Yer po`stidagi tektonik harakatlar

Surilmalar relyefdagi, ayniqsa yirik daryo va dengiz sohilidagi uzgarishlar yer osti suvlarining ishi bilan juda bog’liqdir. Surilishni vujudga keltiradigan sabablar: 1) yer osti suvlarining yer yuzasiga yaqin bo’lishi; 2) yer qatlamidagi suvli gorizontning daryo yoki jar uzanidan yuqori bo’lishi va yer ostidagi aylanib yurgan suv jins qatlamini kesib utishi; 3) qatlamning salgina bo’lsada uzanga kiya bulishi; 4) tosh-tuproq tuplab yoki biron katta inshoot qurish, uzoq vaqt yomgir yog’ib yoki qor erishi; sun'iy suv bostirish natijasida tuproqning haddan tashqari tuyinib ketishi; 5) tuproqning bukib qolishi, ulardagi zarrachalar ulanishining kamayishidan iborat.

Muzliklarning geologik ishi

Muz faoliyatini geologik agent sifatida urganish yer yuzasini hozirgi holatini ancha tuliq bilib olishga, shu bilan birga u paydo bo’lganidan beri turli davrlarda qanday o’zgarib kelganligini aniqlashga yordam beradi.
Muzlik. Tog’ jinslarini bir joydan ikkinchi joyga kuchiruvchi hamda ularni yotqizuvchi, ya'ni yer yuzasida harakatlanuvchi eng kuchli agentlardan biri muzlikdir. Hozirgi vaqtdagi Yer sharidagi barcha muzliklarning umumiy maydoni quriklikning undan bir qismidan kuprog’ini yoki 16 mln. 215 ming km2 tashkil etadi. Yer sharidagi barcha muzliklarning 99,5% qutblarga va qutb yaqinidagi ulkalarga fakat 0,5% urtacha va tropik mintaqalardagi baland tog’li ulkalarga to’g’ri keladi.
Yer yuzidagi barcha muzliklar shakliga va xarakatining xarakteriga ko’ra ikki guruxga bo’linadi. Bular-materik muzliklari yoki qoplama muzliklar va tog’ muzliklaridir.
Muzlik atrofidagi xaroratning keskin o’zgarishi, kunduzi isib, kechasi sovib ketishi natijasida tog’ jinslari yemiriladi, bu sovuqdan nurash deyiladi. Muzlik o’z yo’lida uchragan qattiq tog’ jinslari qoyalarni mayda-mayda qilib, maydalangan jinslarni bir joydan boshqa bir joyga olib ketadi, yer yuzasida katta chuqurchalar hosil qiladi. Muzlikning bunday ishi ekzaratsiya (xaydash-kovlash) deb ataladi. Muzlik xarakati natijasida yig’ilgan yotqiziqlar moryenalar deb ataladi. Morenalar asosan uch xil bo’ladi: ostki, ustki va ichki morenalar. Ustki morenalar muzlikka atrofdagi yon bag’irdan sinib va uvalanib tushgan jinslardan iborat. Ostki morenalar muzlik paydo bo’lmasdan oldin yemirilgan materiallarni muzlik sidirib to’plashidan hosil bo’lgan.
Yotqizilgan morenalar ikkiga: oxirgi va asosiy morenalarga bo’linadi.