«Yig`ish chizmalarini bajarish» mavzusini o‘qitish metodikasi. Reja

Yüklə 0,52 Mb. səhifə 4/7 tarix 04.02.2023 ölçüsü 0,52 Mb. #82823

«Yig`ish chizmalarini bajarish» mavzusini o‘qitish metodikasi. R

Bu səhifədəki naviqasiya:

• 7. Yig’ish chizmalaridagi shartliklari va soddalashtirishlar.

BeLgf/si

Nomi

Material

1

Estât.

Boshqa buyumlar

Materiatlar

10

Moylangan капор

Im

Kömplmdlar

4

Ш

MC.&Í 007.006.000

2

7

/0

Ю

U -

10

I - r\ Л
** 9.4-rasm
Umumiy holdagi spetsifikatsiya bo’limlardan iborat bolib, ular quyidagi tartibda joylashtiriladi: 1) hujjatlar; 2) komplekslar; 3) yig’ish birliklari; 4) detallar; 5) standart buyumlar; 6) boshqa buyumlar; 7) materiallar; 8) komplektlar.
Har bir bo’lim spetsifikatsiyaning “Nomi” degan ustunida sarlavha sifatida ko’rsatiladi va ostiga chizib qo’yiladi. Spetsifikatsiyaning yuqorida keltirilgan har bir bo’limida quyidagi ma’lumotlar beriladi.

1. 
   Hujjatlar. Bu bo’limga spetsifikatsiya qilinadigan buyumning asosiy konstruktorlik hujjatlari komplektini tashkil qiluvchi hujjatlar, buyumning spetsifikatsiya qilinmagan qismlarining (detallarining) ish chizmasidan boshqa hujjatlari kiritiladi. Bu bo’limda birinchi navbatda spetsifikatsiya qilingan buyumning hujjatlari, so’ngra spetsifikatsiyalanmagan qismlarining hujjatlari kiritiladi.
   
2. 
   Komplekslar. “Yig’ish birliklari” va “Detallar” bo’limiga spetsifikatsiya qilinadigan buyum tarkibiga bevosita kiruvchi komplekslar, yig’ish birliklari va detallar kiritiladi. Ko’rsatilgan buyumlar alfavit tartibida yoziladi.
   
3. 
   Standart buyumlar. Bu bo’limda buyumlar quyidagi tartibda yoziladi: 1) davlat standartlari; 2) tarmoq standartlari; 3) korxona standartlari.
   

Har bir standart toifalari chegarasida bir xil guruhlar, har bir guruh chegarasida buyumlarning alfavit tartibida nomlari, bar bir nom chegarasida standartlarning ortib borishi tartibida, har bir standartning belgilanishida buyumning asosiy parametrlari yoki o’lchamlari ortib borish tartibida yoziladi.

4. 
   Boshqa buyumlar. Bu bo’limga standart buyumlardan tashqari asosiy konstruktorlik hujjatlari bo’yicha qo’llanilmagan (texnikaviy shartlar, kataloglar, preyskurantlar va shunga o’xshashlar bo’yicha ishlatilgan) buyumlar kiritiladi.
   

Buyumlar bir xil guruhlar bo’yicha yoziladi: har bir guruh chegarasida - raqamlari alfavit tartibida, har bir nom chegarasida buyumning asosiy parametrlari yoki o’lchamlari ortib borish tartibida yoziladi.

5. 
   Materiallar. Bu bo’limga buyum tarkibiga bevosita kiruvchi materiallar kiritiladi. Masalan, metall simlar, kabellar, shnurlar, rezina, teri, to’qimachilik materiallari, elektrodlar, yelim, moylovchi moylar va shunga o’xshashlar.
   

Materiallar spetsifikatsiyada ularning turlariga qarab quyidagi tartibda yoziladi:
1) qora metallar; 2) magnitli elektrik va ferromagnit metallar; 3) rangli, asl va noyob metallar; 4) kabellar, simlar va chilvirlar; 5) plastmassalar va presslangan materiallar; 6) qog’oz va to’qimachilik materiallari; 7) yog’och materiallari; 8) rezina va teri materiallari; 9) mineral va sopol keramika materiallar; 10) loklar, bo’yoqlar, neft mahsulotlari va kimyoviy dorilar; 11) boshqa materiallar.
Har bir materialning turlari chegarasida ularning nomlari alfavit tartibida, har bir materialning nomlari chegarasida o’lchamlari yoki boshqa parametrlari ortib borishi chegarasida yoziladi.

6. 
   Komplektlar. Spetsifikatsiyaning bu bo’limiga konstruktorlik hujjatlar bo’yicha buyumga bevosita kiruvchi komplektlar yoziladi. Komplektlarni yozish tartibi standartda belgilangan.
   

Spetsifikatsiyada ko’rsatilgan ustunlar quyidagicha to’lg’aziladi.

1. 
   “Bichim” ustuni. Bunda spetsifikatsiyada nomi ko’rsatilgan hujjatlarning bichimi ko’rsatiladi. Agar hujjatlar bir necha turli bichimlarda bajarilgan bo’lsa, bu ustunda yulduzcha “*” belgisi qo’yilib, “Eslatma” ustunida hamma belgilar yoziladi.
   

Standart va boshqa buyumlar, materiallar bo’limlarida bu ustun to’lg’azilmaydi. Bosmaxona, litografiya va boshqa shunga o’xshash usullar bilan tegishli davlat standartlari tasdiqlangan bichimlarda chiqarilgan hujjatlarda bu ustunga chiziq chizib qo’yiladi.

2. 
   “Zona” ustuni. Chizma maydoni zonalarga standart bo’yicha bo’lingan bo’lsa, buyumning tarkibiy qismlari joylashtirilgan zonalar ko’rsatiladi.
   

3. 
   “Vaz” (Vaziyat) ustuni. Bu ustunda spetsifikatsiya qilinayotgan buyum tarkibiga bevosita kiruvchi detallarning tartib raqamlari ularni spetsifikatsiyada yozilgan tartibda ko’rsatiladi. “Hujjatlar” va “Komplektlar'” bo’limlari uchun bu ustun to’lg’azilmaydi.
   
4. 
   “Belgisi” ustuni. Bu ustunda “Hujjatlar” bo’limida yozilgan hujjatlarning belgisi ko’rsatiladi.
   

“Komplekslar”, ^CiYig‘ish birhklari”, “Detallar” va “Komplektlar” bo’limlari uchun bu ustunda ularning asosiy konstruktorlik hujjatlarining belgilari ko’rsatiladi. Spetsifikatsiyaning “Standart buyumlaf ”, “Boshqa buyumlar” va “Materiallar'” bo’limlarida bu ustun to’lg’azilmaydi.

3. 
   “Nomi” ustunida quyidagi ma’lumotlar ko’rsatiladi:
   

1. 
   ««Hujjatlar» bo’limida mazkur buyumning asosiy konstruktorlik hujjatlari komplektiga kiruvchi hujjatlarining nomi, masalan, “Yig’ish chizmasi”, “Texnikaviy shartlar” va shunga o’xshashlar ko’rsatiladi.
   
2. 
   “Komplekslap”, “Yig’ish birliklari”, “Detallar” va “Komplektlar” bo’limlarida buyumning nomi asosiy konstruktorlik hujjatlarining asosiy yozuvida yozilgan nomiga muvofiq yoziladi. Chizmasi tuzilmagan buyumning detallari uchun ularning nomlari va materiali, tayyorlash uchun zarur bo’lgan o’lchamlari ko’rsatiladi;
   

4. 
   “Standart buyumlar” bo’limida standartlar tomonidan buyumga berilgan raqamlar va belgilar ko’rsatiladi;
   
5. 
   “Boshqa buyumlar ” bo’limida mazkur buyumlar bilan ta’minlanganligi to’g’risidagi hujjatlarga muvofiq ularning nomi va belgisi, hujjatlarning belgisi ko’rsatiladi;
   
6. 
   “Materiallar” bo’limida standart tomonidan materiallarga berilgan belgilar yoziladi.
   

3. 
   “Soni” ustunida buyumning tarkibiy qismlari uchun spetsifikatsiya qilinayotgan bitta buyumdagi detallarining soni ko’rsatiladi. «Materiallar» bo’limida bitta buyum uchun mazkur materialning umumiy miqdori o’lchov birligi yozilgan holda ko’rsatiladi. “Eslatma” ustuni “Soni” ustunining bevosita yaqinida yozib qo’yilishiga ruxsat beriladi. “Hujjatlar” bo’limida bu ustun to’lg’azilmaydi.
   
4. 
   “Eslatma” ustunida mazkur buyumga tegishli hujjatlar va materiallar, masalan, chizmasi bajarilmagan detallar uchun uning massasi va shunga o’xshash turli ma’lumotlar ko’rsatiladi.
   

Ikki va undan ortiq turli bichimlarda bajarilgan hujjatlar uchun bu ustunda bichimlar ko’rsatiladi. Bunday hollarda bichimni ko’rsatuvchi son oldiga yulduzcha “*” belgisi qo’yiladi. Spetsifikatsiyaning har bir bo’limidan keyin qo’shimcha yozuvlar uchun bo’sh qatorlar qoldirilishi lozim. Shuningdek, vaziyat raqamlarini ham zahira sifatida qoldirish mumkin. Zahira vaziyat raqamlari bo’sh qatorlari to’lg’azilganda qo’yiladi.



3.Yigi’ish chizmalarining bajarishga oid GRAFIK VAZIFALAR
Namuna chizmalar. Grafik vazifa sharti: “Yo’naltiruvchi blok" nomli yig ‘ma birlikning standart bo „lmagan detallarining eskizi tuzilsin. 9.6-rasm, a da “Yo’naltiruvchi blok" nomli buyum (yig’ma birlik)ning yaqqol tasviri berilgan. Bu yig’ma birlik ko’tarma kran metallkonstruksiyasining bir qismi hisoblanadi va u trossni yo’naltirish uchun xizmat qiladi. 9.6-rasm, b da spetsifikatsiya bo’limlari bo’yicha “Yo’naltiruvchi blok"ni tashkil qiluvchi qismlari tasvirlangan.

1. 
   “Rolik" yig’ma birlik bo’lib, u rolik va unga tig’iz kiritilgan vtulkadan iborat. “Rolik" spetsifikatsiyaning “Yig’ma birliklar"" bo’limiga tegishli bo’lganligi uchun uni tarkibidagi “Rolik" va “Vtulka"" eskizi, yig’ish chizmasi hamda spetsifikatsiyasi bajariladi.
   
2. 
   Tarkibiy qismlar: “Vilka"", “Kronshteyn"", “O’q"" va “Planka""lar spetsifikatsiyaning “Detallar"" bo’limiga kiradi. Bu detallarning har birini eskizi bajariladi.
   

3. Tarkibiy qismlar: boltlar, gaykalar, maslenka spetsifikatsiyaning “Standart buyumlar"" bo’limiga tegishlidir.

9.6-rasm



Ushbu yig’ma birlikning yig’ish chizmasini tuzish uchun undagi har bir standart bo’lmagan detalning eskizi bajariladi (vaziyatlari 1, 2, 3, 4, 5). Detallarning eskizlari standart chizma qog’ozlariga chiziladi. Eskiz bajarish uchun mumkin qadar maxsus katakchalari mavjud bo’lgan millimetrovkali qog’ozlardan foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi. Eskizdagi ko’rinishlari soni, joylashuvi ushbu detalni tayyorlash imkoniyatini to’liq beruvchi ma’lumotlarni o’z ichiga olishi shart.
Asosiy e’tibor detallarni o’zaro birikuvchi sirtlarining o’lchamlarini bir-biriga mos kelishiga qaratiladi.
Vilka (vaz. 2) va kronshteyn (vaz. 3)larning eskizlari ularni to’liq tasavvur qilish uchun uchta ko’rinishdan iborat bo’ladi: bosh ko’rinish, ustdan ko „rinish va chapdan ko „rinish (9.7 va 9.8-rasmlar). Teshiklar va o’yiqlarni ko’rsatish uchun mahalliy qirqimlar tatbiq etilgan. Shuningdek,

2. 
   pozitsiyadagi detal formasini aniqlash uchun A mahalliy ko’rinishdan foydalanilgan. Planka (vaz.4)da frontal qirqim va ustki ko’rinish orqali uning eskizi bajarilgan (9.10-rasm). O’q (vaz. 5)ning tasvirida bitta bosh ko’rinish frontal qirqim qismi va A-A kesim qo’llanilgan (9.9-rasm).
   

Yo’naltiruvchi blokdagi rolik (vaz. 1) yig’ma birlik bo’lganligi uchun uni detallari: rolik va vtulkalar eskizi bajariladi (9.11 va 9.12-rasmlar). Standart detallar (vaz. 7 vint) eskizi bajarilmaydi. O’rnatish vinti rolik yig’ish chizmasida chizilgan, shuning uchun detallar eskizida vint o‘yig‘i ko’rsatilmaydi.


9.7-rasm





9.8-rasm







9.9-rasm


9.10-rasm





9.11 -rasm 9.12-rasm

13. 
    
    
    rasmda rolikning yig‘ish chizmasi tasvirlangan. Bu yerda bitta ko‘rinish yetarli va u A4 formatga bajarilgan. Agar yig’ish chizmasi A4 formatga bajarilsa, u holda uning spetsifikatsiyasini GOST 2.108-68ga muvofiq shu qog’ozga joylashtirish mumkin.
    

Namuna chizma. Grafik vazifa sharti: Yig’ma birlikning yig „ish chizmasi bajarilsin. Bizning misolimizda
blok”ning yig’ish chizmasini tuzish rejalashtirilgan.
Yig’ish chizmalarini bajarish uchun odatda quyidagilarga e’tibor beriladi:
- ko‘rinishlar sonini tanlash; 9.13 -rasm _ chizma formatini tanlash;
tasvirdagi masshtabni tanlash;
tasvirni chizma qog’oziga qulay joylashtirish (komponovka);
95

• 
  tasvirni chizish;
  
• 
  ko‘rinishlarga oTchamlar qo’yish;
  
• 
  detallarga vaziyat raqamlarini qo’yish;
  
• 
  matnli maTumotlarni bajarish;
  
• 
  asosiy yozuv o‘rnini toTdirish.
  

Ko‘rinishlar soni imkon darajasida kam boTishi kerak, ammo buyumni tuzilishi, tarkibidagi qismlari va oTchamlari haqida to’liq maTumotni berilishi shart.
Masshtab tanlashda imkoni bo’lsa natural masshtab M1:1 dan foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi. Shuningdek, GOST 2.302-68 ga asoslanib oTchami katta yoki kichik bo’lgan buyumlar yig’ish chizmasida kichiklashtirish yoki kattalashtirish masshtablaridan foydalanish mumkin.
Chizma qog’ozi ham shunday tanlanishi kerakki unda chizma maydoni maqsadga muvofiq taqsimlanishi kerak.

13. 
    rasmda “Yo‘naltiruvchi blok”ning yig’ish chizmasi ishchi vaziyatda bajarilgan. Chizmada bosh ko’rinish, ustki ko’rinish, chapdan ko’rinish, B-B, C-C kesimlar va mahalliy A ko’rinish tasvirlangan.
    

Yig’ma birlikdagi 2 va 3 detallarni bolt orqali biriktirilayotganligi mahalliy qirqim bajarish yordamida ko’rsatilgan.
Ustki ko’rinishdagi qirqimning bir qismi orqali 1, 2 va 5 detallarning o’zaro birikishini ko’rish mumkin.
Chapdan ko’rinishda bajarilgan mahalliy qirqimda 2 va 4 detallarni 7 detal vint yordamida biriktirilayotgani ko’rsatilgan.
Detal 2ning qirqib olingan qismi tuzilishi mahalliy A ko’rinishda tasvirlangan.
Moylash qurilmasining teshik va kanallari C-C kesimda ko’rsatilgan.
Yig’ma birlikning gabarit oTchamlari o’lchab olinganidan keyin tasvir masshtabi va chizma qog’ozi tanlanadi. Qog’ozga ingichka tutash chiziq bilan gabarit oTchamga teng bo’lgan to’g’ri to’rtburchaklar chiziladi. B u to’g’ri to’rtburchaklar orasida chiqarish va o’lcham chiziqlari uchun joy qoldiriladi. Chizma qog’ozining o’ng tomoniga asosiy yozuv va spetsifikatsiya joylashtiriladi. Agar yig’ma birlikning yig’ish chizmasi bajarilgan qog’ozga spetsifikatsiya sig’masa uni alohida A4 (11) formatga bajarish mumkin.


9.14-rasm
Ushbu yig’ish chizmani bajarish kronshteyn 3 va vilka 2 larni bosh ko‘rinishini chizishdan boshlanib, ularning o’lchamlari eskizlariga asoslanadi.



Ko’plab holatlarda buyumni yig’ish tartibi uning qismlarini chizilishini aniqlab beradi. Yig’ish jarayonida “Vilka” (vaz.2) va “Kronshteyn” (vaz.3) detallar bolt bilan biriktiriladi, so’ngra rolik vtulkaga vint orqali zich o‘rnatiladi. Vint uchun teshik bir vaqtning o’zida ikkala detalni yig’ilganidan so’ngina sverlo orqali o’yish va qirqish orqali ochiladi.
Tasvirni chizib bo’lgandan so’ng gabarit va biriktirish o’lchamlari, dopusk va o’tqazishlarning shartli belgilari qo’yib chiqiladi (o’quv

9.15-rasm

1			bïAiUAQHUlüU			fioMU		1	3cAûm
						XyMOKÛffbWp
			M&.œ.âo.0o.cô
						ffurm iïupAUK
		/	///(.Û9080f.ÛÛ			Poau/c
						/7 f/7? ¿2 A A ap
		£	mœ.m.âû.âs			3mm		/
		3	Wûe.mm.œ			ffpûHwmeL/M		/
		9	/7KÛ2Æ.Û0.Û3			fiAa/uta		/
		5	ïï/CæÆûû.№.			Qk		/
						fmawtym Jp&mûp
—		e						4
		?				ëûATMâ'gûJs/fêræ#- ra		2
		8				/ûâM/f&s/Wfffî--55		4
		9				¡Ipecc MûCAewa Vi
						fÛBT m-3S		/
¡/!ÿr-ta/!rnupyêvo 5/j an

chizmalarida dopusk va
o’tqazishlar qo’yilishi shart emas). Spetsifikatsiyada keltirilgan raqamlarga mos ravishda chiqarish
chiziqlari tokchasiga detallarning vaziyat
raqamlari qo’yiladi.
Vaziyat raqamlari shrifti o’lcham sonlariga nisbatan bir-ikki marta katta qilib yozilishi kerak.
“Yo ‘naltiruvchi blok”ning yig’ish
chizmasining spetsifikatsiyasi 9.15- rasmda keltirilgan. Uni taxt qilish jarayoni yuqoridagi misollarda batafsil yoritildi.
Talabalar mazkur grafik vazifa bo’yicha variantlarni, ya’ni yig’ma birlik (uzel)ni, kafedra laboratoriyasidan o’qituvchi tavsiyasiga ko’ra oladi. Yoki birikuvchi detallarining yaqqol tasvirlari va ularning birikmasining sxematik holati berilgan buyum yig’ish chizmasini tuzishga oid grafik masala berilishi mumkin. Talaba o’ziga berilgan individual variant asosida buyumning
Mashinaning ish davrida tebranish, silkinish va zarblar ta’siriga duch keladigin rezbali buyumlar o’z-o’zidan buralib ketishining oldini oluvchi detallar bilan birga ta’sirlanadi.

6-shakl, a va b da lapkali shayba ko’rsatilgan (GOST 3693-52). Bitta lapka detalning tekis qismiga bukib yepishtiriladi, ikkinchi lapka esa olti yekli gaykasining biror tomoniga tegib turadigan qilib qayriladi.

6-shakl, v da mashinasozlikda keng qo’llaniladigan prujinali qimirlatmaydigan shayba tasvirlangan.6-shakl g da shplint qo’llash bilan birga qimirlatmaydigan qilib qo’yish ko’rsatilgan.

6-shakl

7. Yig’ish chizmalaridagi shartliklari va soddalashtirishlar.

Yig’ish chizmasini bajarishga sarflanadigan vaqtni tejash maqsadida GOST 2.109-69 ga muvofiq soddalashtirishlar va shartliklar qo’llash tavsiya etiladi.

Masalan,faskalar va galtellar, shuningdek, yumoloqlash, protochkalar, nakatka rezba, (nasechka)lar kichik burtiklar va o’yiqlar chizib ko’rsatilmaydi.

Qirqimda prujinalarni har ikki uchi ham ikkitadan o’ramni ko’rsatilgan holda tasvirlanadi. (7-shakl, g).

7-shakl

Buyumning tarkibidagi sotib olinadigan buyumlar masalan, maydon tebranish podshipning va boshqalar yig’ish chizmasidagi qirqimda qirqilmagan holda tasvirlanadi.

Sterjen bilan teshik orasidagi zazor ko’rsatilmasligi mumkin.

Rezbaning sbegi va berk teshiklarning konusaviy uchlarini yig’ish chizmalarida tasvirlanmaydi.

Agar ko’rsatilishi zarur bo’lgan buyumni qopqoqlar, shchitlar kojuxlar to’sib qolsa, bu detallarni yig’ish chizmasida tasvirmasligi mumkin. Bunday tasvir tepasiga tegishli izoxlash yozuvi yozilib qo’yiladi, masalan 4-poz qoqkoq ko’rsatilmagan.

Ishda o’z joyidan ko’chib haraktlanadigan detalning eng chetki vaziyatlarini yig’ish chizmasida ingichka shtrix – punktir chiziq bilan chizib ko’rsatiladi.

Yüklə 0,52 Mb.

Dostları ilə paylaş: