Yodgorov, Nodir Djalolovich

 
2.28-shakl. 
2.29-shakl. 
2.30-shakl. 

---

73 
2.1-jadval
.
 
Topografik xarita va plan uchun shartli belgilar (M 1:10 000) 
Geodezik markazlar 
Sanoat, qishloq xo’jaligi va 
ijtimoiy-madaniy muassasalar
 
 
 
Davlat geodezik 
tarmog’i punkti
 
 
Zavod va 
fabrika turbasi 
bilan 
(balandligi 
52m) 
 
Shunday nuqta 
qo’rg’onteppa 
uchun (m da) 
 
Mo’rili zavod 
va fabrikalar 
 
Mahalliy yer 
nuqtalari bilan 
bog’langan to’r 
nuqta 
 
Yonilg’I 
ombori 

 
Astronomik 
punkt 
 
Suv tegirmoni 
Aholi punkttlari va ularning 
yozuvlari 
 
Shamol 
tegirmoni 
 
 
Aholi 
yashamaydigan 
o’tga chidamli 
binolar 
 
Shamol 
dvigatellari 

 
 
 
Aholi yashaydigan 
 
o’tga chidamsiz 
binolar 
 
 
Meteorologik 
stansiyalar 
 
 
 
O’tga chidamli 
turar joy binolar 
 
Aerodrom va 
gidroaerodrom 
 
BUXORO 
 
10000 dan ortiq 
aholi 
yashaydigan 
shaharlar 
 
Haykal
 
ROMITAN 
 
 
2000 dan 10000 
gacha aholi 
yashaydigan 
shaharlar 
 
 
Qabriston

---

74 
2.1-jadval davomi
 
 
Gazli 
 
2000 gacha aholi 
yashaydigan 
shaharlar 
 
Cherkov 
 
 
Qo’shrabot 
 
 
20-100 xonadonli 
qishloq tipidagi 
posyolkalar 
 
Issiqlik elektr 
stansiyasi 
 
Varaxsho
 
 
20 tacha 
xonadonli 
qishloq 
 
Suv elektr 
stansiyasi 
 
 
 
 
Balandlik, chuqurlik, jarlik 
 
Kuzatish joyi 
balandligining 
belgisi 
 
Tepaliklar 
 
Alohida yotgan 
tosh belgisi (2-tosh 
balandligi m da) 
 
Balandlik son 
belgisi
 
 
Qal’a (3
- 
balandligi m da)
 
 
Toshlar uyimi
 
 
Chuqurlik (3- 
chuqurligi, m da) 
 
 
3 m dan 10 m 
gacha
 
 
Eni 3 m dan kam 
 
 
Jarlik chegarasi 
3- chuqurligi, m 
da
 
 
10 m dan ortiq
 
Devor
 
 
G’isht, beton 
devorlar 
 
Xarsangtosh 
devor 
 
Taxta devor 
O’simliklar
 
 
Aralash o’rmon
 
 
Yaproqli 
o’rmon (tut, 
dub, chinor, 
qayrog’och)
 
 
Nina bargli 
o’rmon (qayin 
archa kabilar)
 
 
Ko’chat 
o’tkazilgan 
o’rmon (2.4
 m 
gacha ko’chat 
balandligi 

---

75 
2.1-jadval davomi
 
 
Alohida yakka 
joylashgan 
daraxtlar 
 
 
Paxtazor 
 
Bug’doyzor
 
 
Arpa 
 
Makkajo’xori
 
 
Tut plantasiyasi 
 
O’tloq
 
 
Saksavul 
Uzatish liniyalari va quvurlar
 
 
Radio-telefon 
liniyalari 
 
Elekt uzatish 
liniyalari 
(yog’ohc 
stolbali) 
 
 
 
Elekt uzatish 
liniyalari 
(armaturali beton 
stolbali) 
 
Gaz quvuri 
Gidrografiya 
 
Suv quvuri 
 
Damba va to’g’on
 
 
Kanallar
 
Chuqurlik, jarlik 
 
Loyihalangan 
kanal 
 
To’g’on
 
 
Daryo va ariqlar 
 
Qurib qoladigan 
anhorlar 
 
Ko’l 
 
 
Quduq (147.3-
quduq og’zining 
belgisi, 8-
chuqurligi m da.) 
 
Buloqlar 

---

76 
2.1-jadval davomi
 
 
Tomarqalar
 
 
Dala shiyponi 
 
Qorako’l 
chorvachiligi 
 
Sut Tovar fermasi 
 
Xo’jalik 
chegarasi 
 
a) asosiy gorizontallar 
b) yo’g’onlashtirilgan 
gorizontallar 
c) qiyalik yo’nalishini 
ko’rsatuvchi belgi 
d) gorizontallarning 
son belgisi m da.
 
 
Temir ko’prik
 
 
 
III bob. TOPOGRAFIK XARITA, PLAN TUZISH VA CHIZISH 
3.1-§. Topografik xarita tuzish 
 
3.1.1. Umumiy ma`lumot 
Har qanday xaritaning sifati ilmiy nuqtai nazardan to`g’riligi, aniqligi, 
hozirgi kun talabiga javob bera olishi va yaxshi bezatilganligi bilan belgilanadi. 
Bularning barchasiga xaritografik asarni yaratishning butun jarayonini ilmiy texnik 
boshqarish yo`li bilan yerishiladi. Topografik xarita tuzishda topografik xaritani 
tahrir qilish, tuzish va bezatish ishlarini muharrir, nashrga oid ishlarni esa texnik 
muharrir amalga oshiradi. 
Xaritografik asarning muvaffaqiyati, uning mazmuni va poligrafik bajarilishi 
bo`yicha yuqori sifatliligi ikkita etakchi mutaxassisning ya`ni muharrir va texnik 
muharrirning qanchalik o`zaro hamjihatlilik bilan ishlashiga bog’liq. Muharrir va 
texnik muxarrir topografik xaritani tuzishdan to nashrdan chiqarguncha hammadan 
ko`p ish bajaradilar. 
Keyingi yillarda xaritografik ishlab chiqarishda hamkorlik ish uslubi 
qo`llanilmoqda. Bunday ish usulida bir nechta korxona ishtirok etadi. Bir korxona 
nashrga tayyorlaydi, ya`ni tahrir qilish, tuzish va bezatish ishlarini bajarsa, ikkinchi 
korxona nashr etadi, uchinchi korxona pardozlash ishlarini bajaradi. 
3.1.2. Xarita tuzish bo`yicha tahririy ko`rsatmalar 
Tahririy tayyorgarlik ishlari bu o`rganilgan va ilmiy umumlashtirilgan 
xaritografik manbalarning ma`lum tartibga keltirilgan yig’indisi hisoblanadi. 
Xaritaning vazifasi va xususiyatidan kelib chiqib maket komponovkasi 
tayyorlanadi, masshtab, xaritografik proyeksiya hamda xaritografik tasvirlar va 
shartli belgilar tanlanadi. Masala bo`yicha eng yaxshi echim hamda xaritani tuzish 

---

77 
va nashrga tayyorlash metodikasi bo`yicha texnik ko`rsatma va uning nashri 
tahririy reja ko`rinishida rasmiylashtiriladi. 
Tahririy reja grafik sxemalar va rang-barang bezatilgan qismlar yoki 
mualliflik maketi qatoriga qo`shimcha qilinadi. 
Tahririy tayyorgarlik ishlari xaritografik proyeksiyani hisoblash, geografik 
va koordinatsion to`rni yasash, geodezik tayanch punktlarni kiritish, bezash 
ishlarini bajarish va xaritografik materiallarni yig’ish bilan yakunlanadi. 
Xarita tuzish ishlarining asosiy jarayoni saralash ishlari va xaritografik 
tasvirni umumlashtirish hisoblanadi. 
Tuzilgan asl nusxa mualliflik asl nusxasi hisoblanib o`zining grafikaviy 
sifati bo`yicha xarita nashri talablariga javob bermaydi. Uni nashriyotda tahrir qilib 
va tuzatishlar kiritib asl nusxa tuziladi. 
1:100000 masshtabli topografik xarita joyni batafsil o`rganish va unga baho 
berish uchun, xalq xo`jaligi ahamiyatiga molik tadbirlarni tayyorlashda, injenerlik 
inshootlarini rejalashtirish va loyihalashda hisob-kitob ishlarini ishlab chiqish va 
kichik masshtabli xaritalar tuzishda dastlabki xaritografik material sifatida 
foydalanish uchun mo`ljallangan. 
 
3.1.3. Topografik xarita tuzishning mazmuni va o`ziga xos xususiyati 
Xaritani yaxshi did bilan tayyorlash uning mazmunini ajralmas qismi 
hisoblanadi. Birinchi darajali predmetlarning shartli belgilarini ochiq to`q ranglar 
bilan va ikkinchi darajali predmetlarning shartli belgilarini kam to`yingan ranglar 
bilan ko`rsatib, uning ayrim elementlarini ikki planli idrok qilishni keltirib, 
xaritaning asosiy mazmunini ko`rsatish mumkin. 
Ranglardan to`g’ri foydalanish xaritaning mazmunini boyitadi, uni ancha 
yaqqol qiladi va o`qilishini osonlashtiradi. Xaritada joy predmetlarining shartli 
belgilarini bo`yalish sifati ko`p jihatdan bo`yoqni tayyorlash sifatiga bog’liq. 
Bo`yash uchun akvarel bo`yog’idan tashqari, analin (bo`yoq yoki dori 
tayyorlashda ishlatiladigan moysimon zaharli rangsiz modda) bo`yoqlaridan, suv 
qo`shib kerakli darajada quyuqlashtirilgan to`yingan tushdan foydalanish mumkin. 
Yaxshisi kuchsiz yeritmadan foydalanish bu holda xaritaning xira bo`yalgan 
qismini ustidan qayta bo`yab, rangini oshirib to`qroq yoki to`q qilish mumkin. 
Yorqin kuchli to`yingan pigment (moy bo`yoq lok tayyorlashda ishlatiladigan 
bo`yovchi sintetik modda) bilan bo`yovchi bo`yoq esa yuzani bir tekis qoplamaydi. 
Bunday holda xaritaning bo`yalgan qismini kamchiligini tuzatish yoki ochiq rangli 
qilish juda qiyin. 
Predmet shartli belgi yuzalari quyidagi rangli bo`yoqlar bilan bo`yaladi: 
1.
Daryo, anhor, soy va barcha suv havzalari tasvirlangan yuzalar 1mm
2
dan 
katta bo`lganda havo rangda bo`yaladi. 
2.
Barcha shosse (katta asfalt, biton) yo`llar ko`tarmasi qizg’ish (och qizil) 
rangda bo`yaladi. 
3.
Barcha tuproq yo`llar ko`tarmasi sariq rangda bo`yaladi. 

---

78 
4.
Barcha o`rmon maydonlari tasvirlangan yuzalar, maydoni 4 mm
2
dan 
katta bog’ va maydoni 1 mm
2
dan katta bo`lgan xiyobonlar och binafsha rangda 
bo`yaladi. 
5.
Barcha chakalakzor va butazor maydonlar tasvirlangan yuzalar 25 mm
2
dan katta bo`lganda xira yashil rangda bo`yaladi. 
Topografik xaritaning tuzilgan asl nusxasida quyidagilar bajarilgan bo`ladi: 
1.