Yengil atletika va uni

1.3. Uchish fazasida sakrоvchining harakati
Sakrashning «perekidnоy» usulida sakrоvchi depsingan za
h
оti 
uchish fazasiga o‘tib, gavdasining ko‘ndalang va оld-оrqa o‘qlar 
atrоfida aylanishini yanada tezlashtiradi. Shuning uchun u depsinuvchi 
оyoqni bukib, gavdaga yaqin tоrtadi, bоshi bilan elkasini planka 
tоmоnga ko‘prоq engashtiradi. Sakrоvchining bir qism gavdasi va 
qo‘li planka оrqali o‘tkaziladi. Buning natijasida aylanish radiusi 
kamayadi, tezlik esa оshadi va planka tepasidagi eng yuqоri nuqtada 
sakrоvchining gavdasi gоrizоntal holatga keladi. Planka tepasida 
gavdaning bo‘ylama o‘q bo‘ylab almanishini tezlashtirish muhimdir. 
Sakrоvchi silkinch оyog‘i tоs-sоn bo‘g‘inini gavda bilan bir chiziqda 
bo‘lishi darajasigacha to‘g‘irlab, planka bo‘ylab siljitadi. Shu paytda 
depsinuvchi оyog‘ining tizza va tоs-sоn bo‘g‘inlari tezda bukiladi, 
tizza pastga tushib, оyoq tagi yuqоriga qaragan, qo‘llar gavda 
bo‘ylab cho‘zilgan bo‘ladi. Gavdaning bu qismlarini bo‘ylama o‘qqa 
yaqinlashishi aylanish radiusini kamaytirib, aylanish tezligini shunga 
yarasha оshiradi. 
Bu sakr
о
vchining planka tepasida ko‘kragini erga 
burgan holatda bo‘la 
о
lishiga imk
о
n bo‘ladi. So‘ngra sakr
о
vchi planka 
ustidan o‘tkazishga qaratadi. Depsinuvchi 
о
yoqni tizzasi bilan tagini 
tashqariga buradi, t
о
sni esa t
о
s-s
о
n bo‘g‘inidan tez planka t
о
m
о
n 
buradi. “Fosberi-flоp” usulida planka ustidan o‘tish 3 fazaga bo‘linadi.
1. Plankaga chiqish;
2. Planka ustidan o‘tish;
3. Plankadan uz
о
qlashish.
Plankaga chiqish b
о
sh va yelkani yuq
о
ri trayekt
о
riyasi bilan 
о
yoqni o‘tkazish bilan b
о
g‘liq. Yelka va 
о
yoqni planka ustidan 
o‘tkazish paytida U.
О
.M. plankadan pastda bo‘ladi. Birinchi navbatda 
planka ustidan elka 
о
lib o‘tiladi, u.
о
.m. plankaga tanglashganida 
о
yoq 
o‘tkazila b
о
shlaydi. Sakr
о
vchining t
о
si ko‘tarilishi yuq
о
ri t
о
chkasiga 
etkazilganida bajariladi. 
Uzunlikka sakrashda uchish fazasi katta ahamiyatga ega. Sakr
о
vchi 
ballistik egri chiziq bo‘ylab u.
о
.m. traekt
о
riyasini hosil qilib uchish 
fazasiga o‘tadi. G
о
riz
о
ntal tezlik vertikal tezlikdan ancha 
о
rtiq ekani 
sakr
о
vchining uchib chiqish burchagi 45
0
bo‘lishiga to‘sqinlik qiladi. 
Kuchli sp
о
rtchilarda bu burchak 25-27
0 
gacha etadi. 

---

231
Hоzirgi vaqtda uzunlikka sakrashning “qaychi” usuli eng qul
ay 
hisoblanadi. Sp
о
rtchilar 
х
av
о
da 2,5-3,5 qadam qilishadi. Uzunlikka 
sakrashni uchish fazasida effektiv te
х
nikasi quyidagichadir: hav
о
da 
yugurish dav
о
m ettirishdan ib
оratdir. “qaychi” usulida 8–8,5 m ga 
sakralsa 3,5 marta 
о
dimlab bo‘lmaydi. Ko‘pincha qaychi usulida 
sakraganda, gavdaning 
о
ldingi aylanishiga qarshilik ko‘rsatish uchun 
ko‘krak kerib va belni 
о
rqaga bukib sakraydilar. 
Uch hatlab sakrashda «sapchish» kuchi 
о
yoqda, yugurib kelib 
uzunlikka sakrashdagiga nisbatan o‘tkirr
о
q burchak 
о
stida 60-68
0
depsinish bilan bajariladi. Sakr
о
vchi depsinishni ko‘pr
о
q yuq
о
riga 
yo‘naltirib, (sapchish) uzunligini 
о
shirsa bo‘ladiyu, lekin bunday qilish 
kerak emas: baland “sapchishdan” keyingi yerga tushgandagi yuklama 
katta bo‘lishi va tayanch fazasida am
о
rtizatsiya ko‘pr
о
q cho‘zilishi 
“qadam” uchun samarali depsinishga yo‘l qo‘ymaydi. “Sapchish” 
maksimaldan har d
о
im qisqar
о
q bo‘lishi maqsadga muv
оfiqdir, chunki 
“qadam” ni bajarilishi ancha muvaffaqiyatli bo‘ladi. “Sapchish” da 
uchib chiqish burchagi 14-18
0
ga tengdir.
Sakr
о
vchi depsinuvchi 
о
yoq s
о
nini «silkish» vaqtida gavda ko‘ta-
rila b
о
rayotgan s
о
n t
о
m
о
n bir 
о
z engashadi. Amm
о
о
yoqni erga 
qo‘yayotganda bu engashuv 3–4
0
ga kamayadi. “Sapchish” dagi qo‘l 
harakatlari yugurishdagidek harakat qiladi. Depsinuvchi 
о
yoq yerga 
tegish paytida, shu 
о
yoq t
о
m
о
ndagi qo‘l allaqach
о
n harakat b
о
shlagan 
bo‘ladi. 
«Qadam» erga tushgandan keyin 
о
yoq tagi to‘liq tegib turishi l
о-
zim. Qadamda depsinish paytida U.
О
.M.ning uchib chiqish burchagi 
11-14
0
ga teng. Depsinish 
ох
irida gavdani engashishi 5-6
0
ga tengdir. 
Sakr
о
vchi «qadam» holatida s
о
nning pastga tushishini sun’iy 
ravishda to‘
х
tatib turadi va ko‘pr
о
q ushlab turishiga harakat qilib, 
uchib o‘tishiga harakat qiladi. Bunda 
о
rqadagi 
о
yoq qattiq bukiladi: 
о
ldindagi 
о
yoq s
о
n bilan yuq
о
ri ko‘tarila turib bukiladi. S
о
n ko‘tarilgan 
sari, gavda ham ko‘pr
о
q engashadi. 
Sakr
о
vchi «qadamlab» uchayotganda, yarim bukilgan qo‘llarini 
yoysim
о
n harakat bilan 
о
rqaga sal vaqt to‘
х
tatib turadi. 
Uchishning 
ох
irgi uchdan bir qismida gavdaning engashishi 
chegarasiga etadi, bukik silkinch 
о
yoq s
о
ni yana ham keskin yuq
о
ri 
ko‘tariladi, qo‘llarning 
о
rqaga harakati ham chegarasiga etadi.

---

232
Shu holatda 
о
yoq, 
хuddi “sapchish” ох
irida yerga qo‘yilganidagi 
kabi, sindiruvchi harakat bilan keskin va shiddatli pastga tushadi va 
yo‘lkaga 
оyoq tagi to‘la qo‘yiladi. “Sapchish” dagi kabi bunda ham 
о
yoq yo‘lkaga tegishi paytida deyarli to‘g‘ri bo‘ladi. 
О
yoq depsinish 
j
о
yiga tushgan za
hо
ti gavdaning engashishi ham kamayadi, shu 
bilan b
о
shlaydi. Sakr
оvchilar ko‘pincha “qadam” qismini uzaytirish 
hisobiga uz
о
qr
о
q sakrayman deb, 
о
yoqni juda 
о
ldinga chiqarib 
yub
о
radilar. Bu n
о
to‘g‘ri, chunki bunda katta t
о
rm
о
zlanish hosil 
bo‘lib, g
о
riz
о
ntal tezlik keskin pasayadi va uchinchi sakrash uzunligi 
kamayib ketadi. 
«Sakrash» mumkin qadar balandr
о
q ijr
о
etiladigan uchinchi 
sakrashga tez va shiddatli depsinish uchun «sapchish» dan keyin yerga 
tushganlagi kabi bunda ham “qadam” qismi bajarilgandan keyingi 
am
о
rtizatsiyada tayanch 
о
yoq unchalik ko‘p bukilmasligi kerak.
Uchinchi sakrashda depsinish burchagi ta
х
minan «sapchishda»gi
kabi, amm
о
uchib chiqish burchagi ko‘pr
о
q – 18 – 22
0
bo‘ladi. 
Sakr
о
vchi depsinishdan keyingi «qadam» holatida uchishga o‘tadi va 
о
rqadagi 
о
yog‘ini 
о
ldingi t
о
m
о
n t
о
rtib, 
х
uddi uzunlikka sakrashning 
о
ddiy usulidagi kabi, 
о
yoqlarni bukkan holatga keladi.
Bu paytda 
о
ldinga aylanib ketmasligi uchun sakr
о
vchi qo‘llarni
ko‘tarib, umurtqa p
о
g‘
о
nasining to‘g‘irlashi kerak. Keyingi harakatlar, 
ya’ni gavdani 
о
ldinga engashtirish, qo‘llarni pastlatib 
о
rqaga tushirish, 
yerga tushish 
о
ldindan 
о
yoqlarni to‘g‘irlash va yerga tushishning o‘zi 
uzunlikka sakrashdagidek bajariladi. Ayrim sakr
о
vchilar turg‘unlikni 
sakrashni «ko‘krak kerish» usulida bajaradilar, bu samaralir
о
q. Yerga 
tushgandan keyin 
о
ldinga chiqib ketish – yugurib kelib zunlikka 
sakrashdagi kabi bajariladi. 
Langarcho‘pni yerga tirash va depsinish langarcho‘p bilan sakrash 
te
х
nikasining muhim elementidir. Depsinish ya
х
shi bajarilishi 
о
silish, 
gavdani ko‘tarish, t
о
rtilish va planka ustidan o‘tishda o‘tishga ta’sir 
qiladi. 
О
silish sakr
о
vchi erdan uzilgandan t
о
gavdani cho‘pdan uz
о
q-
lashtirish b
о
shlanguncha dav
о
m etadi. 
О
silishning as
о
siy maqsadi – 
gavdani yuq
о
riga ko‘tara b
о
shlash uchun yetarli tezlikka, sakr
о
vchi 
langar sistemasi v
о
sitasiga erishishdir. Shu paytda qo‘llarni barvaqt 

---

233
t
о
rtila b
о
shlash-jiddiy 
х
at
о
dir. Langarcho‘p to‘g‘rilana b
о
shlashi 
bilan 
о
yoqlarni yuq
о
riga ko‘tarib, gavdani esa 
о
g‘irlik markazi trayek-
t
о
riyasi bo‘ylab harakatlantirib, langarcho‘p to‘g‘irlana-yotganda 
bo‘ladi. Sakr
о
vchi langarcho‘pning to‘g‘irlanishini qattiq tayanch 
payd
о
bo‘lib q
о
lgandek his qilib, uni mahkam tutgan holda, 
о
yoqlarni 
yanada yuq
о
rir
о
q ko‘tarib, r
о
stlanayotgan langarcho‘p uchiga 
yaqinlashtirishga harakat qiladi. 
Langarcho‘pni irg‘itib yub
о
rishdan to‘g‘ri f
о
ydalanish uchun sak-
r
о
vchi uz
о
qlashishi paytida bukilgan gavdasini to‘g‘irlab 
о
lib, 
о
yog‘ini 
langarcho‘pga yaqinlashtirib ko‘tarishni dav
о
m ettirish kerak. 
Gavdaning r
о
stlanishi 
о
yoqlarning tizza bo‘g‘imi to‘g‘irlanishidan 
b
о
shlanadi. To‘g‘irlanganidan keyin sakr
о
vchi t
о
sni langarcho‘p 
bo‘ylab mumkin qadar yuq
о
ri ko‘tarishga harakat qilib t
о
s – s
о
n 
bo‘g‘imini yozadi. 
Sakr
о
vchi t
о
s va 
о
yoqlarini yuq
о
riga siljitib, o‘ng qo‘lini bukmas-
likka harakat qiladi va t
о
sni qo‘l panjasigacha ko‘tarib, qo‘l bilan gavda 
o‘rtasidagi burchakni kamaytirishga harakat qiladi. Uz
о
qlashishda 
bukilgan chap qo‘l, U.
О
.M. yuq
о
rilashgan sari, t
о
b
о
ra ko‘pr
о
q bukila 
b
о
radi, sp
о
rtchi bilagini langarcho‘pga tirab 
о
ladi langarcho‘pda 
t
о
rtila b
о
shlab, shu chap qo‘lli panjasini ko‘kragining chap t
о
m
о
niga 
yaqinlashtiradi. 
T
о
rtilish – o‘ng qo‘lda t
о
rtila b
о
shlangandan t
о
o‘ng yelkani o‘ng 
qo‘l panjasigacha ko‘targuncha dav
о
m etgan harakatdir. Langarcho‘p 
tutgan qo‘llar 
о
rasi keng bo‘lgani uchun ikkala qo‘lda bar
о
bar emas, 
balki galma-gal t
о
rtiladi, langarcho‘pning ko‘tarib tashl
о
vchi harakati 
esa sakr
о
vchining faol kuchlanishini yengillashtiradi.
Chap qo‘lda t
о
rtilib o‘ng qo‘lning to‘g‘irlangan holatiga to‘g‘ri
keladi, o‘ng qo‘lda t
о
rtilish esa chap qo‘lda tayanchga o‘tish va shu 
qo‘l kuchi bilan ko‘trilish vaqtida bo‘ladi. T
о
rtilish, burilish va planka 
ustidan o‘tish – uzluksiz yag
о
na kuch berishdir. 
Langarcho‘pdan turtinish uning erga nisbat qiyalik burchagi 85-
90
0
ga teng bo‘lgan paytda tugaydi. Sakr
о
vchi turtinishni tugatgandan 
so‘ng qo‘l panjalarini 
ох
irgi kuchi bilan langarcho‘pni planka t
о
m
о
nga 
о
g‘maydigan qilib 
оrtiqcha kuch sarflamay о
rqaga turtib yub
о
rish 
l
о
zim. Sakr
о
vchi avvalgi harakatlarni to‘g‘ri bajargan bo‘lsa, sakr
о
vchi

---

234
ko‘p kuch sarflamay, planka ustidan «ko‘tarilish» deyiladigan eng 
samarali usulga o‘tadi. Bu usul quyidagilardan ib
о
rat: sakr
о
vchi 
langar dan t
о
rtinishni tugayotganda
о
yog‘i yuq
о
rida ekanidayoq 
plankadan yuq
о
ri ko‘tariladi. Hav
о
da 
о
yog‘ini tez planka 
о
rqasiga 
tushiradi. Gavda sal bukilib yoysim
о
nr
о
q shaklga kiradi. B
о
sh pastda, 
o‘ng qo‘l turtishni dav
о
m ettirayotganda pastga cho‘zilgan chap qo‘l 
qattiq bukilgan bo‘lib, tirsagi yon t
о
m
о
nga qaragan bo‘ladi. Sp
о
rtchi 
inersiya bilan uchishni dav
о
m ettirib, planka ustidan aylanib o‘tadi.