin  .  .  .  lur
Yavız şitin a b a m u ......... evrilür
Yakın bakıp ülgülənçsiz yarukluğka 
Yapr utğurak bu yorığığ tavrak bütürür.
23.  Ayı uz bolur tirig özüg iltinmişi 
Asığlığ bolur kişi ayunı bulunmışı
3 1 7

Ançulayı ol tolpx tüzün bodısatav təg  , 
Aqa ukşatu yig nom lar tərkin bulunur.
24. Biligsiz başlar nızvamlar oğurınta
Biş anantras ayığ k ılm ç .........
Birügçi bu kut k o lu n ç ...............
Bir kşanta ol k ılm ç ......... alkınur.
25. Asıl tözi atı yolı k ö rk i..............
Atmta yig bügükə...........................
Ayığ şımnu tərs nomluğ к ...........
Anı üçün ü ç ...................................
26. Bodı sögüd altm m ta................
Boş körjülin yağısızın burkan bolup 
Budğıl arığ nomluğ tilgən evirmək üzə 
Bud kötürm ə tmlığlarka asığı te . . . .
21. 
Apam birük kayu kişi bu k u .......
Alıp tukup sö zləy ü .............................
Anır) tü ş n i..............................................
Atırtlığ ol burkan k u tm ........................
28. К  . . .  bu nom erdinig tu td a ç ı.  ..
К  .  . .  -  kıa edgülüg tüşiri tökip sözləsər 
Kalısığ alku yig nomları kşanta tolup 
Kamığ tınlığ küsüşlərin kanturu uyur.
29. Una amtı bu kut, kolunçuğ sözləmişnig 
Uç kıtığ yök yig buyanm evirür mən 
Uşun Ödün sansarta çommış, batmışlar 
Uçuz oqay Sukavati uluşta toğsunlar.
30.  Iduk Samandabadarı bodisatavnıq yorır kut 
Kolunmakma tayanıp kolutı Atsaq,
3 1 »
K alım  K eysi koşuğka mğurmış şlok 
Takşut nvm  tükəndi satu satu 
Namu bud, namu dıram, namu saq.
T ə rc ü m ə
1..................................................
......................... inanaraq səcdə edirəm.
2   ...................... içində zərrələr sayı qədər
...........................camaata aid burhanlar oradadır deyib
...........................qalıqsız din qəbiləsindən
İstinasız bütün bu şəkildə qəbul edirəm.
3  ...............................böyük dənizlər
................................ səslər əksi
Qanun kitabım ağzımdan k a mi l . . .
. .   .mədh  . . .   söyləyirəm
4.  Üstün  . . .   gözəl qoxu y o l . . . .
Y eyiləcək plov . . .   sudan düzəldib  . . .
H ər v a x t...........Sumur dağ . . .
D ü n y ad a............mü l k l ə r . . . .
5.  D ü z ............doğuşlar
(3  səhifə, yəni 21  misra əksikdir).
6   .............d in li...........vəz edərək
................................ bilik
7  ............................dənizdə  . . .
.................. təm iz . . .   arzu d ə n i z i . . .
......... -  urmadan burhanlı dənizə çataraq
Saysız dövrlü dənizi əksinə keçək.
8. 
Bütün üç zamandakı qaliblərin yürüşləri 
S a f və təmiz səadət arzusunu tam yerinə yetirib
319

Hörmətli bütün nəcabətlilərin yolu ilə 
Seçilən böyük duymağı başa duşək.
9.  Qaliblərin ən ulu oğlu olmuş 
Ümidimiz bütün nəciblərin yaxşı igidə 
Qavrayaraq,  anlayaraq bütün işlərim oxşasın deyib 
Uzun zaman bu yaxşılıqlarımı çevirirəm.
10. Təmiz,  duru vücudum, dilim, könlüm 
Seçilən,  üstün yürüşlərimin törədəcəyi ulusum 
Adı bütün nəciblərin necə idisə
Beləcə də mənim yenə ona oxşasm.
11. Bütün nəciblərin müqəddəsin yürüşünü təmizləyib 
Fasiləsiz Mançuşiri tək  səadət arzusu bəsləyib 
Bundan sonrakı dövrlərdə zirəkliklə
Fasiləsiz o işləri bol  bol işləyim.
12. Ölçülməyən yürüşlərdə  özüm yürüyərək 
Ölçülüb heç bir tapılmaz yaxşı din tapın 
Yüksəliş yürüşü yaxşı,  seçilmə içində durub 
Çoxlu bütün sehir gücünə nüfiız edim.
13. Alp bilikli m üqəddəs xoşbəxt Mançuşiri tək 
Hörmətli bütün nəcibləri bodisatav tək 
Bütün zamanlarda onlara görə öyrədildiyi üçün 
İndi buna yaxşılıqlarımı çevirirəm.
14. Üç zamandakı burhanlara mədh, tərif deyən 
Yuxarıdakı tək üstün, seçilən arzu bəsləyib 
Ən uca ərənlərin yolunu tutmalı
Fasiləsiz o yaxşılıqlarımı çevirirəm.
15. Həlak olub isti canımdan üzülən zaman 
Bütün əm əllərim in m aneələri hamısı dağılıb 
Amita-ayusı burhan m ənə yuxarıdan görünüb 
Artıq nəşəli dünyaya gedim.
3 2 0
16. O ulusa m ən gedib doğularaq bərabər də 
Xilas olaraq bu səadət arzusuna nail olub 
Tamamilə, kəsirsiz asan doldurub
Ondan sonra ə tra f canlılara fayda verim.
17. Rastlaşaraq o burhanm  dini sehrində 
Ucuzcasma lotos içində doğulub, təzahür edib 
Ümidimiz ölçüsüz üsulların
Qarşısmda burhan səadətinə alqış alım.
18. Anlayanın o alqışmı alaraq birgə də 
Dərhal yüz milyonlarla vücud nişanlayıb 
Hər tərəfdən  şöhrəti gələn qüdrətimi yayıb 
Bütün canlıların faydasım bitirim.
19.  K eçm ədən bu mavi səma canlı nəsli 
Qarışıq əm əllər 
kiliş'
 ehtirası
K eçm əyəcək bu, bunun kimi keçən zamanlardakı 
Enərək  m ənim  bu səadət arzum tükənməsin.
20. Təm əlsiz, dibsiz dünyaların h ər tərəfindən 
Vurub dolu cavahirlər tannsifət yemək, don 
Ulus zərrəsi sayınca dövr zamanları ilə 
Uzun zaman b u rh an lara. . .  xidm ət et.
21. Başqa Anabar tanrının səmasmda
.................. bu səadət arzusu yoluxunca
Pak bodı üsulunda arzusu dursa,
Onun yaxşılığı üstündür, q u rb an ı.. .
22.  Yava yolun əziyyətindən  . . . .
Pis işdən ə b ə d i................ çevrilir
Yaxın baxıb nəhayətsiz parlaqlığa 
Sağlam,  tamamilə bu yürüşü cəld bitirər.
1
  Tərcümə edə bilmədim.
321

23. Deyərək yaxşı olur diri özü yayılmışi 
Faydalı olur adam aləm inə çatmışi 
Beləcə o bütün nəciblər bodisatav tək 
Ona oxşayaraq üstün dinlər xarab qarışır.
24. Biliksiz başlar ehtiraslar uğrunda
Beş 
anantras1
 pis ə m əl................
Verən bu səadət a rz u su ..........
Bir anda o ə m ə l..............təriflənir.
25. Asıl kökü,  adı, yolu,  ş ə k li. . . .
Başqalarmdan üstün s e h r ə ...........
Pis  şeytan  tərs d in li.......................
Onun üçün ü ç ................................
26. Bodı ağacı a ltm d a ..................
Boş könül ilə yağısızla burhan olub 
Budğıl pak dinli təkər çevirmək ilə 
Budda götürən canlılara faydası dəysin.
27. Əgər amma hansı adam bu . . .   .
Alıb tutub sö y ləy ə rə k .....................
Onun səm ərəsin i................................
Ayırılan o burhan səa d ə tin i.............
28................bu din cavahiri tutan . .   .
........... -  cıq yaxşılıq səm ərəsini töküb söyləsə
Qalıqsız bütün üstün dinləri bir anda dolub 
Bütün canlıların arzularını yerinə yetirir.
29.  Bax indi bu səadət,  arzunu söyləyəni 
Ucu-bucağı olmayan üstün yaxşılığını çevirirəm. 
Uzun zaman sansarda dolmuş, batmışlar 
Ucuz,  asan Sukavati ulusda doğulsunlar.
1
 Çevirə bilmədim.
322
30. M üqəddəs  Samandabadarı bodisatavm yürüyən səadəti 
Yalvarışına dayanıb xahiş edən Atsan 
Kalım  K eysinin nəzm ə çəkdiyi şeir 
Takşut qayda bitdi.  Yaxşı,  yaxşı.
Buddaya hörm ət,  dinə hörmət,  xalqa hörmət.

Xəyal
Qədim  uyğur  abidələri  arasında basma üsulu  ilə  nəşr  ed ilən  
əsərlər  də  vardır.  Burhan  (Budda)  dini  təlim lərinə  aid  əsərləri 
geniş  yaymaq  üçün  taxta  lövhələrdən  qəlib  v ə  hürufat  düzəldir, 
m ətnləri bunun üzərinə basıb çoxaldırdılar.  Sonra bu vərəqləri b ir- 
birinin  ucuna  yapışdırıb  uzun  m ətnlər  yaradırdılar.  M əşhur 
arxeoloq  S.Oldenburq  yazır  ki,  Turfandakı  arxeoloji  qazıntılar 
zamanı  uyğurca  əlyazmaları  ilə  yanaşı  taxtadan  hazırlanmış  yüzə 
qədər  m ətbəə  hərfi  də  tapılmışdır.  Lakin  başqa  m ənbələrdə  belə 
hərflərin  mövcudluğu  haqqında  məlumat  yoxdur.  Taxtadan 
hazırlanmış 
şriftlərin 
(hərflərin) 
həqiqətən 
mövcud  olub 
olmadığım  deyə  bilmərik,  lakin  taxtaya  basılmaqla  çoxaldılmış 
m ətnlər mövcuddur.
Taxtadan  düzəldilmiş  qəliblər  kiçik  olduğu  üçün,  yuxarıda 
dediyimiz  kimi,  mətnləri  yapışdırıb,  alman  uzun  mətnləri  Çin 
üsulu  ilə  qatlayırlar.  Adətən,  kağızm  bir  tərəfi  basılmış  olur, 
vərəqlərin  kənarlarına  cizgi  çəkilir.  Belə  basma  əsərlərin  yazısı 
çox  qəşəng  olur:  əlyazmasından  fərqlənir.  Basma  nəşrinin 
mövcudluğu  qədim  türklərdə  mədəniyyətin  yüksək  dərəcədə 
inkişaf etdiyini göstərir.
Belə  əsərlərin  biri  də  təqdim  etdiyim  «Xəyal»  şeiridir. 
Turfanda tapılan bu şeir Berlində T III M  197 və  195  şifri ilə qeyd 
edilmişdir  və  hazırda  Mayns  akademiyasmda  saxlanılır.  Şeir  ilk 
dəfə  V.  Banq  və  A.  fon  Qaben  tərəfindən  nəşr  edilmişdir. 
Əlyazmanın  h ər  səhifəsində  beş  sətir  yazı  vardır.  Əlyazmanın 
başı,  ortası və sonu xeyli zədələnmişdir.
Şeir  16  bənddən  (dördlük)  ibarətdir.  Bəndlərdə  həm 
misrabaşı,  həm   də  misrasonu  qafiyə  mövcuddur.  Əlbəttə,  qeyd 
etmək  lazımdır  ki,  misrasonu  qafiyə  müasir  mənada  qafiyənin 
tələbinə  cavab  vermir  -   burada  ya  söz  eynilə  təkrar  edilir,  ya  da 
m üxtəlif sözlərə  eyni  şəkilçilər qoşulur.  Misralarda hecaların  sayı 
müxtəlifdir,  lakin  əksəriyyəti  13,  sonra  isə  14  hecalı  misralar 
(uyğun  olaraq  26  və  14  misra)  təşkil  edir;  12  (5  misra),  15  (4 
misra),  16  (2  misra)  və  17  (1  misra)  hecalı  misralar  da vardır.  13- 
cü bəndin ikinci misrası  18  hecalıdır,  lakin açıq görünür ki,  burada 
sonradan quraşdırılan ünsürlər mövcuddur.
w
Mətn
4,  ; V
4  XSUV*-  > 
/  * 
■
. 
•... 
/ ,  
r V -1
*  --täss*- 
f
—J-Ü’
4a» 
Ф.
Lbs*# ры & щ
■»«.  .  .'1 
fh*
 
H.ıfeUM» 
.
v 
A
ак  /
« 
Jbzuxgb  MS&b  *~-3(у
 
~  ,..
is  -  т  ш   •;  u-т

” 
Л-4*4е. *—л>-*'  ,—
ğSs£> 
*
---
'Лл.
((
A»  *<4fe  •&Я--.,-._*i.v. #
ol
.- -4*$
'■"  --- ** 
JK*>. Jw ^.  jblOJk  __>  %у»
*" 
j^T
 
/
>(0*. 
%
  «İiwi  ^ ^
s
İ ^
b
S, 
--- ^
' ^
« 
J İA   V>  -AiH^ss.  **  J
l
- 
.  2 * ^   vüäb
* 
Ji&AAHy  * 
ль
 *—
-S#
a
 
.« a ^ ia c is »   ■
‘tiü.j
I 
^ 
<■"  ’
ı«—
Aäüt.'dı Liää-jjfj^ Jsy* Л  
«--Йг Ja^jtsäk 
.Л Js^. i»_£«g%  ^a*
, 
t
+  iımjjr
 
J—4Sr 
/Sa*^j»/i^üiik''
j
<~Asr лешв*ь З ^
еа
^
аазь
.’
?  *—&  
> ir  -Sa^tü*
« ^ A U ! ^ « ^ A a » k <^tb4ı^. — Eü{*ft * _ jb ^  A J 0 * 3
s
4  
Jta&r
  --- JLSO^ 
^Ä&jeşaojg^jj
s J b ^ L ^ ^ A ıA tia k 4 3 y ^ f c X ti^ >   *__Аал,  * ,Jtş£>f
4jC*‘2ft *-w 'X Г
*
m
>,
Ш
ЛЪЧГШ
Л  <
*.
 JİWNİ
« * * » * *  ~
J
VAİSİS5
' A ttsv  >
?-u,,j /   ■'л   £
 
■...каача*.  А с Я > ^   -3 ^
у
.У —  :*1' 
Ли.  __EtXO*
—J
« J

• -я
>
 
«ДгУ 
1, *  *
•*- 
«л*« 
* 
^
I 
*
,ЛТ ^ / 
*л 
^
•1.Л- -
’ ..,
.  ^*чЛ» ’*i*
>  *~ *£il*u
U l   . '— . . Г   j>  / > » ^   Л * - 
ju  
S '  ....*  '.S fe
«  M
,  » 
V
ia >  .^4" 
/  ,  **
L
eəmü
>-
j
<1  ~
-İCİSV Л о й л .   ,
S ‘
—
> 
J*»r
uisfe^.'  хай
■
>
  -&-W&4*
>  4- JSkftSS.^ »—JŞsr 
JX.W*.  ,_J.
J
/,
1 ^ .
H 
M~Jb АХШАь
 
* _ _  
.
j * b
Д*ь
f  
*K—rf4j
—S  -S>
IS •
3 2 8
Transkripsiya
1.  Altı yolta ög,  kaq, kadaş,  oğul, kız bolmış 
Alku tınlığ etüzlərin əm gəklig qılmış 
Amrak isig özip üzüp ölümkə sokmış
Ayığ kılınç kıltım  ersər asarvar titmiş.
2.  Tüü  türlüg vrxar saqram stupka kotmış 
Törtin sıqarkı bursaqlarka maduruk urmış 
Tüzimlərıq ed tavarmlar buşı birmiş
Töləc копир oğurlap boltum saqqikka yukmış.
3.  Adı kötrülmiş burkannıq................ ıça
Arış a r ı ğ .............kirtü....................... ça
A......................... larnıq aymıştakıça
A ........................ ol köni yorığtakıça
4.  B u rk a n .................. arxant üç türlüg kutuğ bultaçı
B u ..................... lərkə tıdığ kıltaçı
B u ...................... d .  . . .   köqüllərin bulğanturdaçı
B u ...................................................daçı
(2 vərəq,  yəni  10 sətir yoxdur).
5.  A ....................................üzə
Asığsız butadı öd kün keçüməkim üzə 
Ayığ kılınçlığ ağır yük yüdm əkim üzə 
Aşdım,  öklidtim  kılmçımın muntağlar üzə
6.  Ö zəliksiz burkanlamıq edgülərintə 
Ülgülənçsiz yig üstünki atruklarınta 
Ülgü təp urup ayığlap tamp olarta 
Üküş ayığ kılmç kıltım  ayun ayunta.
7.  K avırıp töküp sözləsər bolmış bolmaduk 
Karaq ku sansar içintə m ən barıp toğmaduk
3 2 9

Kamığ Ötəg birimlərig özüm yığmaduk 
Kalmadı erki ayığ kılmç maqa kılmaduk.
8.  Munçulayu türə bükə kılmışlarımm 
Muntağ yaq lığ kamığ türlüg yazuklarımın 
Munta amtı aça yada ayığlarımm
Muq key kılu kşanti kılurm ən kıluıçlarımm.
9.  Ondrn sıqarkı üç ödki burkan, bakşılar 
On küçlüg bügü biliglik uğan arzılar 
Ukşatğuluğsuz edgülüg umuğ mağlar 
Uka bilü mini körü yarlıkazunlar.
10. Una amtı işig özüntin berü manu 
Umuğ, mağ yolçı, yirçi bakşı tudunu 
Ol yirtinçü yulalarıqa arığ süzülü 
Uğan arzılar üksüzlərintə töbün yükünü.
11.  Üstünki ol kılınçlarımın ökünür mən 
Üküş təlim yazuklarımın bilimir mən 
Özüm amtı açınur mən,  yadmur mən 
Örtməz, kişləməz, yaşurmaz, badurmaz mən
12. Biligsizlik kılınçlarım öçzün,  alkınzun 
Birtəmlədi arığ silik kitzün, tarıkzun 
Birlə yana türçiməksiz itzün, yokadzun 
Bir ikinti üçünç yolı kşanti bolzun.
13.  Öqdünki kılınçlarımın kşanti kılımp.
Ökünü, kakınu, arıyu,  siliyü kidərip tükədip 
Öqi kılmaduk ayığlartm özüm tıdımp 
Özələyi kılmaz mən tö lə ç ...........
14. Asurı başlap tört yollarta barıp toğğuluğ 
Altılı ikili təginçsizlərtə istim turğuluğ
Anta təgingülüg kılmçım ersər ərksiz sərgülüg
Arızun,  alkmzun kşanti kılıp bolzun ertgülüg.
15. Amtı muna yügərüki bu ok etüztə 
Azu у im ə kin kəligm ə ödtə,  koluta 
Açığ tarka kılmç tüşin kayum a orunta 
Aşağalı təgim lig bolmaym ayun ayunta.
16. Ertmiş kəlm ədük köşünür ödki ərənlər 
Əmgəkligin burkan kutıqa evrildəçilər.
(əksikdir)
1.
T ə rc ü m ə
Altı yolda ana, ata, qardaş, oğul, qız olan 
Bütün canlı vücudlarım əziyyətli edən 
Qiymətli həyatını  təhlükəyə qoyub ölüm ə atan 
Pis əm əl etdim isə 
asarvar1
  deyilən.
2.  H ər dürlü monastır,  ehsan, stup qoymuş 
Dörd tərəfdən camaata maduruk vermiş 
N əciblərin mal -  mülkünü ehsan vermiş 
Əmanət yeyib, oğurlayıb oldum  
sangikə2
 yapışmış.
3.  Adı yüksəldilm iş b u rh a n m ..........................
Saf,  tə m iz .................. h ə q iq i........................
.................................. dediyincə
......................................o doğru yürüşdəki kimi.
4.  B u rh a n ,. . .   aprxant üç dürlü səadət tapası
B u .................................. mane olası
B u .................................. könülləri bulandırası
B u ........................................................... -  ası.
(2 vərəq,  yəni  10 sətir yoxdur).
m
1 Tərcümə edə bilmədim.
2 Çevirə bilmədim.

5.................................................. ilə
Faydasız, tüfeyli zaman,  gün keçirməyim ilə 
Pis əm əlli ağır yük götürəyim ilə 
Artırdım, doldurdum əm əlim i belə şey ilə
6.  Ən uca burhanlarm yaxşılıqlarına 
Ölçüsüz ən üstün m əziyyətlərinə
Ölçü, tərəzi tutub,  günah (iş) görüb, danıb, onlara 
Çoxlu pis əm əllər etdim dünyayi aləmdə
7.  Açıb töküb söyləsə olmuşları,  olmayanları 
Qaranlıq sansar içinə mən gedib doğulmadığım 
Bütün ödənclərimi,  borclarımı özüm yığmadığım 
Qalmadı bəlkə pis əm əl m ənim  etmədiyim
8.  Beləcə bürm ələyərək, bükərək etdiklərimi 
Bu cür yanlış bütün dürlü günahlarımı
Buna indi açaraq,  yayaraq pis işlərimi 
M ən tövbə edərək kşanti edirəm  əməllərimi
9.  Hər tərəfdəki üç  zamanın burhan, müəllimləri 
On güclü sehirli bilikli tanrı müəllimləri 
Bənzəri olmayan yaxşılıq, ümid, inamlar 
Anlayaraq,  bilərək, m əni görərək şəfqət göstərsinlər.
10.  Bax indi bu cür həyatım dan bəri inanaraq,
Ümid,  inam, yol göstərən, bələdçi, müəllim tutularaq, 
O dünya m əşəllərinə təm iz süzülərək,
Tanrı müəllimlər hüzurunda başaşağı səcdə edərək,
11.  Yuxarıdakı o əm əllərim  üçün tövbə edirəm, 
Çoxlu, saysız günahlarımı başa düşürəm.
Özüm indi açıram, h əm  aləm ə yayıram, 
örtm ürəm , gizləmirəm,  saxlamıram,  batırmıram.
12.  Qanmamaqdan doğan əm əllərim  sönsür, bitsin.
İz buraxmazdan pak, təmiz getsin,  silinsin.
Bir daha törəm ədən itsin, yox olsun.
Birinci,  ikinci, üçüncü dəfə 
kşanti
 olsun.
13.  Ə vvəlki əm ilərim i kşanti edib
Tövbə edərək, peşman olaraq,  təm izləyərək, paklayaraq
göndərib, tükədib
Başqa etmədiyim  pisliklərdən özüm çəkinib 
Bir daha etm ərəm  ə m a n ə tə .....................
14.  Asurı başda olmaqla dörd yolda gedib doğulagaq 
Altılı,  ikili əl  yetməyən yerlərdə davamlı duracaq 
Onda çatdırılan əm əlim  isə gücsüz səbrli 
Təm izlənsin, tükənsin, kşanti edib olsun keçici:
15.  İndi buna mövcud olan bu vücudda da 
M əgər yenə sonra gələn zamanda, dövrdə 
Acı, ağ u  əm əl səm ərəsi hansı məkanda 
H örm ət etm əyə layiq olmayım dünyayi aləmdə.
16.  Keçm iş, gələcək,  indiki zamanda yaxşı ərənlər 
Əziyyət ilə burhan səadətinə nəsib olanlar.
//əksikdir//.

A v ita   ta n r ı
Berlində  saxlanan  Tur fan  yazıları  arasında  bu  şeir  T  III  M 
252  şifri  ilə  qeyd edilmişdir.  Əsərin müəllifi  Ki-ki  adlı  bir  şairdir. 
Əlyazması  iki parçadan  ibarətdir.  Hər  iki parça Avita  tanrıya  h əsr 
edilmişdir.  Hər  səhifədə  beş  sətir,  hər  sətirdə  iki  misra  vardır. 
Beləliklə,  iki  parçada  20  misra  vardır.  Şeir  6  bənddən  (dördlük) 
ibarətdir.  Bəndlər  misrabaşı  qafiyələnir.  Son  qafiyə  yoxdur; 
müşahidə  edilən  son  qafiyə  təsadüfi  səciyyə  daşıyır.  Misralarda 
hecaların sayı 7,  8  və 9 -  dur.