Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu
Yüklə 7,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 179
Dükan sahibi divardan asılmış kerosin lampasını təzəcə yandırmışdı. Lampadan tutqun, amma insana rahatlıq gətirən xəfif işıq yayılırdı. Dükan sahibi təxminən altmış yaşlarında, arıq, beli azacıq bükülmüş, uzun burunlu adam idi. Qalın şüşəli eynək arxasındakı gözlərinin xeyirxah ifadəsi vardı. Saçları demək olar ki, tamam ağarmışdı, qaşları isə sıx və qara idi. Eynəyi, yumşaq və nəcib davranışı, qara məxmərdən olan nimdaş pencəyi ona ziyalı, ədəbiyyat, yaxud musiqi sahəsində çalışan adam görkəmi verirdi. Səsi bir az batıq çıxsa da, məlahətli idi. Prolların əksəriyyətindən fərqli olaraq, danışığında ləhcə hiss edilmirdi. "Əgər tək ümid varsa, o da prollara olan ümiddir"-gündəliyində belə yazmışdı. Mistik inancın və gözgörəsi səfehliyin qarışığı olan bu ifadə bayaqdan beynində fırlanırdı. Deyəsən bir vaxtlar Sent-Pankras vağzalının yerləşdiyi şimal-şərq səmtinə, yoxsullar məhəlləsinə gəlib çıxmışdı. Əyri-üyrü qapıları olan kiçik ikimərtəbəli evlərin sıralandığı, daş döşənmiş küçə ilə gedirdi. Qapılar hamısı səkiyə açılırdı və bəlkə bu səbəbdən də adama siçovul yuvalarını xatırladırdı. Küçə boyu orada-burada çirkab gölməçələrinə təsadüf olunurdu. Həm giriş qapılarının önündə və içərisində, həm də hər iki tərəfə açılan dar dalanlarda xeyli adam gözə dəyirdi. Dodaqlarını bayağı tərzdə rəngləyib qızartmış gənc qızlar, onların dalınca sülənən ərgən oğlanlar, qızların on- on beş ildən sonrakı vəziyyətlərinin əyani nümunəsi adlandırıla bilən iri dallı, şişman qadınlar, ayaqlarını bir-bir götürüb qoyan beli bükülmüş qarılar, çirkli gölməçələrdə oynayan, analarının qışqırtısını eşidən kimi qaçıb dağılışan ayaqyalın, başıaçıq, çirkli-paslı uşaqlar ətrafı bürümüşdü. Az qala hər üç-dörd pəncərədən biri sınıq idi, çalın-çarpaz taxtalarla mıxlanmışdı. Uinstona, demək olar ki, bir kimsə diqqət yetirmirdi. Amma arada onu ehtiyat qarışıq maraqla süzən tək- tük adamlar da tapılırdı. Qapıların birinin qarşısında eni ilə uzunu eyni olan iki qadın qırmızı əllərini önlüklərinin üstündə çarpazlayıb oturmuşdu. Yaxınlaşanda danışıqlarının bir neçə cümləsi qulağına çatdı. - Hə, deyirəm, bunlar hamısı çox yaxşıdır, deyirəm. Mənim yerimdə olsaydın sən də eyni şeyi eləyərdin, deyirəm. Kənarda durub danışmaq asandır, mənim çəkdiklərimi sən də çəksəydin deyirəm... - Elədir, - deyə o birisi təsdiqləyirdi. - Elə məsələ də bundadır. Səslər qəfildən kəsildi. Tuşlarına çatanda qadınlar məkrli halda susub diqqətlə ona baxdılar. Düşmən kimi baxmırdılar, sanki qarşılarına indiyə qədər görmədikləri qəribə bir heyvan çıxıbmış kimi, qorxu və ehtiyatla gözdən keçirirdilər. Partiya üzvünün göy kombinezonu bu küçələrdə nadir hallarda görünürdü. Konkret bir işin olmadan belə yerlərə gəlməyin özü ağılsızlıq idi. Patrullarla rastlaşsaydı, mütləq saxlayacaqdılar. "Sizin sənədlərinizə baxa bilərikmi, yoldaş? Burada nə edirsiniz? Işdən saat neçədə çıxmısınız? Evə həmişə bu yolla gedirsiniz?" - və buna bənzəyən digər suallar. Evə hər dəfə fərqli yolla getmək qadağan edilməmişdi. Lakin Fikir Polisi hər gün yolunu dəyişməyindən xəbər tutsaydı, nəzarətə götürülməyin üçün kifayət idi. Birdən bütün küçə hərəkətə gəldi. Hər tərəfdən xəbərdarlıq çığırtıları eşidildi. Adamlar dovşan kimi qaçıb özlərini içəri saldılar. Uinstonun bir neçə addımlığındakı qapıdan cavan bir qadın küçəyə sıçradı, gölməçədə oynayan oğlan uşağının golundan yapışıb ani hərəkətlə önlüyünə bükdü, təzədən geri qaçdı. Eyni anda tində əyninə qarmonabənzər qara kostyum geyinmiş kişi göründü, Uinstona tərəf qaçıb əli ilə yuxarını göstərərək: - Parovoz! - deyə qışqırdı.-Yuxarı bax, komandir! Parovoz gəlir. Indicə düz başına düşəcək. Tez, tez ol yerə uzan. Prollar nədənsə raket mərmisinə parovoz deyirdilər. Uinston bir göz qırpımında üzü üstə yerə sərildi. Prollar belə təsadüflərdə heç vaxt yanılmırdılar. Mərminin səsdən sürətli hərəkət etməsinə baxmayaraq, elə bil hansısa bir instinkt düşmə istiqamətini bir neçə saniyə əvvəl onlara xəbər verirdi. Uinston əlləri ilə başını tutmuşdu. Partlayış səsi bütün küçəni lərzəyə saldı. Belinə
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 180
yağış damlaları kimi tappıltı ilə nəyinsə töküldüyünün fərqinə vardı. Bir azdan silkələnib ayağa duranda şüşə qırıqları olduğunu gördü. Yoluna davam etdi. Təxminən iki yüz addımlıqda mərmi bir neçə evi dağıtmışdı. Göydən hələ də qara tüstü sütunu sallanırdı. Əhəng tozunun içindən güclə görünən adamlar artıq dağıntı yerinə toplaşırdılar. Düz qarşısında, səkinin ortasında kiçik əhəng tozu qalağı vardı. Üstündə tünd qırmızı rəngli ləkə görünürdü. Uinston qalağa yaxınlaşanda ləkə saydığı şeyin biləyindən qopmuş insan əli olduğunu gördü. Köpüklənmiş qıpqırmızı qanın dəymədiyi yerlərdə əlin sanki gipsdən düzəldilmiş kimi ağappaq və hamar olduğu diqqətini çəkdi. Təpiklə vurub əli çirkli gölməçəyə atdı. Adamlara yaxınlaşmamaq üçün sağ tərəfdəki döngəyə buruldu. Üç-dörd dəqiqə gedəndən sonra partlayış zonasından çıxdı. Ətrafdakı küçələr heç nə olmayıbmış kimi öz solğun və miskin həyatını sürdürməkdə idi. Axşam saat səkkizə yaxınlaşırdı. Prolların pivə dükanlarında (ona öz aralarında pab deyirdilər) iynə atsaydın yerə düşməzdi. Aramsız açılıb-örtülən çirkli qapılardan hər tərəfə turşumuş pivə, sidik və çürük taxta ovuntusunun iyi yayılırdı. Küçənin tinindəki evin yanında bir-birinə sıxılmış üç kişi dayanmışdı. Ortadakı əlində açıq qəzet tutmuşdu, qalan iki nəfər isə onun çiyinləri üzərindən diqqətlə qəzetə baxırdılar. Nisbətən yaxına gələndə də Uinston sifətlərinin ifadəsini seçə bilmədi. Amma hərəkətlərindən hansısa məsələ ilə çox bərk maraqlandıqları sezilirdi. Yəqin mühüm bir xəbəri oxuyurdular. Onlara lap yaxınlaşanda üçlük birdən ayrıldı. Iki nəfər əl-qollarını ölçə-ölçə qızğın mübahisəyə başladılar. Belə getsə bir az sonra yumruqlar işə düşəcəkdi. - Qulaq as, gör sənə nə deyirlər, başıboş! Yeddi rəqəmi ilə qurtaran nömrə axırıncı on dörd ayda bir dəfə də udmayıb. - Mən isə deyirəm udub! - Mən isə deyirəm yox! Son iki ilin bütün nəticələrini evdə kağıza yazmışam. Hər şeyi saat dəqiqliyi ilə qeydə alıram. Bir də sənə deyirəm ki, yeddi ilə qurtaran... - Yox, elə məhz yeddi ilə qurtaran udub. Mən o nömrəni əzbər bilirəm. Son rəqəmləri dörd və yeddi idi. Fevral ayında, fevralın ikinci yarısında... - Yalansa sənin lap!.. Dedim axı, hamısını olduğu kimi yazıram. Yenə deyirəm, bir dəfə də olsun sonu yeddi rəqəmi ilə... - Day bəsdir, qurtarın! -deyə üçüncü adam mübahisəyə qatıldı. Aydın idi-onlar Lotereya haqqında danışırdılar. Bir neçə addım aralanandan sonra Uinston çevrilib arxaya baxdı. Yenə sifətləri qızarıb pörtmüş halda, qışqıra-qışqıra, əllərini ölçə-ölçə mübahisə edirdilər. Lotereya özünün həftəlik nağılvari uduşları ilə prolların ciddi maraq göstərdiyi ən mühüm ictimai hadisə idi. Təxminən bir neçə milyon adam üçün Lotereya uduşu həyatın yeganə də olmasa, əsas məqsədlərindən biri sayıla bilərdi. Lotereya onların sevinci, ümidi, dəliliyi, intellektual fəallıq mənbəyi idi. Maraq o qədər böyük idi ki, hətta oxuyub- yazmağı güclə bacaran adamlar da Lotereya söhbəti ortaya gələndə mürəkkəb hesablama məharəti və qeyri-adi yaddaş nümayiş etdirirdilər. Böyük bir dəstə uduş sistemlərinin, uğur qazanmaq ehtimallarının, hətta gözmuncuğularının satışından yaxşı pul qazanırdı. Uinstonun Rifah Nazirliyinin nəzarəti altında olan lotereya biznesi ilə heç bir əlaqəsi yox idi. Amma hər tirajdan sonra elan edilən böyük uduşların, əslində, mövcud olmadığını bilirdi. ( Partiyada bunu bilməyən yox idi). Yalnız kiçik məbləğlər ödənilirdi. Böyük məbləğləri isə xəyali şəxslər udurdular. Okeaniyanın ayrı-ayrı hissələri arasında normal əlaqənin olmadığı şəraitdə bu saxtakarlığı həyata keçirmək elə də çətin iş deyildi. "Əgər tək ümid varsa, o da prollara olan ümiddir". Bu fikirdən bərk yapışmaq lazımdır. Əlbəttə, onu sözlə ifadə edəndə güclü səslənir, ümid yeri saydığın adamlara yaxından baxanda isə, belə
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 181
fikrə düşməyin özü qəhrəmanlıq kimi görünür. Burulduğu küçə üzü aşağı enirdi. Buralar ona dumanlı da olsa tanış gəlirdi. Əsas küçə haradasa yaxınlıqda olmalı idi. Qabaqdan danışıq səsi gəlirdi. Dar küçənin qurtaracağında meydançaya enən pilləkənlər vardı. Bu meydançda çox vaxt köhnə, öləzimiş tərəvəz satırdılar. Yalnız indi harada olduğunu xatırladı. Buradan böyük prospektə çıxış vardı. Beş dəqiqəlik məsafədəki növbəti döngədə xırdavat dükanı yerləşirdi. İndi gündəliyini yazdığı qeyd kitabçasını da oradan tapmışdı. Bir az aralıdakı dəftərxana ləvazimatı satılan dükandan isə qələmlə mürəkkəb almışdı. Pilləkənin başında bir anlıq ayaq saxladı. Küçənin üzbəüz səmtində ilk baxışdan şüşələri tutqun görünən, əslində isə tozdan çirklənib-bozarmış balaca, çirkli pivəxana vardı. Beli bükülmüş, amma hərəkətlərindən diribaşlıq yağan, ağ bığları xərçəng ayaqlarını xatırladan bir qoca cırıltılı qapını açıb özünü pivəxanaya saldı. Dayanıb ətrafına baxan Uinston fikirləşdi ki, yaşı səksəni haqlayan bu qoca Inqilab zamanı yəqin orta yaşlı bir adam olub. Həm bu qoca, həm də onun həyatdakı tək-tük yaşıdları yoxa çıxmış kapitalizm dünyası ilə əlaqənin sonuncu bağlarıdır. Partiyada həyata baxışları Inqilabdan əvvəl formalaşan belə adamlar çox az idilər. Əllinci və altmışıncı illərin böyük təmizləmələri zamanı köhnə nəsil nümayəndələrinin çoxu məhv edilmişdi. Tək-tük salamat qalanları isə elə qorxutmuşdular ki, ağıl və düşüncə qabiliyyətlərini həmişəlik itirmişdilər. Odur ki, əsrin birinci yarısı haqqında az-çox həqiqəti danışmağa qabil adamları (əgər belələri vardısa) yalnız prolların arasından tapmaq olardı. Uinston uşaqlar üçün tarix kitabından gündəliyinə köçürdüyü sətirləri xatırladı. Ağlına dəli bir fikir gəldi. Bu dəqiqə pivəxanaya girəcək, qoca ilə tanış olacaq, suallarına cavab istəyəcək. Ona deyəcək: "Zəhmət olmazsa, danışın, uşaqlıq illərinizi necə keçirmisiniz? O zaman həyat necə idi? Yaşayış bizim vaxtdakından yaxşı idi, yoxsa pis?" Sonradan qorxub fikrindən daşınmamaq üçün tələsik addımlarla aşağı endi, dar küçənin qarşı tərəfinə keçdi. Ağılsızlıq etdiyini bilirdi. Düzdür, prollarla danışmağa, yaxud onların pivəxanalarına getməyə rəsmən qadağa qoyulmamışdı. Lakin belə qəribə hərəkətin diqqətdən kənarda qalacağını düşünmək də sadəlövhlük olardı. Əgər patrullar gəlsəydilər, qəflətən halı pisləşdiyindən bura girdiyini deyə bilərdi. Buna çətin inanacaqdılar. Qapını itələyib açan kimi qaxsımış pendir və qıcqırmış pivə iyi burnuna vurdu. İçəri girəndə pivəxanadakıların səs-küyü yarıbayarı azaldı. Uinston arxanı görməsə də hamının gözlərini onun göy rəngli partiya kombinezonuna zillədiyini hiss edirdi. Əllərindəki kiçik oxlarla küncdəki hədəfi nişan alıb atan oyunçular da azı yarım dəqiqəliyinə ara verdilər. Arxasınca gəldiyi qoca piştaxtanın qabağında barmenlə-iri bədəni, əyri burnu və kök əlləri olan cavan oğlanla höcətləşirdi. Əllərində pivə parçları dayanmış müştərilər bu mənzərəni seyr edirdilər. - Səndən adam kimi xahiş edirlər, - qoca sinəsini qabağa verib xoruzlanırdı. -Sən isə deyirsən ki, bu avara pivəxananda bir pintlik parç yoxdur. - Başa düşmürəm, bu pint dediyin nə zəhrimardır, - deyə barmaqlarının ucu ilə piştaxtaya dayaqlanan barmen soruşurdu. - Eşitdiniz nə deyir? Hələ adını barmen qoyub, pintin nə olduğunu bilmir. Pint yarım kvartadır. Dörd kvarta isə bir qallondur. Bəlkə burada sənə əlifba öyrətməliyəm? - Ömrümdə eşitməmişəm, - barmen eynini pozmadan dilləndi. - Biz litrlə, yarım litrlə satırıq. Pivə parçlarının hamısı da göz qabağındadır. - Istədiyim sadəcə bir pint pivədir, -qoca sakitləşmək bilmirdi. - Bir pint pivə süzmək sənə belə çətindir? Mənim vaxtımda sizin bu lənətə gəlmiş litrlər, yarım litrlər yox idi. - Sənin vaxtında hamımız ağacda yaşayırdıq,-barmen müştərilərə baxıb mübahisəyə son qoyan tərzdə dilləndi.
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 182
Möhkəm gülüşmə düşdü. Uinstonun gəlməsi ilə yaranan naqolaylıq öz-özünə aradan götürüldü. Qocanın tükləri ağarmış sifəti indi də qızarıb pörtmüşdü. Əsəbiliklə geri dönəndə Uinstonla toqquşdu. Uinston hörmətlə onun qoluna girdi. - İcazə verin, sizi pivəyə qonaq eləyim, - dedi. - Siz çox nəcib adamsınız, - deyə qoca yenə bayaqkı kimi sinəsini qabağa verdi. Deyəsən, heç Uinstonun əynindəki göy rəngli kombinezonu da görməmişdi. Hikkəli əda ilə barmenə tərəf çevrildi. - Bir pint pivə süz. Bir pint deyirəm, başa düşdün? Barmen iki yarım litrlik parçı piştaxtanın altındakı çəlləkdə yaxaladı, qara-qəhvəyi rəngə çalan pivə ilə doldurub onlara tərəf itələdi. Prolların pablarında pivədən başqa heç nə vermirdilər. Amma onlara cin satılmasa da, tünd içki tapmaq elə də çətin deyildi. Ox atanlar təzədən qızışmışdlar. Piştaxtanın qabağına toplaşan adamlar isə yenə Lotereya biletlərindən danışırdılar. Uinstonun burada olması deyəsən hamının yadından çıxmışdı. Qoca ilə pəncərənin qarşısındakı masada üzbəüz oturmuşdular. Heç kəsin söhbətlərini eşidəcəyindən qorxmadan arxayın danışa bilərdilər. Bura gəlməklə özünü böyük təhlükə qarşısında qoymuşdu. Amma xoşbəxtlikdən, pivəxanada teleekran yox idi. Buna içəri girən kimi diqqət yetirmişdi. - Mənə bir pint də süzə bilərdi, - deyə parçın arxasından sifəti güclə görünən qoca yenə deyinirdi. - Yarım litr azdır. Heç pivənin dadını əməlli-başlı hiss etmirsən. Bir litr isə çoxdur. Sonra tualetin yolunda qalırsan. Hələ qiymətini demirəm. - Siz cavanlıq illərindən bəri yəqin çoxlu dəyişikliklərin şahidi olmusunuz, - deyə Uinston ehtiyatla söhbətə başladı. Qoca nurunu itirmiş göy gözləri ilə əvvəlcə oxatanların hədəfinə, sonra piştaxtaya, sonda isə ayaqyolunun qapısına baxdı. Sanki Uinstonun soruşduğu dəyişiklikləri bu pivəxanada axtarırdı. - Əla pivə olurdu, - deyə, nəhayət, dilləndi. - Qiyməti də ucuz idi. Mən cavan olanda yaxşı aşağı dərəcəli pivələr vardı. Pintini dörd pensə satırdılar. Söhbət, əlbəttə, müharibədən əvvəlki vaxtdan gedir. - Hansı müharibədən? - Uinston dəqiqləşdirmək istədi. - Müharibə elə həmişə müharibədir,-qoca öz aləmində suala aydınlıq gətirdi. Parçı götürüb sinəsini qabağa verdi, çiyinlərini düzəltdi. - Sizin sağlığınıza içirəm, - dedi. Nazik boğazındakı hülqumu bir neçə dəfə sürətlə qalxıb endi. Parçdakı pivə son damlasına qədər içilmişdi. Uinston piştaxtaya yaxınlaşıb iki yarımlitrlik parçla geri qayıtdı. Deyəsən qoca özünün bir litrə qarşı bayaqkı etirazını yaddan çıxarmışdı.
- Siz yaşda məndən çox böyük olarsınız, - Uinston söhbəti təzələdi. -Yəqin mən doğulanda artıq yaşa dolmuş insan idiniz. Ona görə də köhnə dövrü, Inqilabdan əvvəlki illəri yaxşı xarıtlamalısınız. Mən yaşda olan adamların o dövr haqqında, əslində, heç bir təsəvvürü yoxdur. Bu barədə biz yalnız kitablardan oxuya bilərik. Kitablarda yazılanlar isə doğru olmaya da bilər. Ona görə sizin fikirlərinizi eşitmək istərdim. Tarix kitablarında Inqilabdan əvvəlki həyatın indikindən tamamilə fərqli olduğu göstərilir. Təsəvvürümüzə gətirmədiyimiz dəhşətli zülm, haqsızlıq, dilənçilik hökm sürürmüş. Elə burada, Londonda adamların çoxu doğulandan ölənə qədər qarın dolusu yeməyə möhtac qalırmışlar. Camaatın yarısı ayaqyalın gəzirmiş. Gündə on iki saat işləyirmişlər. Doqquz yaşında məktəbi atırmışlar. On adam bir otaqda yatırmış. Kiçik bir azlıq-adlarına kapitalist deyilən bir neçə min adam isə bütün sərvət və hakimiyyəti öz əllərinə keçiribmişlər. Gözə dəyən hər şey onların imiş. Zəngin evlərdə yaşayır, qapılarında otuz “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 183
qulluqçu saxlayır, avtomobillərdə, yaxud dörd at qoşulmuş güzgülü karetalarda gəzirmişlər, şampan şərabları içir, başlarına silindr qoyurmuşlar. Qoca birdən-birə dirçəldi. - Silindir? - deyə soruşdu. -Yaxşı oldu ki, bu sözü yada saldınız. Elə mən də dünən silindr barəsində fikirləşirdim. Səbəbini özüm də bilmirəm. Fikirləşirdim ki, gör, neçə ildir ki, silindr görmürəm. Haqlısınız, silindr vardı. Mən özüm axırıncı dəfə gəlinimin dəfnində başıma silindr qoymuşdum. Hələ o vaxtlar... Ilini deyə bilməyəcəyəm. Azı əlli il bundan qabaq olardı. Əlbəttə, yəqin başa düşürsünüz ki, həmin silindri dəfn mərasimi üçün birovuz götürmüşdüm. - Silindrin heç bir əhəmiyyəti yoxdur, bunu elə-belə dedim,-Uinston tələsik söhbətin yönünü dəyişməyə çalışdı. -Əsas məsələ kapitalistlərdir. Deyilənə görə kapitalistlər, ruhanilər, hüquqşünaslar, vəkillər, onların böyür-başında fırlanan adamlar dünyaya ağalıq edirmişlər. Hər şey onların xeyrinə işləyirmiş. Siz, sadə fəhlələr isə bu adamların qulu, köləsi imişsiniz. Sizinlə istədikləri kimi rəftar edirmişlər. Məsələn, istəsələr qaramal kimi gəmiyə yükləyib Kanadaya göndərə bilərmişlər. Istəsələr, arvadlarınızla, qızlarınızla yata bilərmişlər. Sizi doqquz dilli qırmancla döydürə bilərmişlər. Siz onlarla üzbəüz gələndə mütləq papağınızı çıxarıb təzim etməli idiniz. Hər kapitalistin əhatəsində bir dəstə lakey olurmuş. Qoca yenidən canlandı. - Lakey! Gör bu sözü neçə illərdir eşitməmişəm. Lakey! Adam doğrudan da cavanlıq çağlarını xatırlayır. Bazar günləri günortadan sonra bəzən natiqlərə qulaq asmaq üçün Hayd-Parka gedirdim. O vaxtlar bu parkda kimlər olmurdu -Xilas Ordusu, Roma katolikləri, yəhudilər, induslar...Orada bir nəfər də vardı. Indi adını yadıma sala bilmirəm. Çox güclü natiq idi. Oh, nə sözlər deyirdi! Lakeylər deyirdi, burjuaziyanın lakeyləri! Hakim təbəqənin əlaltıları! Tüfeylilər... bir gör sözü hara gətirib çıxarırdı. Hə, bir də goreşənlər. Dəqiq yadımdadır, onlara goreşən deyirdi. Əlbəttə, yəqin başa düşürsünüz ki, bütün bunlar leyboristlərə aid idi. Uinston qoca ilə söhbətin alınmadığını hiss etdi. - Bilirsiniz, mən nəyi öyrənmək istəyirdim? - deyə bir də maraqlandığı mövzuya qayıtmağa çalışdı. -Necə fikirləşirsiniz, o zaman özünüzü daha azad sayırdınız, yoxsa indi? O zaman bir insan kimi sizə bəslənilən münasibət necə idi? Keçmiş vaxtlarda, hakimiyyətdə varlı adamların olduqları dövrdə... - Lordlar Palatasının, - qoca nəyi isə xatırlayıbmış kimi əlavə etdi. - Lap elə Lordlar Palatası olsun. Bilmək istərdim ki, siz kasıb, onlar isə varlı olduqlarına görə sizinlə aşağı təbəqənin adamları kimi rəftar edirdilər? Doğrudurmu ki, siz onlara "ser" deməli və qarşılaşanda papağınızı çıxarmalı idiniz? Qoca dərin fikrə getdi. Yalnız parçdakı pivənin dörddə birini içəndən sonra suala cavab verdi. -Elədir, -dedi. -Onları görən kimi əlimizi papağımıza atmağımız xoşlarına gəlirdi. Belə hərəkətlə öz ehtiramını bildirirdin. Əslinə baxsan, bu mənim çox da ürəyimdən deyildi. Amma tez-tez papağımı çıxarmalı olurdum. Başqa yol yox idi. - Sizdən soruşduqlarımın hamısını tarix kitablarından oxumuşam. Ona görə də maraqlıdır: elə olurdumu ki, bu zəngin adamlar, yaxud onların nökərləri sizi itələyib səkinin kənarındakı su arxına yıxsınlar? - Bir dəfə məni itələmişdilər,-deyə qoca cavab verdi. - Lap dünənin hadisəsi kimi yadımdadır. Avarçəkmə yarışmalarından sonra... Bu yarışmalardan sonra yamanca şuluqluq salırdılar. Mən Şaftsberi-avenyuda təsadüfən cavan bir oğlanla qarşılaşdım. Görkəminə baxırsan, çox nəcib
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 184
adamdır, əla kostyum, qara palto geyib, başına silindr qoyub. Səki ilə gedir, amma küçəyə sığmır. Təsadüfən ona toxundum. "Korsan, - dedi,- yolu görmürsən?" "Olmaya səkini satın almısan?" - deyə soruşuram. "Qudurmusan? - mənə deyir. - Bu dəqiqə sənin boş başını yerindən qopararam". "Görürəm, sərxoşsan,-deyirəm. - Polis çağıraram, nəfəsini də çəkə bilməzsən". Bəlkə də inanmayacaqsınız, yaxamdan yapışıb elə zərblə itələdi ki, az qaldım avtobusun təkərləri altına düşüm. Onda mən də cavan idim. Cavabını verə bilərdim. Amma nə edəsən, olmurdu. Uinstona köməksizlik hissi hakim kəsilmişdi. Qocanın yaddaşı ancaq xırda, vecsiz detalların qorunub saxlandığı anbarı xatırladırdı. Heç bir əhəmiyyətli məlumat almadan onu bütün günü sorğu-suala tutmaq olardı. Yəqin Partiyanın tarixi müəyyən mənada həqiqidir, hətta tam həqiqət ola bilər. Uinston sonuncu cəhdə əl atdı. - Bəlkə fikirlərimi aydın ifadə edə bilmirəm, - dedi. -Diqqətlə qulaq asın, görün nə demək istəyirəm. Siz uzun ömür yaşamısınız, həyatınızın yarısı Inqilabdan əvvəlki dövrə təsadüf edib. Məsələn, 1925-ci ildə artıq ağlı kəsən adam idiniz. Yadınızda qalanlara əsasən deyə bilərsinizmi ki, həyat 1925-ci ildə yaxşı idi, yoxsa indi yaxşı, yaxud pisdir? Əgər seçim imkanınız olsaydı o dövrdə, yoxsa indi yaşamağı daha üstün tutardınız? Qoca diqqətlə oyunçuların ox atdıqları hədəfə baxırdı. Pivəsini bayaqkından fərqli olaraq asta- asta içib qurtardı. Içki onu xumarlandırdığından söhbətləri daha barışdırıcı və fəlsəfi ahəng almışdı. - Məndən hansı cavabı gözlədiyinizi bilirəm. Yəqin fikirləşirsiniz ki, təzədən cavan olmaq istədiyimi deyəcəyəm. Adamların çoxu təzədən cavanlıq illərinə qayıtmaq arzusundan danışırlar. Cavan olanda həm güclü, həm də sağlamsan. Mən yaşa çatanda isə xəstəliklər yaxandan əl çəkmir. Ayaqlarımın ağrısı çox əziyyət verir. Sidik kisəm isə dəhşətli vəziyyətdədir. Hər gecə altı-yeddi dəfə yerimdən durub tualetə qaçmalı oluram. Amma qocalığın da öz üstünlükləri var. Bəzi məsələlərdən canın qurtarır. Qadınlardan birdəfəlik əlini üzürsən. Bunun özü böyük işdir. Inanırsan ki, son otuz ildə qadınla olmamışam? Hec vecimə də deyil. Əsas budur. Uinston kürəyini pəncərənin çərçivəsinə söykədi. Söhbəti davam etdirməyin mənası yox idi. Yenə pivə götürmək istəyirdi. Amma qoca qəfil ayağa qalxıb cəld özünü yan tərəfdəki ayaqyoluna saldı. Normasından artıq içdiyi yarım litr öz təsirini göstərmişdi. Uinston bir-iki dəqiqə oturub qarşısındakı boş pivə parçına baxdı, sonra ayaqlarının onu küçəyə necə çəkib aparmağından heç özünün də xəbəri olmadı. Fikirləşirdi ki, ən çoxu iyirmi ildən sonra böyük və sadə bir suala - "Həyat Inqilabdan əvvəl yaxşı idi, yoxsa indi daha yaxşıdır?"sualına cavab tapmaq, ümumiyyətlə, mümkün olmayacaq. Əslində, indi də bu sualın cavabı yoxdur, çünki köhnə dövrün tək-tük şahidləri iki epoxa arasında müqayisə aparmaq qabiliyyətindən məhrumdurlar. Onlar iş yoldaşları ilə boş mübahisə, itmiş velosiped nasosunun axtarılması, çoxdan ölmüş bacısının sifətindəki ifadə, yetmiş il bundan əvvəl səhər çağı qopan dəhşətli tozanaq və s. kimi minlərlə mənasız təfərrüatı xatırlayırlar, amma həyati əhəmiyyətli məsələlər diqqətlərindən kənarda qalır. Onlar kiçiyi görən, böyüyün isə fərqinə vara bilməyən qarışqalara bənzəyirlər. Əgər yaddaş pozulubsa, yazılı mənbələr saxtalaşdırılıbsa, o zaman Partiyanın insanların həyatını yaxşılaşdırması ilə bağlı irəli sürdüyü iddiaları qəbul etmək lazımdır. Çünki ilkin vəziyyəti yoxlamaq, müqayisə aparmaq üçün əldə heç bir qaynaq yoxdur və bundan sonra heç zaman olmayacaq. Burada fikirlərinin ardıcıllığı qəflətən pozuldu. Ayaq saxlayıb ətrafına baxdı. Yaşayış evlərinin arasına girmiş bir neçə balaca, qaranlıq dükanın yerləşdiyi dar küçədə dayanmışdı. Düz başının üstündə artıq bozarmış, amma bir zamanlar, yəqin ki, qızılı rəngə çalan üç metal şar asılmışdı. Buralar ona tanış gəlirdi. Əlbəttə! Qeyd kitabçası aldığı xırdavat dükanının bir neçə addımlığında dayanmışdı. |