Yo‘nalishi O‘zbek tilining sohada qo‘llanilishi fanidan

18. Sohaga oid ixtiyoriy ilmiy asarga annotatsiya tayyorlash.
18. Annotatsiya (lot. annotatio – qayd) – qisqacha ta’rif. Kitob, maqola, qo‘lyozma mundarijasini, g‘oyaviy-siyosiy yo‘nalishini va boshqa jihatlarini ochib beradi. A.ni, mas, kitobning o‘zida, bi-bliografik ko‘rsatkichlarda va kutubxona kataloglarida uchratish mumkin. Uning vazifasi o‘quvchilarda muayyan kitob, maqola, qo‘lyozma to‘g‘risida umumiy ta-savvur tug‘dirish va ularga adabiyotlar tanlashda yordam ko‘rsatishdir.


19. “Men tanlagan soha olimlari dunyo nigohida” mavzusida rasmli ko‘rgazmali vosita tayyorlash va taqdim qilish.
19. O‘zbek tilshunosligida publisistik uslub T.Qurbonov tomonidan maxsus o‘rganildi. Bu uslub OAV, xususan, gazeta, jurnal, radio, televideniye material-lari uslubidir. Tilshunoslik va jurnalistikada “publisistika janrlari”, “gazeta janrlari” terminlari hozirgi vaqtda kam ishlatilmoqda. Adabiyotshunoslikda ham “publisistika janrlari” terminining qo‘llanishi mustahkam o‘rnini egallagan. Lekin o‘zbek tilshunosligida “gazeta janrlari” termini hozirgacha o‘zining aniq ifodasini, obyektini topgan emas, u “publisistika janrlari” termini bilan birga parallel qo‘llanmoqda. Yana bir muammo shundaki, gazeta materiallari janrlar bo‘yicha aniq o‘z tasnifiga ega emas. O‘zbek tilshunosligi va jurnalistikasidagi mavjud adabiyotlarda ular turlicha miqdorda umumiy tarzda sanaladi, xolos. Gazeta materiallarini janrlar bo‘yicha guruhlarga ajratish e’tibordan hamon chetda qolib kelmoqda.
Rus tilshunosligida gazeta materiallari janrlari bo‘yicha aniq tasnifiga ega. O‘zbek vaqtli matbuotida ham XX asr boshidan janrlar yuzaga keldi. Vaqtli matbuot rivojlanishi bilan janrlarning o‘ziga xos xususiyatlari, farqli tomonlari, yangi turlari paydo bo‘ldi va taraqqiy etdi. Janrlar haqida fikr yuritilganda, o‘zbek tilshunosligida “publisistik janr” deyiladimi yoki “gazeta janri”mi, bundan qat’iy nazar, ularning miqdori, to‘liq turlari haqida aniq tasnif yo`qligi bu sohadagi ishni ancha murakkablashtirdi.
“Gazeta tili”, “Gazeta janrlari uslubiyati” maxsus kurslari dasturi hamda “Jurnalistik ijod nazariyasi va amaliyoti (janrlar)” kursi dasturida gazeta janrlari va ularning tasnifi keltirilgan. Ularda o‘zbek tilshunosligida “gazeta janrlari”ning belgilab berilganligini, janrlar tasnifidagi ba’zi turli xilliklarga qaramasdan, bu sohaga bir muncha aniqliklar kiritilganligini alohida ta’kidlash lozim.
T.Qurbonov tadqiqotlarida publisistik uslub janrlari ajratib ko‘rsatilgan. U publisistik uslubning quyidagi janrlarini qayd etgan: xabar, reportaj, korrespon-densiya, maqola, siyosiy maqola, siyosiy, iqtisodiy va ilmiy xarakterdagi maqola, ocherk, felyeton, pamflet, lavha, Felyeton bilan birga ijtimoiy-analitik yoki informatsion-analitik (korres-pondensiya, maqola, reportaj) publisistika janrlarini ajratib ko‘rsatadi. Olimning janrlarni alohida belgilariga qarab guruhlarga bo‘lishi, ayniqsa, e’tiborga molikdir.
Felyeton janrining tarixi, uning o‘zbek matbuotida shakllanishi, taraqqiyoti haqida maxsus fikr yuritilgan tadqiqotda, u “matbuot janri”, “satirik janr”, “satirik-publisistika janri” terminlari ostida baholangan. O‘rni bilan “adabiy va badiiy publisistika janrlari” termini ham qo‘llanilgan. “Matbuot janrlari” sifatida informasion janrlar, korrespondensiya, oddiy tanqidiy maqola, bosh maqola, umum-siyosiy nazariy maqola, reportaj kabilar ham ajratib ko‘rsatilgan. Tadqiqotchi turli terminlarni qorishiq (aralash) holda qo`llagan bo‘lsa-da, felyeton janri-ning xususiyatlarini, asosan, matbuot janri sifatida, gazeta va jurnal-lar materiallari asosida yoritib bergan. Bu esa, matbuot janri, xususan, gazeta janri haqida alohida, badiiy publisistikadan farqli tarzda, mulohaza yuritish mumkinligini ham ko`rsatadi.
A.Boboyeva “gazeta janrlari” mavjudligini tan olgan holda, axborot janrini ajratib ko‘rsatadi. Shuningdek, olimaning felyeton va ocherkka nisbatan ishlatgan terminlari ham (“ijtimoiy-publisistik”, “badiiy-publisistik”) diqqatni tortadi.
Keyingi paytlarda o‘zbek tilshunosligida “gazeta tili”, “gazeta uslubi”, “gazeta janrlari” tushunchalari tobora mustahkam o‘rin egallamoqda. I.Toshaliyev “gazeta janrlarining tasniflanishi va guruhlanishi"ni quyidagicha belgilaydi: “Axborot(informasion) janrlari. Tahliliy (analitik) janrlar. Tasviriy (badiiy-publisistik) janrlar”. U xabar, hisobot, suhbat, reportaj, lavha (axborot (informat-sion) janrlar), korrespondensiya, maqola, publisistika, xat, xalqaro obzor, matbuot obzori, taqriz (tahliliy (analitik) janrlar), ocherk, felyeton, pamflet (badiiy-publisistik janrlar) kabilarni o‘z tasnifida qayd etgan.
Matbuot, jumladan, gazetaning xarakterli xususiyatidan kelib chiqqanda, uning asosiy vazifasi informasiya (axborot) berish va badiiy-publisistik vositalar orqali obrazli tarzda ta’sir etish hamda boshqalardan iborat. Tadqiqotchilar matbuotning vazifasi va ifoda usullari hamda shakllaridan kelib chiqib, janrlar haqida gapirganda, “informasion” yoki “axborot” janrlari, “badiiy-publisistik janr”, “analitik janr” terminlarini ishlatganlar.
A.Abdusaidov tadqiqotlarida gazeta tili quyidagicha tasnif asosida o‘rganilgan:
1.xronika-xabar, axborot-xabar, tanqidiy yoki satirik xabar, maxsus sarlavhalar ostidagi qisqa xabarlar, kengaytirilgan xabarlar.
2. Reportaj: shu kungi voqealar haqidagi reportaj, mavzuli reportaj, muammoli reportaj.
3. Hisobot: oddiy hisobot, tahliliy hisobot, mavzuli hisobot, muammoli hisobot, ilmiy hisobot, sud hisoboti, rasmiy voqyealar haqidagi hisobot.