Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu
Yüklə 7,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 354
qədər əvvəl yenə də onlardan, onların beyinlərinin içindən danışmışdılar, üzlərindəki maraq hissini və Xocanın qocadan tərcüməçi vasitəsiylə nəsə soruşduğunu görəndə, ağlıma gələn şeydən qorxaraq onlara yaxınlaşdım. Xoca fikirləşməmiş, tez cavab verməsini tələb edərək soruşurdu: Həyatındakı ən böyük günah, etdiyi ən böyük pislik nəydi? Kəndli, tərcüməçinin bizə yavaş-yavaş tərcümə etdiyi qatma-qarışıq slavyan diliylə mızıldanırdı, günahsız, şərsiz yazıq bir qocaymış, amma Xoca qəribə bir hiddətlə onu üstələyir, istəyirdi ki, qoca özü haqda danışsın. Qoca ancaq Sultanın da Xoca qədər maraqlandığını görəndən sonra günahını boynuna aldı: Bəli, günahkar idi, o da bütün kənd əhliylə birgə evindən çıxmalı, o da heyvanları qovalayan yerliləriylə birgə ova getməliydi, amma xəstəydi, problemi vardı, onda bütün günü ormanda o tərəf, bu tərəfə qaçmaq üçün lazım olan sağlamlıq yox idi, əliylə ürəyini göstərib üzr istəyirdi ki, Xoca bu an qəzəbləndi, qışqırdı. Onu yox, əsl günahlarını soruşurdu ondan, amma kəndlinin tərcüməçimizin təkrarladığı sualı başa düşməyə halı yox idi, əlini ürəyinin üstünə ağrıyla basıb, ürəyini tutub durmuşdu. Qocanı apardılar. Gətirdikləri başqa bir adam da həmin şeyləri deyəndə Xoca qıpqırmızı qızardı. İkinci adama asan olsun deyə və günah örnəklərimi xatırlantsın deyə mənim uşaqlığımın günahlarını, özümü qardaşlarımdan daha çox istətdirmək üçün dediyim yalanları, universitetdə oxuyarkən etdiyim cinsi günahları Xoca, kəndliyə naməlum bir günahkarın pisliklərini danışdığı kimi danışanda mən bu kitabı yazarkən həsrətlə xatırladığım vəbalı günlərimizi diksintiylə və utancla xatırlayırdım. Ən axırda gətirilən topal kəndli, dərədə yuyunan qadınlara gizlicə baxdığını Xocaya pıçıltıyla etiraf eləyəndə Xoca bir qədər sakitləşdi. Bəli, bax, “onlar” pisliklərin qarşısında belə olurdular, onu ört-basdır edə bilirdilər, amma beyinlərində nə baş verdiyini artıq bilməli olan bizlər və sair və başqaları vardı. İnanmaq istəyirdim ki, Padşah çox da təsirlənməyib. Amma onu maraq bürümüşdü, iki gün sonra, maralların ardınca qaçdığımız başqa bir ov vaxtı, bəlkə, Xocanın israrına dözə bilmədiyi üçün, bəlkə də, zənnimcə, sorğu-sual edilməkdən xoşlandığı üçün göz yumdu ki, hekayəni təkrarən danışsın. Bu dəfə Tunanı keçmişdik, yenə də xristian kəndlərinin birindəydik, amma latın mənşəli bir dillə danışırdılar. Xocanın soruşduğu suallarda isə çox da dəyişiklik yox idi. Vəbalı gecələrin, ona pisliklərini yazdırmağı bacardığım o məcburiyyəti mənə xatırladan bu suallardan və sualları soruşan, kimliyi naməlum olan hakimlə, onu sakitcə dəstəkləyən Sultandan qorxan kəndlilərin cavablarına əvvəlcə qulaq asmaq istəmədim. Qəribə bir xofa düşmüşdüm; Xocadan çox, ona aldanan, ya da bu çirkin oyunun cazibədarlığına qarşı müqavimət göstərməyən Padşahın halına yanırdım. Amma bu murdar marağa mənim də aludə olmağım çox davam eləmədi, düşündüm ki, insan nəyəsə qulaq asmaqdan heç nə itirməz, onlara yaxınlaşdım. Qulağıma daha zərif və xəfif gələn bir dillə danışılan günahların və pisliklərin çoxu bir-birinə oxşayırdı: Bəsit yalanlar, kiçik aldatmalar, bir- iki əclaflıq. Bir-iki vəfasızlıq, nəhayət, bir neçə kiçik oğurluq. Axşam Xoca dedi ki, kəndlilər hər şeyi danışmırlar həqiqəti gizlədirlər, o vaxt mən özümü çox açmışdım. Onları bizlərdən ayıran çox dərin, bizdən daha həqiqi günahları olmalıydı. Padşahı aldadacaq bu həqiqətləri əldə etmək, “onların”, sonra da “bizlərin” necə bir insan olduğunu görə bilmək üçün lazım olarsa, güc də tətbiq edəcəkmiş. Ondan sonrakı günlər, getdikcə daha da artan, getdikcə daha da mənasızlaşan bu şiddətlə keçdi. Əvvəllər hər şey daha asan idi, o günlərdə, oyunun ortasında səmimiyyətlə bir-iki qaba zarafat edən uşaqlar kimiydik, sual-cavab edəndə, uzun və əyləncəli ov səfərlərimiz olan vaxt hər biri həyata keçirilən kiçik həcmli oyun kimiydilər, amma sonralar bütün işlərimizi, dözümlülüyümüzü, əsbilərimizi tükəndirən və hansı səbəbdənsə əl çəkə bilmədiyimiz mərasimlərə çevrildilər. Xocanın sullarının və səbəbi sirr qalan əsəbinin dəhşəti ilə təəccüblənən kəndliləri görürdüm, kəndlilərdən istənilən şeyin nə olduğunu tam bilsələr, bəlkə də, başa düşəcəkdilər, kənd xatirələrini bir yerə cəmləmiş dişsiz və yorğun qocaları görürdüm, əsl yaxud saxta günahlarını danışmamışdan əvvəl ümidsiz gözləriylə ətrafdakı adamalardan, bizlərdən ümid dilənirdilər, etirafları və pislikləri əsassız sayılaraq döyülən, yıxılan gəncləri görürdüm. Masada yazdıqlarımı oxuyandan sonra, ”ay səni” deyərək kürəyimə bir yumruq vurduğunu, nəyə görə belə bir adam olduğumu başa düşə bilmədiyinə görə əsəblə deyinə-deyinə özü-özünü “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 355
məğlub elədiyini xatırladım. Amma çox qəti olmasa da, artıq nəyi axtardığını, hansı nəticəyə çatmaq istədiyini daha yaxşı bilirdi. Başqa üsullara da əl atdı. Tez-tez etiraf edənin etirafını, sözünü kəsib yalan dediyini iddia edirdi, onda adamlarımız günahkarı əziişdiridilər. Bəzən də etiraf edənin sözünü başqa bir dostunun onun əməllərini gördüyünü deyərək kəsərdi. Bir ara onları iki-iki hüzuruna çağırırdı. Onda həqiqətlərin çox da dərində qalmadığını, adamlarımın qətiyyətlə həyata keçirdikləri şiddətə baxmayaraq, kəndlilərin bir-birindən utandıqlarını görəndə əsəbiləşirdi. Heç cür dayanmaq bilməyən yağışlar başlayanda baş verənlərə sanki mən də inanmışdım. Xatırlayıram: palçıqlı bir kənd ərazisində, çox söz deyə bilməyən, çox söz deməyə də niyyəti olmayan kəndlilər saatlarla boş yerə döyülərək suyun içində gözləyirdilər. Ov səfərləri də getdikcə sönükləşərək azalırdı. Arada bir Padşahı hüznləndirən, gözəl gözlü ceyranı, ya da iri bir vəhşi donuzu baxmayaraq ki, vururduq, amma hamımızın fikrində ov ab-havası deyil, eynən ov kimi, hazırlıqlarına lap əvvəllər başlanılan istintaqlar vardı. Gecələr və gün ərzində etdiklərindən peşman olmuş kimi, Xoca ürək sirrini mənə açırdı. Olub keçəndən, əzab verməyindən özü də narahat idi, amma bir məlumatı da təsdiqləmək istəyirdi. Kəndlilər, görəsən, həqiqəti niyə gizlədirdilər ki? Sonra dedi ki, gərək müsəlman kəndlərinin birində eyni təcrübəni keçirməliyik, amma bu işdə uğur qazana bilmədi. Çox da sıxışdırmayaraq soruşsa da, onlara xristian qonşuları kimi üç aşağı, beş yuxarı eyni etirafları edib, eyni əhvalatları danışmışdılar. Yağışın heç cür kəsmək bilmədiyi o pis günlərdən biriydi, Xoca mızıldadı ki, onlar həqiqi müsəlman deyillər, amma görürdüm, axşam baş verənləri müzakirə edərkən bu həqiqətin Sultanın da gözündən yayınmadığını bilirdi. Bu da qəzəbini daha da artırmaqdan, artıq Sultanın belə şahidi olmaqdan çox da xoşhal olmadığı, amma, bəlkə də, mənim kimi, sırf maraqla arxasınca getdiyi şiddəti sonuncu ümidlə daha da reallaşdırmağından özgə heç bir işə yaramadı. Quzeyə tərəf irəliləyə-irəliləyə, təkrarən kəndlilərindən biri Slavyan dilində danışan meşəlik olan əraziyə gəlmişdik, balaca və canayatımlı bir kənd idi, gördük ki, o, bir uşaqlıq yalanından başqa, heç bir şey xatırlamayan yaraşıqlı cavan oğlanı döyür. Dedi ki, bir də belə şey etməyəcək, axşam həddindən artıq qəribə bir günahkarlıq hissinə qapıldı. Bir dəfə isə, sanki sarımtıl bir yağışın altında kəndli qadınların, kişilərin başına gələnlərə uzaqdan baxıb ağladığını görmüşdüm. İşlərində ustalaşan adamlarımız da baş verən hadisələrdən bezmişdilər, bəzən bizdən əvvəl gözlərini zillədikləri etiraf edən adamı onlar seçib gətirirdilər, hiddətindən yorğun görünən Xocadan əvvəl sorğu-suala tutulan tərcüməçimizin özü olurdu. Bu göstərdiyi şiddət haqqındakı əhvalatının kəndən-kəndə əfsanələşərək gəzdiyini, ya da sirrini çözə bilmədikləri ilahi bir ədalətin qorxusu və təəccübü ilə illərdir bu sorğu-sualı ürəklə gözləyirləmiş kimi, “bu etiraflarını uzun-uzadı nəql edən qəribə qurbanlarla qarşılaşa bilmədiyimizə görə belə deyildi, sadəcə bir-birini aldadan, ər-arvadın, varlı qonşusunu qısqanan kasıb kəndlilərin əhvalatları artıq Xocanı maraqlandırmırdı. Xoca tez-tez təkrarlayırdı ki, daha dərin bir həqiqət var, amma, zənnimcə, özü də bizim kimi, bu həqiqəti biləcəyinə bəzən şübhə eləyirdi. Ən azından, bizim narahatlığımızı hiss edərək əsəbiləşirdi, amma əl çəkməyəcəkdi. Biz də Padşaha göz qoyurduq. Bəlkə də, buna görə, imkanları tamamilə öz əlinə almağına qarşı heç bir şey edə bilmədik. Bir dəfə də, anasıyla pis davranan ögey atasından və ögey qardaş-bacılarından zəhləsi gedən cavan bir oğlanı, çatının altına çəkilərək qorunduğumuz sazanaq altında, tamamilə islanaraq saatlarla sorğu-suala çəkdiyini görəndə ümidləndik, amma sonra onun da unudulmalı adi bir cavan olduğunu deyərək bu mövzunu bağladı. Quzeyə, quzeyin lap ucqarlarına getmişdik, hücum qolu hündür dağların arasında fırlanaraq dərin və qaranlıq meşələrin içindəki palçıqlı yollarda yavaş-yavaş irəliləyirdi. Şam və qayın ağaclarıyla dolu olan meşələrdən gələn o sərin və qaranlıq havanı, şübhə oyandıran dumanlı sakitliyi, naməlumluğu xoşlayırdım. Kimsə bu adı çəkmirdi, amma, zənnimcə, uşaq vaxtı atamın əlində gördüyüm bacarıqsız bir rəssamın çəkdiyi Avropa xəritəsində, marallar və qotik qala şəkilləriylə bəzədilmiş Karpatın ətəyindəydik. Yağışdan soyuqlayan Xoca xəstəydi, amma yenə də sanki hədəfinə daha gec çatmaq üçün burulan yoldan, hər səhər ayrılıb, meşələrin içinə tərəf girirdik. Ov səfərləri sanki unudulmuşdu, suyun qırağında, bir uçurumun kənarında maral “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 356
vurmaq üçün deyil, sanki bizə görə hazırlaşan kəndliləri gözlətmək üçün başımızı qatırdıq! Sonra fikirləşdik ki, artıq vaxt çatıb, kəndlərdən birinə girib, lazım olan işləri görəndən sonra, hər dəfə, axtardığı ləl-cəvahiri tapa bilməyən, amma vuruşub döyüldüklərini və ümidsizliyini unutmaq üçün, tez başqa bir kəndə qaçmağımızı istəyən Xocanın ardınca gedərdik. Bir dəfə sınaq keçirmək üçün səbri və maraq hissi məni təəccübləndirən Padşah, onun üçün iyirmi yeniçər gətizdirdi, eyni sualları bir dəfə onlardan, bir də evlərinin qarşısında gözləyən sarışın kəndlidən soruşdu. Bir dəfə də kəndliləri hücum dəstəsi üçün apardı, onlarla palçıqlı yollarda Sultanın əsgərlərinə çatmaq üçün qəribə cırıltıyla gücə düşən miniyimizi göstərdi, soruşdu ki, nə fikirləşirlər, cavablarını katiblərə yazdırtdı, amma, bəlkə də, dediyi kimi, biz, həqiqətən də, başa düşmədiyimizə görə, bəlkə də, boş yerə göstərdiyi şiddətdən özü də bezdiyi üçün, bəlkə, çəkdiyi vicdan əzabından, bəlkə də, ordunun və paşaların silah və meşədə baş verənlər haqqındakı söz- söhbətlərindən usandığı üçün, bəlkə də, təkcə xəsləlikdən –bilmirəm – artıq gücü tükənmişdi: öskürəndə artıq səsi əvvəlki kimi gur çıxmırdı, cavablarını əzbərlədiyi sualları indi əvvəlki kimi həyəcanla soruşmurdu, gecələr zəfərdən, gələcəkdən diksinib ayılmalıyıq deyə tapşıranda sanki getdikcə səsinin qısıldığına inanırdı. Ən axırıncı dəfə onu, təkrarən başlayan, solğun bir kükürd dumanının içində, təəccüblü bir neçə slavyan kəndlilərini inamsızca sorğu-sual edərkən gördüyümü xatırlayıram, biz artıq qulaq asmaq istəmədiyimizə görə uzaqdaydıq, onlar yağışın titrətdiyi xəyali bir işığın altında. Xoca əllərdə gəzən ulduz çərçivəli yekə bir aynanın islaq olan tərəfinə boş-boş baxırdı. Bir də ova getmədik, çayı keçib Ləh (polyak) torpaqlarına girmişdik. Getdikcə artan murdar yağışın lehmələşdiyi yollarda irəliləyə bilməyən silahımız sürətlə irəliləməli olan hücum dəstəmizin sürətini azaldırdı. Paşaların onsuz da xoşlamadığı silahımızın uğursuzluğu, lənət gətirəcəyi haqdakı deyilənlər bu ərəfədə daha da artdı. Xocanın keçirdiyi sınaqlara qatılan yeniçərlərin dedi-qoduları da məni yandırıb yaxırdı. Həmişəki kimi Xocanı yox, mən kafiri günahlandırırdı. Xoca artıq Padşahı belə bezdirən o poetik boşboğazlığına başlayıb, silahın orjinallığından, düşmənin gücündən, silkinib hərəkətə keçməli olmağımızdan danışanda Padşahın çadırında ona qulaq asan paşalar bizim saxtakarlığımıza və silahın uğursuzluğuna daha çox inanırdılar. Xocaya yolunu azmış, amma tamamilə ümidi qırılmamış xəstə gözüylə baxırdılar, əsl təhlükəli olan, əsl günahkar, Xocayla Padşahı aldadaraq uğursuzluqluqları planlaşdıran mən idim. Gecələr çadırımıza çəkiləndə Xoca xəstə səsiylə onlardan, əvvəlki illlərdə axmaqlarından danışdığı kimi, bezərək və əsəblə danışardı, amma o illərdə azalmayan sevinc və umidimiz artıq, demək olar ki, qalmamışdı. Yenə də görürdüm, işdən, sən deyən də, asanca əl çəkənə oxşamırdı. İki gün sonra, silahımız yağışdan qatılşamış palçığa batıb, hücum dəstəsinin arasında batanda mən artıq ümidimi üzdüm, Xoca xəstə halıyla vuruşurdu. Heç kəs bizə adam vermirdi, hətta at da vermirdilər, Sultana deyib qırxa yaxın at tapdı, topların zəncirlərini açdırdı, adam yığdı, bütün gün əlləşəndən sonra axşama yaxın, palçığa batıb qalması üçün dua edənlərin baxışları altında, atları qəzəblə qırmanclayaraq böyük silahımızı tərpətdi. Axşam da, silahımız ancaq uğursuzluq gətirmədiyini, həm də əsgərlər ürək-dirək verdiyini deyərək, bizlərdən qurtulmaq istəyən paşalarla savaşdı, amma artıq hiss edirdim ki, zəfər qazanacağımıza inanmır. Gecə çadırımızdaydıq, əlimdə səfərə çıxanda özümlə götürdüyüm ud vardı, çalışırdım ki nəsə ifa edim, əlimdən alıb bir qırağa tulladı. Dedi ki, mənim ağlım lazımdı onlara və soruşdu: bunu özün bilirsən? Bilirdim. Mənim əvəzimə onun kəlləsini istəsəydilər daha xoşbəxt olacaqmış. Bunu da hiss edirdim, amma heç nə demədim. Udumu yenə də götürəcəkdim ki, məni saxladı, istədi ki, ölkəm haqqında danışım. Padşaha danışdığım kimi, bir neçə kiçik və uydurulmuş əhvalat danışanda hirsləndi. Həqiqəti istəyirmiş, əsl təfərrüatları: anamı, nişanlımı, və bacı-qardaşlarımı soruşdu. Mən də həqiqi təfərrüatları danışarkən sözümü kəsdi, məndən öyrəndiyi italyan diliylə mənasını çox da başa düşmədiyim mənasız kəlmələr, qısa və yarımçıq cümlələr mızıldandı. Növbəti günlərdə, əvvəlcə qüvvələrin ələ keçirdiyi yandırılımış düşmən palankalarını (palanka kiçik qala, hasar- F.H) görəndə sonuncu ümidlə bəzi qəribə və çirkin düşüncələrə qapıldığını hiss elədim. Səhəri gün yandırılmış bir kəndin içindən yavaş-yavaş keçirdik, divarın “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 357
dibində can verən yaralıları görən kimi atından düşüb onların yanına qaçdı. Əvvəlcə elə bildim ki, onlara kömək etmək istəyir, yanında tərcüməçi olsaydı, sanki onlardan dərd-sərlərini soruşacaqdı, uzaqdan ona baxırdım, sonra daha da aqresivləşdiyini anladım, bu aqressivliyin səbəbini sanki bilirdim, onlardan başqa şeylər də soruşacaqdı. Səhəri gün Padşahla birgə yolun sağında, solunda təmizlənmiş palankaları, kiçik hasarları görməyə gedəndə də eynən əvvəlki kimi həyəcanlıydı. Yerlə bir edilmiş tikililərin, top atəşləri ilə deşik-deşik edilmiş taxta divarlarının arasında, başı hələ də qopardılmamış yaralını görən kimi yanına qaçırdı. Baxmayaraq ki, çoxları düşünəcək ki, onu mən aldatmışam, bunu bilə-bilə, pis bir iş görməsin deyə, bəlkə də, sadəcə bayağı bir maraqla arxasınca gedirdim. Bədənləri mərmilərlə, güllə deşikləriylə parçalanmış yaralılar, ölüm maskasını üzlərinə keçirməmişdən əvvəl sanki ona nəsə deyəcəkdilər: Xoca həmin sözü desinlər deyə hazırlaşırdı ki, onları sorğu-sual etsin, hər şeyi bir anda dəyişdirəcək o dərin həqiqəti onlardan öyrənəcəkdi, amma gördüm ki, ölümlə qol-boyun olmuş o üzlərdəki ümidsizliyi həmin an öz ümidsizliyi ilə müqayisə etdi, onlara yaxınlaşdıqca heyrətdən yerindəcə donurdu. O gün axşamüstü heç cür alına bilməyən Doppio qalasının Padşahı əsəbiləşdirdiyini biləndə yenə də əvvəlki kimi coşquyla Sultanın yanına getdi. Qayıdanda narahat idi, amma sanki nədən şübhələndiyini bilmirdi. Sultan silahı döyüşdə istifadə etmək istədiyini, illərdir bu silahı bu gün üçün hazırladığını deyib. Mənim zənnimin əksinə olub hər şey, Paşadan da silahın istifadə olunma vaxtının gəldiyini, amma birinci həmin işi tapşırdığı Sarı Hüseyn Paşanı gözləməli olduğunu buyurub. Bunu niyə deyib? İllərdir məndən, yoxsa özündən soruşduğunu başa düşə bilmədiyim suallaradan biriydi: hansı səbəbdənsə ona artıq yaxınlıq hiss etmədiyimi, narahatlıqdan usandığımı düşünürdüm: özü cavab verdi. Çünki uğurlardan ona da pay düşməsindən qorxurlarmış. Bu cavabı, Sarı Hüseyn Paşanın qalanı ala bilmədiyini öyrəndiyimiz növbəti gün günortaya qədər özünü inandırmaq üçün bütün gücünü sərf etdi. Uğursuz və casus olduğum haqdakı dedi- qodular çox yayıldığı üçün, artıq Padşahın çadırına getmirdim. Gecə gündəlik hadisələri şərh etməyə gedəndə, Xoca, Padşaha – göründüynə görə padşah ona inanırmış- zəfər və xoşbəxtlik hekayələri danışmağı bacarıb. Çadırımıza qayıdanda, ən axırda şeytanın ayağını qıracağına inanan birinin təvazökarlığını misal çəkmişdi. Təvazokarlığı yox, onu saxlamaq üçün sərf etdiyi zəhmətə diqqətlə yanaşaraq ona qulaq asdım. Yenə o əvvəlki hekayədən, bizlərdən, onlardan, gələcəkdəki zəfərdən danışdı, amma səsində bu hekayələrə uyğun olduğunu heç vaxt müşahidə etmədiyim bir hüzn vardı, birgə yaşadığımıza görə sanki ikimizə də çox yaxşı məlum olan uşaqlıq xatirəmizdən danışırdı. Udumu əlinə götürəndə də səsini çıxarmadı, onu naşı kimi dınqıldadanda da. Gələcəkdə planlarımızın istiqamətini istədiyimiz yönə çevirəndə yaşayacağımız gözəl günlərdən danışdı, amma ikimiz də keçmişdən danışdığını bilirdik. Gözümüzün qarşısında sanki hansısa həyətin arxasındakı bağçanın hüzrlu ağacları, işıl-işıl işıqlandırılmış isti otaqlar, qohum-əqrəbə çoxluğuyla seçilən yemək masası vardı. İllərdir, bura birinci dəfə mənə rahatlıq verirdi, burdakıları çox istədiyini, ayrılığın ona çətin olacağını deyəndə onun sözünə haqq qazandırdım. Bu insanlar haqqında bir qədər düşünəndən sonra, öz axmaqlarını xatırlayaraq hirslənəndə də ona haqq qazandırdım. Sanki təvazökarlığı diqqətəlayiq bir şey deyildi, bəlkə də, lap yaxın vaxtlarda yeni həyatımızın olacağını ikimiz də hiss elədiyimiz üçün, bəlkə də, onun yerində olsam eyni şeyləri edəcəyimi düşündüyüm üçün bu beləydi, bilmirəm. Səhəri gün silahımızı sınamaq üçün yolumuzun yaxınlığındakı kiçik düşmən plankalarının birinə sarı gedəndə, ikimiz də silahın çox böyük iş görə bilməyəcəyini qəribə bir instinktlə bilirdik. Padşah bizi dəstəkləsinlər deyə verdiyi yüzə yaxın əsgər, silahın birinci atışında məhv oldular. Bəzilərini silah özü əzərək parçaladı, bəziləri də bir neçə qeyri-dəqiq atışdan sonra palçığa batan silahın qoruyucusundan kənarda qalan kimi vuruldular. Uğursuzluq qorxusuyla çəkilən adamları isə toplayıb yeni bir hücuma hazırlamalıydıq. Yəqin ki, ikimiz də eyni şeyi düşünürükmüş. Sonra Gombul Həsən Paşanın adamları, palankanı çox da itki vermədən, bir saat ərzində alanda Xoca o dərin bilgini, yenidən bu dəfə, zənnimcə, mənim də çox yaxşı başa düşəcəyimi “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 358
ümidlə təsdiq etmək istədi, amma palankanı bütün adamları qılıncdan keçirilmişdi, yandırılan divarların arasında can verən bircə adam da yox idi. Padşaha göndərilməli olan kənara yığılmış başları görəndə, nə düşündüyünü o an anladım, bundan başqa onun bu işə maraqlı olmasına da haqq qazandırırdım, amma artıq bu vəziyyətə çatmış hadisələrin şahidi olmaq istəmirdim. Ona arxamı çevirdim. Bir qədər sonra, marağıma məğlub olaraq yenə də baxanda, başların yanından uzaqlaşırdı, amma nə qədər irəli getdiyini öyrənə bilmədim. Günorta vaxtı biz hücum dəstəsinə qayıdanda, Doppionun hələ də alınmadığını dedilər. Sultan əsəbiləşibmişdi, danışırmış ki, Sarı Hüseyn Paşanı cəzalandıracaqmış: bütün orduyla birgə ora gedirdik! Padşah Xocaya deyib ki, axşama qədər qala alınmazsa, silahımız sabahkı hücumda istifadə ediləcək. Onda balaca bir palankanı bütün gün ərzində ala bilməyən bacarıqsız bir komandirin boynunu vurdurub. Hücum dəstəsinə çatan silahımızın palanka qarşısındakı bacarıqsızlığı, ya da uğursuzluq haqdakı söz-söhbətləri ilə maraqlanmayıb da. Xoca ancaq zəfərdən ona düşəcək paydan danışırdı, demirdi, amma nə düşündüyünü bilirdim: bundan əvvəlki baş münəccimlərin axırını, ya da uşaqlığımı və bağ evimizin həyətindəki heyvanları xəyalımda canlandıranda onun da fikrndən eyni şeylərin keçdiyini bilirdim, onun da qalandan gələcək zəfər xəbərinin son taleyimiz olacağını düşündüyünü, amma əslində bu taleyə inanmadığını, onu istəmədiyini, heç cür ələ keçirilə bilməyən qalanın qəzəbiylə yandırılan bir kəndin alovlar içindəki kiçik bir kilsənin və yanan zınqırov qülləsinin, sonra cəsur keşişin mızıldandığı duanın yeni bir həyata çağırış olduğunu, quzeyə gedərkən solumuzdakı meşəliklər olan təpələrin arxasında batan günəşin mənim qədər onda da sakitcə və diqqətlə tamamlanmaqda olan hansısa hissdə qüsursuzluq duyğusu oyandırdığını bilirdim. Günəş batandan və təkcə Sarı Hüseyn Paşanın bacarıqsızlığına görə yox, Doppio qalasına polyaklardan başqa, avstriyların, macar və kazakların da köməyə gəlməyini öyrənəndən sonra qalanı gördük. Yüksək bir təpənin üstündəydi, bayraqlı qüllələrinə batan günəşin az-maz qızıllığı düşümüşdü, amma bəyaz idi, bəmbəyaz və gözəl. Hansı səbəbdənsə düşündüm ki, insan belə gözəl və əlçatmaz bir şeyi ancaq yuxusunda görə bilər. O yuxuda, qaranlıq bir meşənin içində burulan bir yolda, təpədəki aydınlıqda, bəyaz tikiliyə çatmaq üçün təlaşla qaçarsınız, sanki orda sizində iştirak etmək istədiyiniz əyləncə, fövtə vermək istəmədiyiniz xoşbəxtlik var, amma hər an qurtaracağını zənn etdiyiniz yol qurtarmır ki, qurtarmır. Qaranlıq meşəylə, yamacın ətəkləri arasındakı düzənlikdə, tez-tez daşan çayın yaratdığı çirkli bataqlıq olduğunu, onu aşa bilən piyadalara, top atəşinin dəstək verməsinə baxmayaraq, yamacı heç cür keçə bilmədiklərini mən öyrənəndə, bizi bura gətirib çıxaran yolu düşünürdüm. Sanki hər şey, üstündə quşların uçuşduğu bəyaz qalanın, getdikcə qaranlıqlaşan yamacın, sakit və qaranlıq meşənin görünüşü kimi qüsursuzdur: illərdir ki, təsadüf bilib yaşadığım çox şeyin, indi zərurət olduğunu, əsgərlərimizin qalanın bəyaz qüllələrini heç vaxt ala bilməyəcəklərini, Xocanın da mənim kimi düşündüyünü bilirdim. Səhər hücüma keçəndə, silahımızın, içindəki və yanındakı adamları ölümün qucağına ataraq, bataqlığa batacağını, sonra uğursuzluq haqqındakı söz-söhbəti, qorxunu və əsgərləri sakitləşdirmək üçün onların qabağına mənim kəlləmin atılmasını istəyəcəklərini də, Xocanın da mənim qədər proqnozlaşdırdığını bilirdim. İllər əvvəl, bir dəfə onu özü haqqında danışdırmaqdan ötrü küyləyərək, eyni anda eyni şeyləri düşünmək vərdişinə yiyələndiyim bir uşaqlıq dostum haqqında danışdığımı xatırladım. Onun da həmin şeyləri düşündüyünə heç də şübhə eləmirdim. Gecə gec getdiyi Sultanın çadırından qayıtmadı. Çadırdakı paşalara, bu günümüzü və gələcəyi şərh etməsini istəyən Padşaha nə deyəcəyini çox yaxşı ehtimal etdiyimə görə, qəfil elə ordaca öldürüldüyünü və cəlladların bir az sonra mənə xəbər gətirəcəklərini fikrimdən keçirdim. Sonra çadırdan çıxıb, mənə xəbər verməmiş, birbaşa bəyaz divarları parıldayan qalaya getdiyini, növbətçilərin gözündən yayınaraq, bataqlığı və meşəni keçərək çoxdan çatdığını xəyalımda canlandırdım. Çox da həyəcanlanmayaraq, yeni həyatımı düşünərək səhəri gözləyirdim ki, gəldi. Çadırdakılara ehtimal elədiyim şeyləri dediyini, çox sonra, illər sonra, onlarla diqqətlə və uzun- uzadı danışandan sonra öyrənə bildim. Mənə heç nə danışmadı, yola çıxmamışdan əvvəl təlaşlanan adam kimi tələsirdi. Dedi ki, çöldə qatı bir duman var, başa düşdüm. Gün çıxana qədər ona ölkəmdə qoyub gəldiklərimi, evimi necə tapa biləcəyimi, Empolidə, Florensiyada necə tanındığımızı, anamı, atamı, qardaşlarımı, onların xarakterləri haqqında |