Yengil atletika va uni

Depsinishga tayyorlanishda
oxirgi 3-4 yugurish qadamlarida 
sportchi o‘zi uchun optimal tezlikni rivojlantirishi kerak. Yugurishning 
bu qismi harakat sur’atining oshishi, yugurish qadam uzunligining 
bir oz kamayishi bilan ifodalanadi, oyoq soni oldinga-orqaga harakat 
qilganida uning birmuncha yuqoriga ko‘tarilishi ortadi. Tizza bo‘g‘i-
midan tekislangan itariladigan oyoq oxirgi qadamda orqaga “tira-
liuvchi” harakat orqali butun oyoq tagi bilan depsinish joyiga qo‘yiladi.
Depsinish oldidan elkani orqaga og‘dirish oxirgi, avvalgilariga 
nis batan ancha qisqaroq qadamda qadam tashlaydigan oyoqning tos-
ni oldinga faol uzatishi hisobiga erishiladi. Itariladigan oyoqni erga 
qo‘yishda uni tizza bo‘g‘imidan ataylab bukish (cho‘kkalashni baja-
rish) tavsiya qilinmaydi. Yugurib kelish tezligi va sakrovchining og‘ir-
lik kuchi ta’sirida oyoqning o‘zi tizza bo‘g‘imidan bukiladi va zo‘ri-
qtirilgan mushaklar cho‘ziltirilganda depsinish samaraliroq bajariladi.
Depsinish.
Bu sakrash qismi oyoq depsinish joyiga qo‘yilgan 
paytdan boshlanadi. Oyoq butun tagi bilan tashqi chekkasiga ko‘p-
roq bosilgan holda qo‘yiladi. Ba’zi sportchilar oyoqni tovondan bosh-
lab qo‘yadilar. Ikkala holda ham oyoq kaftining 2-5 sm ga oldin-
ga sirg‘anishi sodir bo‘lishi mumkin, ayniqsa bu oyoq tovondan 
qo‘yilganda kuzatiladi, chunki unda tikanlar yo‘q va u oldinga surilib 
ketishi mumkin. Shuningdek,, itariladigan oyoqni nooqilona qo‘yish, 
ya’ni UOM proekstiyasidan ancha uzoqroqqa qo‘yish ham oyoqning 
surilishiga olib keladi.
Itariladigan oyoqni qo‘yishning optimal burchagi – 70
o
atrofida 
bo‘lib, oyoq bir oz tizza bo‘g‘imidan bukiladi. Endi shug‘ullanayotgan 
sakrovchilarga va oyoq kuchi yetarlicha rivojlanmagan sportchilarga 
oyoqni tizzadan sun’iy ravishda bukish tavsiya etilmaydi, chunki 
sakrovchi tayanch reaksiyasining knga ta’sir ko‘rsatayotgan kuch-
lariga dosh bera olmasligi mumkin. Amortizastiya fazasida (oyoqni 

---

248
tayanchga qo‘ygan paytdan boshlab to vertikal paytigacha) sekundning 
birinchi ulushlarida tayanch reaksiyasi kuchi keskin oshadi, keyin 
uning tez kamayishi sodir bo‘ladi. Bu kuchlar ta’sirida tizza va tos-
son bo‘g‘imlarida bukilish yuzaga keladi. Vertikal paytdan boshlab, 
qadam tashlaydigan oyoq oldinga-yuqoriga faol chiqarilgan mahal bu 
bo‘g‘imlarni yozish bajariladi. Vertikal paytiga qadar mushaklar ishi 
va qadam tashlaydigan oyoq hamda qo‘llarning inersiya xususiyatlari 
hisobiga tayanchning reaksiya kuchlari bir oz ortadi. Tizza va tos-
son bo‘g‘imlarining o‘zilishida qatnashuvchi mushaklar ishi vertikal 
holatini o‘tib bo‘lgunga qadar boshlanadi, ya’ni bo‘g‘imlarning 
bukilishi hali tugamagan, o‘zuvchi mushaklar esa mushak tarkibla-
rining cho‘ziluvchan kuchidan samarali foydalangan holda o‘z ishini 
faol boshlab yuboradi. 
Qadam tashlaydigan oyoq va qo‘lning oldinga harakatlari bu a’zo-
lar og‘irligining harakat miqdorini sakrovchining butun tanasiga 
berishga yordam qiladi. Depsinish oyoq kafti tayanchdan uzilgan 
paytda yakunlanadi, bunda tayanchning reaksiya kuchi juda ham 
kichik bo‘ladi (35-rasm).
Depsinish maqsadi – yugurib kelishning gorizontal tezligini sak-
rovchi tanasining vertikal uchib chiqish tezligiga o‘tkazishdir, ya’ni 
tanaga boshlang‘ich tezlik berishdir. Depsinishning optimal burchagi 
75
o
, optimal uchib chiqish burchagi esa 22
o
ni tashkil etadi. Depsinish 
qancha tez bajarilsa, yugurib kelishning gorizontal tezligi shuncha 
kam yo‘qotiladi, demak, sakrovchining uchish uzoqligi ortadi.
Uchish.
Sakrovchi tanasi depsinish joyidan uzilgandan so‘ng 
uchish fazasi boshlanadi, bu yerda hamma harakatlar muvozanatni 
saqlashga va erga tushish uchun optimal sharoitlarni yaratishga 
qaratiladi. Depsinish UOMga harakat yo‘nalishini beradi, bu yo‘nalish 
sakrovchi tanasining boshlang‘ich uchib chiqish tezligi kattaligi, 
uchib chiqish burchagi va uchib chiqish balandligi bilan aniqlanadi. 
Jahonning yetakchi sakrovchilari taxminan 9,4-9,8 m/s boshlang‘ich 
tezlikka erishadilar. UOMning ko‘tarilish balandligi taxminan 50-70 
sm ga teng. Sakrashning uchish fazasi shartli ravishda uchta qismga 
bo‘linadi: 1) ko‘tarilish; 2) oldinga gorizontal harakatlanish; 3) erga 
tushishga tayyorlanish.

---

249