Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu
Yüklə 7,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 359
danışdım. İnsanları bir-birindən fərqləndirən bəzi kiçik detallardan danışdım. Bütün bunları – ta kiçik qardaşımın kürəyindəki iri xala qədər – ona əvvəl də danışdığımı, ona bunları nəql etdikcə xatırlayırdım. Amma Padşaha danışarkən, ya da indi bu kitabı yazarkən, bəzən, zənnimcə, həqiqəti yox, ancaq xəyallarımı ifadə etdiyim bu əhvalatlara, danışa-danışa özüm də inanırdım: Bacımın dilində az-maz pəltəklik olduğu da doğruydu, paltarlaımızda çoxlu düymələrin olmağı da, yaxud da evimizin arxa bağçasına baxan pəncərədən gördüklərim də. Səhərə yaxın bu əhvalatlara, bəlkə də, qaldıqları yerdən, gec də olsa, davam edəcəyinə inandığıma görə aldandığımı zənn elədim. Xocanın da eyni şeyləri fikirləşdiyini, öz əhvalatına sevinclə inandığını bilirdim. Paltarlarımızı, təlaşa qapılmadan sakitcə dəyişdirdik. Ona üzüyümü və illərdir ondan gizləyə bildiyim medalyonumu verdim. İçində nənəmin anasının şəkli və nişanlımın öz-özünə ağaran saçı vardı, zənnimcə, onu xoşladı, boynuna taxdı. Sonra çadırdan çıxıb getdi. Sakit dumanın içində yavaş-yavaş gözdən itməyinə baxdım. Hava işıqlanırdı, yuxum tökülürdü, onun yatağına uzanıb rahatlıqla yatdım.
Artıq kitabımın axrına çatmışam. Bəlkə də, ağıllı oxucularım, əslində, əsərimin çoxdan qurtardığına qərar verərək onu artıq əllərindən tullayıblar da. Bir vaxtlar mən də eyni cür düşünürdüm, illər əvvəl yazdığım bu səhifələri bir də təkrar oxumamağa qərarlı olaraq bir küncə tullamışdım. O vaxtlar ağlıma, Padşah üçün yox, özüm üçün ləzzətlə uydurduğum digər əsərlərə, aludə olub onların arasına qarışan bir tacirlə, heç görmədiyim ölkələrin kimsəsiz çöllərində və buzlu meşələrində baş verən eşq əhvalatlarına aludə etmək fikrinə düşmüşdüm, bu kitabı, bu əhvalatı unutmaq istəyirdim. Eşitdiyim o qədər söz söhbətdən, yaşadığı o qədər şeylərdən sonra, çox da asan olmayacağını bildiyim bu işi, bəlkə də, bacaracaqdım, amma iki həftə əvvəl məni görməyə gələn bir qonağımın sözlərinə aldanaraq kitabı yenidən ortaya çıxartdı. Bu gün ən sevdiyim kitabımın bu kitab olduğuna artıq inanıram, onu lazım olan tərzdə, istədiyim kimi, arzusunda olduğum kimi bitirəcəyəm. Kitabımı yazıb qurtarmaq üçün arxasına keçdiyim köhnə masamızdan, Cənnəthisardan durub İstanbula gedən kiçik bir yelkənli gəmini, uzaqdakı zeytunluqların içindəki dəyirmanlardan birini, bağçanın aşağı hissəsindəki, əncir ağaclarının arasında itələşərək oynayan uşaqları, İstanbuldan Gəbzə ərazisinə daxil olan tozlu yolu görürdüm.Yoldan qarda-qışda çox da keçən olmur, baharda və yayda, Şərqə, Anadoluya, Bağdada, şama gedən karvanları görürəm, ən çox ağır-ağır irəliləyən o sınıq-salxaq kağnılar (öküz arabası –F.H) keçir, bəzən də uzaqdan palatarını dəqiq seçə bilmədiyim bir atlını görərək həyəcanlanıram, amma yaxınlaşdıqca yolçunun mənim yanıma gəlmədiyini baş düşürəm. Son vaxtlar heç kəs gəlmir, artıq bilirəm ki, heç gəlməyəcəklər də. Amma şikayətçi deyiləm, tənhalıq adlı bir dərdim yoxdu. Baş münəccim olduğum illərdə çox pul topladım, evləndim, dörd uşağım var, bəlkə də sənətimin mənə qazandırdığı uzaqgörənliklə fəlakətləri əvvəlcədən görərək vaxtında işimdən uzaqlaşdım: Sultanın ordusu Viyanaya getməmiş, məğlubiyyətlərin qəzəbiylə ətrafındakı təlxəklərin, məndən sonrakı baş münəccimin boynu vurulmamış, heyvanlara həvəskar olan Padşahımız taxtdan salınmamışdan çox əvvəl, bura–Gəbzəyə qaçdım, bu evi tikdirib, xoşladığım kitablarım, uşaqlarım və bir-iki adamımla bura köçdüm. Baş münəccim olanda evləndiyim həyat yoldaşım məndən çox balacadı, ev işlərindən çox yaxşı başı çıxır, bütün evi, başqa xırda-para işlərimi o idarə edir, yetmiş yaşına nərdivan söykəyən məni də kitablarımı yazım və xəyala dalım deyə bütün günü bu otaqda tək qoyur. Beləliklə, əsərimə və həyatıma uyğun bir sonluq tapmaq üçün onu doyunca düşünürəm. Halbuki, əvvəlki illərdə çalışırdım ki, bunu heç etməyim. Bir-iki dəfə Padşah ondan danışmaq istəyəndə, mənim bu mövzunu heç xoşlamayacağımı görmüşdü. Zənnimcə, o da bu
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 360
vəziyyətdən razı idi, sadəcə maraqlanırdı, amma bilmədim ki, nəyin onu nə qədər maraqlandırdığını heç vaxt dəqiq bilmədim. Əvvəllər mənə demişdi ki, ondan təsirləndiyim və ondan öyrəndiyim üçün gərək onu heç vaxt unutmayım. O vaxtlar ona təqdim elədiyim bütün o kitabları, təqvimləri, qənaətləri onun yazdığını lap əvvəlcədən bilirmiş, bunu evdə bataqlığa bataraq qalan silahımızın planları ilə əlləşəndə də ona bu sözləri deyib, onun da mənə, eynən mənim ona hər şeyi danışdığım kimi, bunları danışdığını da bilirmiş. Bəlkə də, o vaxtlar, ikimiz də kələfin ucunu tam itirməmişdik, amma Sultanın işini daha etibarlı tutduğunu bilirdim. Padşahın məndən daha intellektual olduğunu, bilinməli olan hər şeyi bildiyini, məni ələ almaq üçün oyun oynadığını o vaxt düşünürdüm. Bəlkə də, bataqlıqda rastlaşdığımız təxribatdan və uğursuzluq haqqında deyilənlərdən qəzəblənən əskərlərin hirsindən məni xilas elədiyi üçün ona olan minnət borcumun da buna təsiri vardı. Çünki kafirin qaçdığını öyrənəndə əsgərlərin bəziləri mənim başımı istəmişdilər. Əvvəlki illərdə açıq şəkildə soruşsaydı, zənnimcə, Sultana hər şeyi danışacaqdım. O vaxtlar artıq mənim mən olmadığım haqqında gəzən söz-söhbətlər də çıxmamışdı, baş verənləri kiminləsə danışmaq istəyirdim və ondan ötrü darıxırdım. Uzun illər birgə yaşadığımız evdə tək qalmaq əsəblərimi daha da pozdu. Ciblərim pulla doluydu, əsir bazarına ayağım o ərəfədə öyrəşmişdi, axtardığımı tapana qədər aylarla ora gedib- gəldim. Nəhayət, mənə də, ona da oxşamayan bir məzlumu pulla alıb evə gətirdim. Gecə ona, mənə hər şeyi öyrətməyini, ölkəsi və keçmişi haqda danışmasını, ən vacibi pis əməllərini açıb- ağartmasını deyəndə, onu aynanın qabağına çəkəndə məndən qorxdu. Çox pis gecəydi, məzluma yazığım gəldi, səhəri gün azad edəcəkdim, beynimin qurdu tərpəndi, aparıb qul bazarında qaytardım. Sonra evlənməyə qərar verərək məhəlləyə xəbər yaydım. Ən axırda məni də özlərinə oxşadacaqlarını, küçəyə rahatlıq gələcəyini düşündükləri üçün sevinclə gəldilər. Mən də onlara oxşamaqdan məmnun idim, nikbin idim, söz-söhbətin qurtardığını, illərdir Padşahıma əhvalatlar uydurub rahatlıqla yaşayacağımı düşünürdüm. Həyat yoldaşımı diqqətlə seçdim, O, gecələri mənimçün ud çalardı. Söz-söhbətlər təzədən başlayanda, əvvəlcə zənn elədim ki, bu Padşahın oyunudur, düşünürdüm ki, narahatlığıma göz qoymağı, məni təəccübləndirən suallar verməyi çox xoşlayır. İlk baxışda, mənə qəfildən -“özümüzü tanıyırıqmı, insan gərək kim olduğunu yaxşı bilə” – bu kimi sözlər deyəndə çox da narahat olmamışdım, bu əsəbləri pozan sualları, ətrafına təzədən toplamağa başladığı o təlxəklər arasındakı yunan fəlsəfəsinə marağı olan çoxbilmişdən öyrənib inandığını düşünürdüm. Bu haqda nəsə yazmağımı istəyəndə, ona, özləri üstündə çox da dayanmadıqları və kim olduqlarını heç bilmədikləri üçün xoşbəxt şən ceyranlar və sərçələr haqqında olan sonuncu kitabımı təqdim elədim. Kitabı diqqətlə yanaşaraq, ləzzətlə oxuduğunu öyrənəndə bir qədər rahatlaşdım, amma söz-söhbətlər mənim də qulağıma gəlib çatırdı. Guya Sultanı axmaq hesab eləyirəmmiş, çünki yerinə keçdiyim heç bir adama oxşamırmış, o daha zəif və incəymiş, mənsə gombulammış: Onun bildiyi hər şeyi mən heç vaxt bilməyəcəyimi deyəndə yalan dediyimi başa düşüblər, nə vaxsa müharibə vaxtı mən də uğursuzluğa onları mübtəla edəndən sonra qaçacaq, onun elədiyi kimi döyüş sirrini düşmənə verərək məğlubiyyəti asanlaşdıracaqdım və sair və ilaxır. Zənnimcə, Sultanın yaydığı bu söz-söhbətlərdən qorunmaq üçün əlimi-ayağımı əyləncədən çəkdim, ortalıqda çox da görünmədim, arıqladım və o son gecə Padşahın çadırında danışılanları diqqətlə araşdıraraq öyrəndim. Arvadım dalbadal uşaqlar doğurdu, gəlirim də yaxşıydı, söz-söhbətləri, onu, keçmişi unudub hüzrla işimə davam eləmək istəyirdim. Yeddi ilə yaxın dözdüm, əsəblərim daha sağlam olsaydı və ən vacibi, Sultanın ətrafındakı adamların bəzilərinin uzaqlaşdırılacağını sezməsəydim, bəlkə, axıra qədər də gedərdim, çünki onu unudaraq Padşahın mənə açdığı qapılardan keçə-keçə unutmaq istədiyim o əvvəlki mənimə bürünmüşdüm. Artıq əvvəllər məni narahat eləyən şəxsiyyət problemlərinə də daha bişmiş cavablar verirdim. Deyirdim ki, “İnsanın kim olduğunun nə önəmi var, vacib olan etdiklərimiz və edəcəklərimizdi”. Padşah, zənnimcə, ürəyimə bu üsulla yol tapdı! Məndən onun qaçdığı ölkə, İtaliya haqqında danışmağımı istəyəndə, çox da məlumatımın olmadığnı deyəndə əsəbiləşdi: O mənə hər şeyi danışmağını Sultana da deyib, həm də deyirdi ki, niyə qorxursan, onun danışdıqlarını xatırlamağım bunun üçün kifayətdir. “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 361
Beləliklə, onun uşaqlığını və bir qismini bu kitabımda yazdığım gözəl xatirələrini, Sultana bir-bir təzədən danışdım. Lap əvvəllər əsəblərim çox da pozulmamışdı, Sultan mənə lazım olan şəkildə, başqasından eşitdiyi hadisəni danışan bir adama qulaq asan kimi qulaq asırdı, amma sonrakı illərdə daha diqqətcil oldu, danışdıqlarıma artıq ona qulaq asan kimi qulaq asırdı, amma onun bilə-biləcəyi təfərrüatları soruşandan sonra məndən xahiş elədi ki, qorxmayım ağlıma gələn cavabı verim: Bacımın kəkələməyi hansı hadisədən sonra başlamışdı, Padua Universitetinə niyə qəbul olunmamışdım, Venesiyada seyr elədiyi atəşfəşanlıqda böyük qardaşı hansı rəngdə paltar geyinmişdi? Bu detalları, öz başıma gəlmiş kimi Padşaha danışarkən, ya da bir qayıq gəzintisində, ya da qurbağalarla dolu olan su zanbaqları olan hovuzun yanında, ya da ədəbsiz meymunların gümüş qəfəslərinin qabağında, ya da bir vaxtlar birlikdə gəzdikləri üçün ortaq xatirələri ilə zəngin olan o bağçaların birində olurduq. O vaxt hekayələrdən və yaddaşımızın bağçasında açan çiçəklərin oyunundan xoşu gələn Padşah, mənə lap yaxınlaşır, bizə xəyanət edən köhnə bir dostu axtarırmış kimi ondan danışardı: O vaxtlar onun qaçmağının yaxşı bir hal olduğunu, yoxsa onu o qədər əyləndirməsinə baxmayaraq, həyəsızlığına dözə bilməyib onu öldürməyi çox düşündüyünü dedi. Sonra hansımız haqqında danışdığını tam müəyyənləşdirə bilmədiyim üçün, məni qorxudan bəzi şeyləri izah elədi, amma hiddətlə yox, xoş-xoş danışırdı. Bəzi vaxtlar özünü bilməməzliyə vurmağına dözə bilməyib onu öldürəcəyimdən qorxduğu günlər olub, axırıncı gecə də az qala cəlladları çağırtdırırmış! Sonra mənə dedi: sən həyəsız deyilsən, amma özümü dünyanın ən ağıllı, ən bacarıqlı insanı zənn edirsən, vəbanın dəhşətini öz xeyrin üçün istifadə eləməzsən, kağıza yazılan uşaq kralların əhvalatları ilə gecələr heç kəsin yuxusunu qaçırtmazsan: Sultanın yuxularına qulaq asandan sonra evə qaçıb onu ələ salarkən düşünürdüm ki, onları danışmağa heç kəsin yoxdur, onu aldatmaq üçün birlikdə axmaq və əyləncəli bir əhvalat yazmağa da heç kəsin yoxdur! Bu sözlərə qulaq asarkən, zənn edirəm ki, yuxudakı kimi özümü və ikimizi kənardan görürəm, kələfin ucunu itirdiyimizi qorxuyla hiss edirdim, amma axır aylarda Sultan sanki məni dəli eləmək üçün daha da danışırdı: Sən mənim kimi deyiləsən. Mənim kimi ağlını da, onlarla-axmaqlarla bizi ayıran boş sözlərə vermisən”, ta illər əvvəl, birgə həyata keçirdiyimiz və Padşahın səkkiz yaşında, bizləri tanımamışdan əvvəl, qarşıdakı sahildən seyr elədiyi atəşfəşanlıqda, ona qaranlıq göldəki şeytanı zəfərə çatdıran mənim şeytanım, indi onunla birlikdəymiş və onunla birgə rahatlıq tapacağını zənn elədiyi ölkəyə gedib! Sonra bir-birininə oxşayan o bağça gəzintilərimizin şirin yerində Sultan diqqətlə soruşardı: İnsanlar, dörd bir tərəfdə, həmişə bir-birlərinə oxşadığını başa düşmək üçün, görəsən, mütləq Padşahmı olmalısan? Qorxaraq susardım: Sanki son dözümümü də qırmaq üçün bir də soruşardı: insanların hər yerdə bir-birinin bənzəri olduğunun ən yaxşı sübutu onların bir- birlərinin yerinə keçməsi deyildimi? Artıq işin zibili çıxmışdı. Nə vaxtsa Sultanın mənimlə birlikdə onu da unutmağı bacaracağını umduğum, daha çox pul toplamağı düşündüyüm üçün, bəlkə də, bu olanlara daha səbirlə dözəcəkdim, çünki naməlumluğun qorxusuna öyrəşmişdim, amma Sultan sanki bir dovşanın ardınca at sürərkən yolumuzu itirdiyimiz meşədə, rahatlıqla gəzinirdi, fikrimin qapılarını açıb bağlayırdı, üstəlik, bunu artıq hamının yanında edirdi, yan-yörəsini yenə o təlxəklərlə doldurmuşdu, yenə də onların vəzifədən uzaqlaşdırılacağını, hamımızın malını-mülkünü müsadirə ediləcəyini düşündüyüm bir vaxtda, yaxınlaşan bəlaları hiss elədiyim üçün qorxdum. Mənə Venesiyadan körpüləri, uşaq vaxtı səhər yeməyi yediyi masanın örtüyündəki bəzəkli naxışları, müsəlman olsun deyə, az qala boynunun vurulacağı bir vaxtda xatırlatdığı üçün, evin həyətinə baxan pəncərədən gördüklərini danışdığı gün, bütün bunları, sanki öz başıma gəlmiş hadisə kimi, bir kitabda yazmağı buyuranda, qərar verdim ki, tez bir zamanda İstanbuldan qaçım. Onu unutmaq üçün Gəbzədə başqa bir evə köçdük. Əvvəllər saraydan adamların gəlib məni aparacaqlarından qorxardım, amma arayıb-axtaran olmadı, gəlirimə də ilişmədilər, məni ya unutmuşdular, ya da Padşahın gizli nəzarəti altındaydım. Vecimə də almadım, işlərimi qaydaya saldım, bu evi tikdirdim, arxa həyəti ürəyimdən keçən impusllara inanaraq istədiyim kimi düzəltdim, vaxtımı kitabları oxumaqla, öz kefim üçün əyləncəli hekayələr yazmaq və uzun illərin baş münəccim olduğumu öyrənib fikir öyrənməyə gələn qonaqlarımı, daha çox pullarına görə yox, əylənmək üçün dinləyərək keçirirdim. Uşaqlığımdan bu günə qədər üstündə yaşadığım “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 362
ölkəmi, bəlkə də, ən çox bu ərəfələrdə tanıdım. Şikəstlərə, oğlunu qardaş-bacısını itirmiş çaş- başlara, xəstələrə, evdə qalmış qızların atalarına, boyu heç cür uzanmayanlara, qısqanc ərlərə, korlara, gəmiçilərə, ağlı başından çıxmış eşqə düşənlərə gələcəklərini deməmişdən əvvəl, uzun- uzadı öz həyatları haqqında danışdırır, gecələri, eynən bu kitabda etdiyim kimi, sonralar əsərlərimdə istifadə etmək üçün qulaq asdıqlarımı dəftərlərə yazardım. Otağıma özüylə birgə dərin kədər gətirən o qocanı da həmin illərdə tanıdım. Yəqin ki, məndən on, on beş yaş böyük idi. Adı Övlya imiş, üzündəki kədəri görən kimi dərdinin tənhalıq olduğunu yəqinləşdirdim, amma elə demədi: bütün ömrünü gəzintilərə və bitirmək üzrə olduğu on cildlik səyahətnaməyə sərf edib, ölməmişdən əvvəl Allaha ən yaxın olan yerə Məkkəyə və Mədinəyə gedəcək, oralar haqqında da yazacaqmış, amma kitabında onu narahat edən bir əskiklik varmış, çeşmələrini və körpülərinin gözəlliyini hiss elədiyi İtaliyanı da oxucularına nəql etmək istəyirmiş, fikirləşib ki, görəsən, İstanbulda ad-sanını eşitdiyi adam, yəni mən ona bunları danışa bilərdimmi? Deyəndə ki, İtaliyanı görməmişəm, bildirdi ki, bunu hamı kimi o da bilir, amma bir vaxtlar ordan gəlmiş bir köləm varmış, o mənə hər şeyi danışıb: Mən də ona danışsam, Övliya da əvəzində mənə əyləncəli şeylər danışacaqmış. Onun fikrincə, həyatın ən gözəl hissəsi xoş əhvalatlar uydurub, xoş əhvalatlara qulaq asmaq deyildimi? Çantasından çəkinə-çəkinə bir xəritə çıxarmışdı, bugünədək gördüyüm ən bərbad İtaliya xəritəsiydi, qərara gəldim ki, bildiklərimi danışım. Uşaq əllərini xatırladan toppuş əliylə xəritəsindəki bir şəhəri göstərir, adını höcələyərək oxuyandan sonra, danışdığım arzularımı diqqətlə kağıza köçürürdü. Hər şəhər üçün, bir də qəribə bir əhvalat istəyirdi. Beləliklə, quzeydən güneyə on üç gecədə, on üç şəhərdə həyatımda ilk dəfə gördüyüm bütün bu ölkələri keçdik. Səhərimizin hamısını sərf etdiyimiz bu işdən sonra, Siciliyadan gəmiylə İstanbula qayıtdı. Danıdıqlarımdan çox razı olduğuna görə o da məni sevindirməyə qərar verərək Akka (Akka-İsrailin şəhərlərindən biridir. F.H) göylərində itən kəndirbazlardan, Konyadakı fil doğan qadınla oğlundan, Nil sahilindəki mavi qanadlı buğalardan, çəhrayı pişiklərdən, Vyanadakı saat qülləsindən, orda düzəltdirdiyi və mənə gülümsəyərək göstərdiyi qabaq dişlərindən, Azak sahilindəki danışan mağaradan, Amerikadakı qırmızı qarışqalardan danışdı. Hansı səbəbdənsə, məndə qəribə bir hüzn yaradırdı bu əhvalatlar, istəyirdim ki, ağlayım: Günəşin bütün qızıllığı otağımada əks olunurdu, Övliya sən də belə təəccübləndirci hekayələr bilirsənmi deyə soruşanda, onu, həqiqətən, təccübləndirmək istəyərək, dedim ki, adamlarıyla birgə gecə burda qalsınlar. Bir-birinin yerinə keçən iki insan haqqında xoşlayacağı bir əhvalatım vardı. Gecə hamı otağına çəkiləndən, evə ikimizin də gözlədiyi o sakitlik çökəndən sonra, təzədən otağa qayıtdıq. Bitirmək üzrə olduğumuz əhvalatı birinci dəfə onda düşündüm! Danışdığım sanki uydurulmuş yox, yaşanmış bir əhvalat imiş kimi, sanki bütün bu sözləri mənə başqa bir adam sakit-sakit pıçıldayırammış kimi, cümlələr bir-birinin ardınca yavaş-yavaş düzülürdü: “ Venesiyadan Neapola gedirdik, türk gəmiləri yolumuzu kəsdi...” Gecə yarısından çox sonra əhvalatım bitəndə, uzun müddət davam edən bir sakitlik çökdü. Bilirdim, qonağım da, mən də onu düşünürdük, amma onun fikrində mənimkindən tamam başqa bircə o var idi. Öz həyatını düşünürdü, bundan heç şübhəm yoxdu! Mən də öz həyatımı, onu, əhvalatımı xoşladığımı düşünürdüm, yaşadığım və arzusunda olduğum hər şeylə qürur duyurdum: İçində oturduğumuz otaq, ikimizin də bir vaxtlar olmaq istədiyimiz və olduğumuz varlıqların hüzünlü xatirələri ilə doluydu, onu heç vaxt unutmayacağımı, bu halın da məni həyatımın axırına qədər bədbəxt edəcəyini də, o vaxt açıq-aşkar başa düşdüm, artıq bilirdim ki, heç vaxt təkcə yaşaya bilməyəcəyəm. Əsərimlə birlikdə, sanki gecənin yarısı otağın içinə, ikimizi də maraqlandıran, diqqətçəkən bir xəyalatın kölgəsi düşmüşdü. Səhərə yaxın, qonağım əhvalatımı çox xoşladığını deyərək məni sevindirəndən sonra, əlavə elədi ki, bəzi şeylərə də qarşı çıxacaq. Bəlkə də, ikimizi də əsəbiləşdirici xatirəsindən xilas olaq, tez bir zamanda yeni həyatımıza qayıdaq deyə onu maraqla dinlədim. Əsərimdəki kimi qəribə və təəccüblü olanı axtarmalıyıqmış, bəli, dünyanın bu bezdirici darıxdırıcılığına qarşı edə biləcəyimiz yeganə şey, bəlkə də, bu imiş, bunu həmişə eyni şeylərin təkrarlandığı o uşaqlıq və məktəb illərindən bəri bildiyi üçün, həyatı dörd divar arasında ağlına “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 363
belə gətirməmişdi, buna görə də bütün ömrünü gəzintilərdə və sonu olmayan süjetlər axtarmaqla keçirmişdi. Amma qəribə və təəccüblü olan şeyi dünyada axtarmalıyıqmış, öz içimizdə yox! Öz içimizdəkini axtarmaq, öz üstümüzdə də o qədər uzun-uzadı düşünmək bizləri kədərləndirərdi. Mənim əsərimdə insanların başına gələn də elə bu imiş: buna görə də qəhrəmanlar özləri olduqlarına heç cür inanmır, buna görə də həmişə başqa biri olmaq istəyirlərmiş. Sonra məndən soruşdu: “bu əsərdə olanların həqiqət olduğunu düşünəkmi, bir-birinin yerinə keçən o insanların yeni həyatlarında xoşbəxt ola biləcəklərinə, sən inanırsanmı? Susdum. Hansı səbəbdənsə mənə əsərimdəki bir detalı xatırlatdı: Qolu qopmuş bir ispaniyalı kölənin ümidlərinə özümüzü aludə etməməliyikmiş! Onda, o cür əsərləri yaza-yaza, qəribəliyi öz içimizdə axtara-axtara, bizlər də başqa biri oluruq, Allah qorusun, oxucularımız da. Onun qənəti beləydi: insanların həmişə özlərindən, öz qəribəliklərindən danışılan, kitabların və əsərlərin də həmişə bu şeylərdən bəhs edən o qorxunc dünyanı düşünmək belə istəmir. Mən istəyirdim! Buna görə, bir gündə xətrini istədiyim bu qoca, Məkkəyə getmək üçün gün doğarkən adamlarını yığıb, birgə yola düşəndə, tezcə oturub kitabımı yazdım. Bəlkə də, gələcəyin o qorxunc dünyasının insanlarını daha yaxşı xəyalımda canlandırmaq üçün kitabıma özümdən və özümdən ayıra bilmədiyim Ondan əlimdən gələn qədər çox bəhs etdim. Amma əlimdən çox da gəlmədiyini, on altı il əvvəl bir kənara atdığım bu kitabı, bu günlərdə təzədən oxuyarkən düşündüm. Bunun üçün insanın özündən – duyğuların aşıb-daşmasına aludə olaraq – danışmasından xoşhal olmayan oxucularımdan üzr istəyərək bu səhifəni kitabıma əlavə edirəm: Onu çox istəyirdim, onu yuxumda gördüyüm öz çarəsiz, əsl simamı xoşladığım kimi, bu görünüşün utancı, hikkəsi, günahı və hüznüylə sanki boğulan tək, kədərlə ölən vəhşi bir heyvan qarşısında utanca qapılırıq kimi, öz oğlumun arsızlığına əsəbiləşirəmmiş kimi, özümü axmaqcasına bir diksintiylə, cəfəng bir sevinclə tanıyrımmış kimi xoşlayırdım. Bəlkə də, ən çox belə: əlimin-qolumun böcək kimi elə-belə tərpənişinə aludə olduğum, ağlımın sərhədlərində hər gün əks-səda verərək, sonra səngiyən düşüncələrimi bildiyimi, iri bədənimdən çıxan nəmin bənzərsiz qoxusunu, qalın saçlarımı, çirkin ağzımı, qələmimi tutan çəhrayi əlimi tanıdığım kimi: Bunun üçün məni aldatmadılar. Kitabımı yazıb onu unutmaq üçün bir kənara atndan sonra, yayılan bütün o söz-söhbətlərə ad-sanımızı eşidib, bundan istifadə etmək istəyənlərin oyununa aldanmadım! Qahirədə paşaların birinin qoruyucu qanadları altında yeni bir silahın planlarını hazırlayırmış! Vyananın pis günlərində şəhərin içindəymiş, tez bir zamanda məğlub olmağımız üçün düşmənə bilmədiklərini başa salırmış! Ədirnədə dilənçi cildində görüblər onu, özü fitvaladığı tacirin dava-dalaşının birində yorğançını bıçaqlayaraq qaçıb, yox olub! Uzaq bir Anadolu qəsəbəsinin məhəllə məscidində axundluq edirmiş, bir muvaqqitxana yaradıb, bu sözləri təsdiq edən andlar içirdi, bir də saat qülləsi üçün pul yığmağa başlayıb! Vəba xəstəliyinə görə getdiyi İspaniyada kitablar yazaraq varlanıb! Yazıq Padşahımızı taxtdan salan siyasi oyunları da onun qurduğunu deyirdilər! Slavyan kəndlərində, ən axırda çata bildiyi həqiqi etiraflara qulaq asa-asa, əfsanəvi bir keşiş kimi əl üstündə saxlana-saxlana insanı daxili böhrana salan kitablar yazırmış! Anadoluda gəzirmiş, axmaq şahları hakimiyyətdən salacağını deyərək, qənaətləri və şeirləri ilə təsir altına saldığı qaragüruh əhlini öz arxasınca aparır, yanına məni də çağırırmış! Onu unutmaq gələcəkdəki o qorxunc insanların, o qorxunc dünyaları ilə baş qata bilmək üçün, xəyallarımın dadını qaçırtmaq üçün hekayələr yazdığı on altı ildə bu söz- söhbətlərdən başqa söz-söhbət də eşitdim, amma heç birinə inanmadım. Bilmirəm, bu hal başqalarında da olurmu? Bəzən, Xaliçin uzaq ərazilərində o dörd divarı bir-birimizə zindan eləyərək, bəzən bir imarətdən, ya da saraydan heç cür gəlməyən çağırışı gözləyərkən, bəzən bir- birimizə ləzzətlə nifrət edərkən, bəzən də qarşılıqlı şəkildə gülüşərək Padşahımız üçün risalə yazarkən, gündəlik həyatın içində, qəfil ikimiz də, adi bir situasiyaya da diqqət edirdik: Səhər ikimizin də gördüyü islaq bir it, iki ağac arasında asılmış paltarların düzülüşündəki rəng və ölçülərindəki gizli geometrikliyi, həyatın simmetriyasını aşkarlayan adi şeylərdi. İndi ən çox bunlardan darıxıram! Ölümündən illər, bəlkə də, yüz illər sonra bu işlə maraqlananların biri bizdən çox, öz həyatını xəyalında canlandıraraq oxuyacağını zənn etdiyim, əslində, onsuz heç kəs oxumasa da, çox da vecimə almayacağam və bunun üçün də onun adını çox da dərin olmasa da, gizləyərək basdırdığım oxşarımın kitabına buna görə: vəbalı gecələri, Ədirnədə keçən |