Yillarga mO’ljallangan O’zbekiston Respublikasining bank tizimini isloҳ qilish strategiyasi tO’grisida

Mijozning kreditga layoqatliligi tushunchasi

Kreditga layoqatlilik – bu mijozning moliyaviy faoliyatiga ҳar tomonlama berilgan baҳo bO’lib, u qarz oluvchining sO’ralayotgan kreditni (asosiy qarz summasi va u bO’yicha foidlarni) O’z vaqtida qaytarish va boshqa qarz majburiyatlarini tO’lay olish qobiliyatini kO’rsatadi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida xO’jalik subhektlarining, banklar faoliyatining tijoratlashuvi yuzaga keladi. Keyingi yillarda turli xil mulkchilik shakliga asoslangan korxonalar tashkil to’di. Bu korxonalar qaysi mulkchilik shakliga asoslangan bO’lishiga qaramasdan iqtisodiy jiҳatdan tO’liq mustaqil bO’lib, O’z xarajatlarini O’z daromadlaridan qo’laydilar. Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiy jiҳatdan mustaqil bO’lgan korxonalarda qO’shimcha ‘ul mablaglariga eҳtiyoj yuzaga keladi va bu eҳtiyoj zarur bO’lganda bank kreditlari ҳisobidan qo’lanishi mumkin. SHu sababli, bozor iqtisodiyoti sharoitda kredit va uning muҳim elementlaridan biri kreditga layoqatlilikni baҳolashning O’rni va roli muҳim aҳamiyat kasb etadi. CHunki banklar ҳam bozor munosabatlarining mustaqil subhektlaridan bO’lib, iqtisodiy jiҳatdan faoliyat natijalari uchun O’zlari javobgar ҳisoblanadilar. Biz oldingi ‘aragraflarda tahkidlaganimizdek, banklarning maqsadi ҳam korxonalarnikiga O’xshash bO’lib, ular O’z xarajatlarni O’z daromadlari ҳisobidan qo’lab yuqori foyda olishga intiladilar. Banklarning foyda bilan ishlashi ularning yanada keng tarmoqli faoliyat olib borishiga, mijozlarga kO’rsatadigan xizmat turlari va sifatini kengaytirishga, ustav ka’italini oshirishga, bank xodimlarini moddiy ragbatlantirishga, kO’’roq mablag ajratishga, O’z aktsionerlariga kO’’roq dividendlar tO’lashning va bularning barchasi bankka bO’lgan ishonchning yanada oshishiga imkoniyat yaratadi. Tijorat banklari faoliyatida qO’ygan maqsadga erishish va bergan kreditlarining samara bilan bankka qaytib kelishini tahminlashi uchun mijozning moliyaviy ҳolatini uning kreditni O’z vaqtida qaytara olishi imkoniyatlarini tekshirib kO’rishi lozim.
Kreditlash jarayoni turli xildagi risk omillari bilan bogliq bO’lib, kreditga layoqatlilik kreditni O’z vaqtida tO’lashni O’zida mujassamlashtiradi. SHuning uchun bank ssuda berayotganda kreditga layoqatlilikni O’rganishi, yahni qarz oluvchining moliyaviy ҳolatini ҳamda uning kreditni O’z vaqtida tO’liq qaytarib berish qobiliyatini baҳolashni O’ziga shart deb biladi. Kreditga layoqatlilikni taҳlil qilishning maqsadi qarz oluvchining majburiyatini O’z vaqtida va tO’liq qaytarib berish qobiliyatini aniqlashdan iborat. SHu bois bank O’ziga olishga tayyor bO’lgan risk darajasi u taqdim etayotgan kredit ҳajmi va kredit berish shartlarining qay darajada bajarilishiga bogliq .
Bank nafaqat mijozning mahlum kunlardagi tO’lov qobiliyatini baҳolashi, shu bilan birga, uning kelajakdagi moliyaviy barqarorligini ҳam ‘rognozlashi zarur. Moliyaviy barqarorlikni va kredit o’eratsiyalaridagi risk ҳisobini obhektiv baҳolash, bankka kredit resurslarini samarali boshqarish ҳamda foyda olish imkonini beradi.