Yemək sağlamlıq üçün həmişə faydalıdırmı? Sağlamlıq və ətraf mühit
Yüklə 30,46 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Jerzy Sadowski, Malgorzata Podkanska, Namik Rzayev Əsas fikir
- Tədris fənləri
- Yemək sağlamlıq üçün həmişə faydalıdırmı 231 1 Sağlamlıq və ətraf mühit Giriş
- Məşğələlərin aparılması I Hissə. Homo chemicus 1
- II Hissə. “Ekoloji mağaza” və supermarket 1
- Yemək sağlamlıq üçün həmişə faydalıdırmı 233 1 Sağlamlıq və ətraf mühit 3
- Genetik modifikasiya olunmuş orqanizmlər
|
230 1 Yemək sağlamlıq üçün həmişə faydalıdırmı? Sağlamlıq və ətraf mühit Yemək sağlamlıq üçün həmişə faydalıdırmı? Müəlliflər: Jerzy Sadowski, Malgorzata Podkanska, Namik Rzayev Əsas fikir Sağlamlıq üçün faydalı və ekoloji cəhətdən təmiz qida məhsullarına üstünlük verilməsi məqsədəuyğundur
1-2 dərs saatı Êlin fəsli Êstənilən Yer Məktəb (sinif otağı) Tədris vəsaitləri Yazı lövhəsi, videokaset, mağazadan alınmış ekoloji cəhətdən təmiz müxtəlif qida məhsulları
Biologiya, kimya, ekologiya, davamlı inkişaf , mətbəx mədəniyyəti Məqsəd • “Sağlamlıq üçün faydalıdır” adlanan və ekoloji cəhətdən təmiz məhsullar arasındakı fərqi dərk etməkdə şagirdlərə kömək etmək; • Məhsul seçmə prosesinə şüurlu münasibət formalaşdırmaq. Metodlar Diskussiya, dequstasiya-sərgi, analitik fikir mübadiləsi, videofilmlərə baxış.
Yemək sağlamlıq üçün həmişə faydalıdırmı? 231 1 Sağlamlıq və ətraf mühit Giriş Ekoloji təmiz məhsulların üstünlüyü ondan ibarətdir ki, onların tərkibində kimyəvi və başqa əlavələr yoxdur və onlarda bitki və heyvanların çirklənməmiş ətraf mühitdən mənimsədiyi çoxsaylı müxtəlif bioloji aktiv maddələr olur. Bundan başqa, belə qidalara bizim orqanizmimiz uzun illər boyu uyğunlaşıbdır. “Sağlamlıq üçün faydalıdır” adı ilə müəyyan edilən məhsulların heç də hamısı ekoloji cəhətdən təmiz olmurlar. Ümumqəbul edilmiş fikrə əsasən, bəzi məhsullar (məsələn, buğda və onun minimal emal edilmiş məhsulları, meyvə və tərəvəz, süd və süd məhsulları, bal və s.) sağlamlıq üçün faydalı hesab edilir, lakin onlar heç də həmişə sağlamlığa yaxşı təsir etmirlər. Bəzən, əksinə, əgər onlar çirkli yerlərdə becərilən və ya yığılan məhsuldursa bu və ya digər təhlükəli kimyəvi maddənin onun tərkibinə düşməsi və sağlamlıq üçün zərərli və ya hətta zəhərli olması tamamilə mümkündür. Êntensiv şəkildə mineral gübrə verilən, pestisidlər istifadə edilən suvarılan, magistral yolun və ya sənaye müəssisəsinin yaxınlığında yerləşən sahələrdə becərilən bitkilərdən hazırlanmış qida maddələrində ağır metallara, bitkinin mənimsəyə bilmədiyi gübrənin və pestisidlərin axıra qədər parçalanmamış hissəsinə, müxtəlif konservantlara rast gəlinir. Bu maddələr bitkilərə çirklənmiş torpaqlardan, hazır məhsullara isə xammalın sənaye şəraitində işlənməsi zamanı keçə bilir. Bizim tərəfimizdən istifadə edilən məhsulların keyfiyyətinə aşağıdakı amillər təsir edir: • Bitkiçilik və heyvandarlıq sənaye əsasına keçididir ki, bu da hər şeydən öncə yeminə heyvanların antibiotiklərin, hormonların və başqa maddələrin əlavə edilməsində özünü göstərir; • Kənd təsərrüfatı heyvanlarının yemlənməsi üsullarında dəyişikliklər yaranmışdır (Avropada “dəli dana” xəstəliyinin törənməsinə səbəb mal-qaranın heyvanlardan hazırlanmış zülali əlavələrlə qidalanması olmuşdur) ki, bu səbəbdən də dəfələrlə “qarayara”, “quş qripi” və s. xəstəliklərin yayılması qeydə alınmışdır; • Kənd təsərrüfatı bitkilərinin intensiv üsulla becərilməsidir ki, bu zaman əsasən yüksək məhsuldarlığa malik sortlardan istifadə edilir, bu isə öz növbəsində keyfiyyətin aşağı düşməsi ilə müşayiət olunur (məsələn, bərk buğda ilə müqayisədə yüksək məhsuldarlığa malik yumşaq buğda sortu keyfiyyətli un almaq və ya makaron hazırlamaq üçün yararlı deyil); • Gübrələrin və zəhərli maddələrin həddindən artıq çox işlənməsi; • Turşu yağışları; • Hava və torpağın sənaye və nəqliyyatla çirklənməsi, eləcə də bəzi başqa amillər. Genetik modifikasiya olunmuş orqanizmlərin becərilməsi və onlardan məhsul alınması da, nəticələri tam bəlli olmasa da əlavə risk faktoru yaradır. Êlk əvvəl belə bitkiləri planetdəki qida çatışmazlığını aradan qaldırmaq məqsədi ilə almağa və becərməyə başladılar. Belə ki, bu tip sortların məhsuldarlığı ənənəvi seleksiya yolu ilə alınanlarınkından kifayət qədər yüksəkdir. Məşğələlərin aparılması I Hissə. Homo chemicus 1 “Homo chemicus” videofilmini nümayiş etdirin və onu müzakirə edin. Müzakirə prosesində ətraf mühitin vəziyyəti ilə insan sağlamlığı arasında olan əlaqəni daha əhatəli şəkildə ifadə etmək üçün girişdəki və CD-ROM-dakı “Sağlamlıq və ətraf mühit” bölməsinin məlumatlardan da istifadə edin. Şagirdlərdən onların və yaxın ətraflarının yedikləri qidaya hansı nöqteyi-nəzərdən (zövqlərinə uyğun olduğuna, adətə uyğun gəldiyinə və ya sağlamlıq üçün faydalılığına) diqqət yetirdiklərini soruşun. Qida seçərkən onlar nəyə əsaslanırlar? 232 1 Yemək sağlamlıq üçün həmişə faydalıdırmı? Sağlamlıq və ətraf mühit 2 Şagirdlərə “genetik dəyişdirilmiş orqanizmlər”, “makrobiota”, “vegetarianlıq” və “veqantlıq” kimi terminləri “Siz bilirsinizmi ki, ...” nümunəsində olan məlumatlardan istifadə etməklə izah edin. 3 “Mən oyam ki, mən yeyirəm: bu həqiqətdir, ya yox?” mövzusunda analitik fikir mübadiləsi keçirin. Bu və ya digər qida məhsuluna üstünlük verdiklərinə görə şagirdləri bir neçə qrupa bölün, qoy onlar öz nümunələrində yeməyə münasibətdə zövqlərin müxtəlif olduğuna əmin olsunlar. Uşaqları yalnız fiziki və fizioloji arqumentlərlə deyil, eləcə də fəlsəfi, estetik və mədəni aspektli arqumentlərlə də inandırmağa çalışın. 4 Şagirdlərə izah edin ki, qida məhsullarının keyfiyyətinə artan marağa ilk əvvəl makrobiotiklər və vegetarianlar, yəni əsasən meyvə, tərəvəz və müxtəlif bitki mənşəli məhsullarla qidalananlar səbəb oldu, sonradan zaman-zaman bir sıra ölkələrdə güclü istehlakçı lobbilər yaranmağa başladı. Nəticədə ekoloji tələblərə ciddi riayət etməklə məhsul istehsalı ilə məşğul olan təsərrüfatlar əmələ gəldi. Bunların məhsulları mənbəyinə və keyfiyyətinə görə xüsusi sertifikat aldılar.
Düzdür, bu məhsullar baha başa gəlir, lakin istehlakçı məhsulun ətraf mühitin qorunması prinsipinə əsasən ekoloji cəhətdən təmiz (mineral gübrələrdən və kimyəvi zəhərlərdən istifadə olunmadan) rayonda becərilmiş xammaldan hazırlanmasına və onda konservantların və süni bioloji aktiv əlavələrin olmamasına tam əmin ola bilər.
Azərbaycanın müvafiq milli qanunvericiliyi ilə müəyyən edilir ki, yüksək keyfiyyətli, ekoloji cəhətdən təmiz pəhriz və uşaq qida maddələrinin istehsalı üçün əlverişli fitosanitar və texnoloji şərait yaratmaq məqsədi ilə müvafiq dövlət orqanları xüsusi xammal bölgələri müəyyən edirlər. Xüsusi xammal bölgələrində pestisidlərin tətbiqi qadağan edilir.
Lövhəyə həkim-dietoloqların əksəriyyətinin bəyəndiyi “Qidalanma sxemi”nin piramidasını çəkin. Bu, insan orqanizminin uzun illər boyu uyğunlaşdığı qida normasıdır. Sağlam insanlar bu normanı özünə zərər vurmadan məhdudiyyətsiz müddətə istifadə edə bilərlər. • Piramidanın əsasında müxtəlif yarma və makaron məmulatları, eləcə də qara və üyüdülmüş buğda çörəkləri dayanır. • Piramidanın ikinci səviyyəsini müxtəlif formada olan (təzə, mürəbbə şəklində, qızardılmış, bişirilmiş) meyvə və tərəvəzlər təşkil edir. Bitki mənşəli məhsullar planet əhalisinin qidasının əsasını təşkil etdiyinə görə onların ekoloji təmiz rayonlarda və nəzarət olunan kənd təsərrüfatı məhsullarindan istehsal edilməsi çox vacibdir. • Piramidanın üçüncü səviyyəsini zülali maddələr (süd və onun məhsulları, yumurta, ət və balıq məhsulları və s.) təşkil edir. • Piramidanın zirvəsində şirniyyat və bal dayanır. • Göyərti, duz və s. kimi köməkçi qida elementləri də mövcuddur. Onun istifadəsi istehlakçının fərdi zövqündən asılıdır.
Şagirdlərə izah edin ki, normal qidalanmada bütün səviyyənin məhsulları olmalıdır. Piramidanın daha aşağı səviyyəsində yerləşən məhsulun istehsal səviyyəsi digərlərinkindən yüksək olmalıdır.
Êlkin hazırlıq: Şagirdlərdən xahiş edin ki, evdən və ya mağazadan aldıqları xoşlarına gələn müxtəlif məhsulları (məsələn, tərəvəz, meyvə, bulkalar, vafli, süd, qatıq və s.) məktəbə gətirsinlər. Həmin məhsulların alınma mənbələrinin müxtəlif (adi mağazadan, supermarketdən, ixtisaslaşdırılmış mağazadan, bazardan və s.) olmasının vacibliyini də onların nəzərinə çatdırın.
Məktəbdə: Sinif otağında biri supermarketi, digəri isə adi mağazanı “təmsil” edən “iki piştaxta” düzəldin. Onların hər birinə gətirilən ərzaqlardan qoyun. Şagirdləri iki qrupa bölüb, onlara istədikləri ərzağa uyğun növbəyə dayanmalarını xahiş edin. Hər bir qrupdan bu ərzaq məhsulları və öz seçimləri haqqındakı fikirlərini bildirmələrini xahiş edin.
Yemək sağlamlıq üçün həmişə faydalıdırmı? 233 1 Sağlamlıq və ətraf mühit 3 Supermarketdə və ekoloji mağazada olan ərzaq məhsullarını müqayisə edin, özü də hər bir qrup digər piştaxtada olan ərzağı dequstasiya etməlidir. Hansı nəticələrə gəlmək olar? (“Ekoloji mağazada” olan məhsullar ola bilər ki, estetik gözəlliyə malik olmasın, lakin tərkibində kimyəvi maddələr yoxdur, belə ki, nəzarət edilən məhsuldan və ekoloji cəhətdən təmiz yerdə becərilib). 4 Şagirdlərə dietologiyanın qızıl qaydasını xatırladın: ərzaq nə qədər az işlənməyə məruz qalarsa, həmin məhsul bir o qədər də insan üçün faydalı olur.
• Şagirdlərə 3 gün ərzində bütün yediklərinin siyahısını tutmağı tapşırın. Onların qidalanmasını normal hesab etmək olarmı və “Qidalanma sxemi” piramidasına hansı dərəcədə uyğun gəlir? Genetik modifikasiya olunmuş orqanizmlər və onlardan alınan məhsullar ətraf mühit və potensial istehlakçılar üçün təhlükə mənbəyidir. Onların törətdikləri nəticələr hələ lazımınca öyrənilməyib və proqnozlaşdırıla bilinmir.
məhsullar hesabına (taxılların, paxlalıların minimal işlənmiş dənləri, eləcə də meyvə və tərəvəzlər) qidalanmasına əsaslanır və insanın tələblərini maksimum ödəyir.
əsasən insanlar ya şəxsi inanclarına, ya da sağlamlıqları haqqında baxışlarına görə keçirlər. Vegetarianlıq ABŞ və Avropada Şərq fəlsəfəsinə marağın və Qərb sivilizasiyasına etirazın əlaməti, eləcə də ətraf mühitin mühafizəsi ilə əlaqədar ekoloji təşkilatların “təbiətə geri” və ya təbiəti dərk edən həyat tərzinə qayıtmaq kimi çağrışların nəticəsində geniş yayılmaqdadır. Veganlıq — vegetarianlığın ən kəskin formasıdır və qidalanmada bütün heyvan mənşəli məhsulların (süd, yumurta, bal, kürü və s.) istifadəsini istisna edir. Bu termin adi vegetarianlardan fərqli olmaq üçün işlədilir. Veganlar öz inanclarına görə hətta dəri palto və dəridən hazırlanan başqa geymlərdən belə istifadə etmirlər. Bilirsinizmi ki, ... Yüklə 30,46 Kb. Dostları ilə paylaş:
|