Yosh fiziologiyasi va gigienasi

Yurakning qisqarish chastotasi va urish (zarbali) hajmining o’zgarishi.

Ko’rsatkich	Yoshi (yillarda)
	Yangi tug’ilgan	1	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
Yurakning qisqarish chastotasi (1daqiqadagi puls)	140-135	120	-	95	90	88	86	82	80	78	76	72
Yurakning zarbali hajmi (sm^3)	2,5	10,2		20,6	23,0	25,0	27,0	831,6	33,4	35,7	38,5	41,4

Sport bilan shug’ullangan odamlarda yurakning minutlik hajmini ortishi asosan sistolik hajmni kattalashishi hisobiga yuz beradi, bu paytda qisqarish sonini jiddiy bo’lmagan holdagi tezlashishi kuzatiladi. Mashq qilmagan odamlarda qonning daqiqalik hajmi, faqatgina yurak ishini tezlashishi hisobiga ortadi.

Ma’lumki, yurakning qisqarish chastotasi tezlashgan paytda yurakning umumiy pauzasining davomiyligi qisqaradi. Bu xulosadan shu narsa kelib chiqadiki, sport bilan shug’ullanmagan odamlarda yurak unchalik ham samarali ishlamaydi va juda tez charchaydigan bo’ladi. Sportchilarda yurak-qon tomirlari kasalliklari bilan sport bilan shug’ullanmagan odamlarga nisbatan ancha kam kasallanishi hyech kimga sir emas. Juda yaxshi mashq qilgan sportchilarda yurakning sistolik hajmi 200-250 sm³ gacha yetishi mumkin.
Yurakdagi elektr hodisalar. Yurakning faoliyati ham barcha qo’zg’aluvchan to’qimalar faoliyatidagi kabi elektr hodisalar bilan birga kechadi. Ishlayotgan yurakdagi elektr hodisalarni qayd qilish usuli elektrokardiografiya deb nomlanadi. Qo’zg’algan yurakdagi hosil bo’luvchi elektr hodisalarni qayd qiluvchi sezuvchan asbob elektrokardiograf deb yuritiladi.
Ma’lumki, elektr maydonining kuchli chizig’i potensiallar ayirmasi hosil bo’ladigan joydan hamma tomonga qarab tarqaladi. Yurak ko’krak qafasida nosemmitrik joylashgani singari, uning elektr o’qi ham nosimmetrik joylashgan. Shuning uchun qo’zg’algan yurakda yuzaga keluvchi potensiallar ayirmasini qayd qilish uchun elektrokardiografning elektrodlarini odam tanasidagi elektr o’qiga nosemitrik bo’lgan ikki nuqtasiga qo’yiladi. Ko’pchilik holatlarda elektrokardiograf o’ng va chap qo’llar bilan (birinchi bog’lanish), o’ng qo’l va chap oyoq bilan (ikkinchi bog’lanish), yoki chap qo’l va chap oyoq bilan (uchinchi bog’lanish) biriktiriladi (ulanadi).
Qo’zg’algan yurakda yuzaga keluvchi potensiallar ayirmasi juda ham past darajali kuchlanishga egadir (voltning mingdan biri) shuning uchun elektrokardiografda kuchaytiruvchi asbob mavjud. Yurakning elektr faolligini qayd qilishda elektrokardiogarfning harakatdagi qog’oz tasmasiga chiziqcha yoziladi va unga elektrokardiogramma (EKG) deyiladi.
Sog’lom odam yuragining elektrokardiogrammasida beshta tishcha juda aniq ko’rinadi, shulardan uchtasi yuqoriga yo’nalgan bo’lsa, (PRT) ikkitasi esa (QS) pastga yo’nalgan bo’ladi. R tishcha bo’lmachalardagi elektr hodisalarni aks ettirsa, QRST tishchalar esa yurak qorinchalaridagi qo’zg’alish to’lqinlarini harakatini xarakterlaydi.
Elektrokardiografiya - yurak faoliyatini qayd qiluvchi juda muhim obyektiv usullardan biridir. U yurak bo’ylab qo’zg’alishni tarqalishini navbatlashuvi haqida ma’lumotlar berish bilan birga amaliy tibbiyotga yurak kasalliklari diagnostikasida bahosiz yordam beradi. Yurak muskullarida qon aylanishining buzilishi tufayli (miokard infarkti) biron bitik yoki toshmalar hosil bo’lgan bo’lsa, bular tishchalar shaklini o’zgarishi bilan elektrokardiogrammada aniq ko’rinadi.