Yodgorov, Nodir Djalolovich

3.3-§. Topografik planning asl nusxasini chizish 
Topografik planlar qanday maqsadda foydalanilishiga qarab bevosita nusxa 
olish yo`li bilan dala sharoitida yoki materiallar asosida tuziladigan asl nusxalardan 
ko`paytiriladi. 
Menzula yordamida planga olish metodi bilan topografik planlarning dala 
asl nusxasini (bevosita dalada asboblar yordamida tayyorlanadigan nusxa) 
chizishning o`ziga xos xususiyatlarini ko`rib chiqamiz. 
Menzula yordamida planga olishda joyning barcha predmetlari va releflar 
bevosita dalada joyni o`lchash natijalari bo`yicha chizma qog’ozida oliy sifatli 
qalam bilan bajariladi. Bu tasvir qalamda qanchalik puxtalik bilan bajarilmasin 
vaqt o`tishi bilan chizma o`chadi va u qiyinchilik bilan qayta tiklanadi. Shuning 
uchun chizma qog’ozda chizib borish bilan bir qatorda har kuni shaffof qog’ozda 
barcha baland nuqtalar va konturlarning nusxasi chizilib, bu kamchiliklar qisman 
bartaraf etib boriladi. Lekin bu bilan dalada chizilgan tasvirni bekami-ko`st 
saqlashni ta`minlab bo`lmaydi. Shuning uchun planlarni asl nusxasini dala 
sharoitida chizish tez-tez amalga oshiriladi. 
Topografik planning asl nusxasini chizishda uch xil rangdan foydalaniladi:
Relef va gidrografiyalardan boshqa barcha predmetlar qora rang bilan 
chiziladi.Gidrografiyalar (dengiz, ko`l va boshqa suv havzalarining qirg’oq 
chizig’i, anhor, soy, ariqlar hamda suv quvurlari (vodoprovodlar), gidrografik 
ob`ektlarning sonli xarakteristikalari, botqoqlik va sho`r tuproq yerlarning 
shtrixovka chiziqlari, muzliklar va boshqalar) ko`k rang bilan chiziladi. 
Gorizontallar va ularning yozuvlari, qoyalar, to`kilmalar (tog’ yon 
bag’iridagi ko`chib tushgan toshlar, xarsang uyumlari), jarliklar, chuqurliklar, suv 
o`yib ketgan chuqurlik va jarliklar, toshli va past-baland sirtlar, sochilgan toshlar, 
barcha turdagi qumliklar jigar rang bilan chiziladi. Shuningdek jarlik, chuqurlik, 
suv o`yib ketgan jarlik va chuqurliklar, qirg’oqdagi tuproq uyumlarining sonli 
xarakteristikalari jigar rang bilan yoziladi. Bundan tashqari planga olingan asl 
nusxalar 1:10000 masshtabda chizilganda suvlik joylar va yong’inga chidamli
turar joy va turar joymas binolar ochiq havorang bo`yoq bilan bo`yaladi. Suratga 
olganda kuchsiz aks etishi uchun ular ochiq rang bilan bo`yaladi. 
Topografik plan quyidagi tartibda chiziladi. 
1.
Tayanch punkt (joy)lar va orentr (mo`ljal)lar; ularning nomlari, sonli 
xarakteristikalari, tushuntirish yozuvlari. 
2.
Aholi yashaydigan joylar, sanoat, qishloq xo`jaligi va ijtimoiy-madaniy 
ob`ektlar; ularning nomi, sonli xarakteristikasi va tushuntirish yozuvi; mazkur 
joyda joylashgan sanoat ob`ektlari, mashhur binolar tasvirlari hamda ularning 
nomlari va xarakteristikalarini yozuvlar bilan ko`rsatishdan boshlash kerak. 
3.
Avtomobil yo`llari va ularga tegishli inshootlar (ko`tarma, chuqurlik, 
ko`prik, stantsiya, raz`ezd, kazarma, butka va boshqalar), shosse (katta asfal’t, 
beton yo`llar) dagi yozuv va ularning xarakteristikasi uchun joylar oldindan 
mo`ljallab qo’yiladi. 

---

81 
4.
Gidrografiya (dengiz, daryo, ko`l, anhor, ariqlarning qirg’oqlari va ularga 
tegishli yozuv, xarakteristikalar hamda pristan (kemalar to`xtaydigan joy), to`g’on, 
ko`prik, tegirmon va boshqalar). 
5.
Aloqa liniyalari, elektr tarmoqlari, neft va gaz quvurlari va boshqalar. 
6.
O`simliklar, o`t-o`lanlar konturi (tushuntirish belgilarini to`ldirmasdan). 
7.
Relef. 
Oxirida o`simliklar, o`t-o`lanlar konturi to`ldiriladi. Ya`ni kontur ichida 
ularning shartli grafik belgilari chizib chiqiladi, geografik koordinatalar chiziladi, 
to`g’ri burchakli koordinatlar to`rining raqamlari va barcha ramkadan tashqari 
yozuvlar yoziladi.