Yozma ish turlari: insho, bayon, diktant

yozma ish,
ijodiy ishlar uchun 
insho 
termini xoslangan. 
Yozma tarzda bajariladigan
intervyu, reportaj, maqola, xabar, 
annotatsiya, konspekt, rasmiy ish qog‘ozlari, taqriz 
kabilar maqsadi
,
ta’lim jarayoni baholash tizimida foydalanilmasligi hamda topshiriq 
sifatida 
berilmasligi 
bilan 
yozma 
ish 
turlaridan 
farqlanib
turadi. 
Kishilarning o‘z fikrlarini bayon qilish, o‘zaro fikr almashish, 
hissiyotlarini, ma’lumotlarni ifodalash jarayoni nutqdir. Nutq og‘zaki 
va yozma shakllarda ifoda etiladi.
Nutq ichki va tashqi ko‘rinishlarga ega. Ichki nutq inson 
tafakkuridagi jarayon bo‘lib, miyadagi nutq mexanizmi faoliyatining 
dastlabki mahsulidir. Ichki nutq fikr-o‘y bilan ko‘p hollarda qorishiq 
holda shakllanadi. Ichki nutq og‘zaki va yozma nutqning asosi sifatida 
xizmat qiladi. Shuning uchun til va adabiyot ta’limi jarayonida ichki 
nutqni rivojlantirishga alohida e’tibor berish lozim. Diqqatni jamlash, 
fikr yuritish lozim bo‘lgan obyektni belgilash, bayon qilinadigan 
asosiy fikrning mohiyatini shakllantirish ichki nutqni rivojlantirishda 
muhim omildir. Ona tili mashg‘ulotlarida bajariladigan mustaqil ishlar 
mazmuni ichki nutq holatida boshlanib, tashqi nutq shaklida namoyon 
bo‘ladi. Ayniqsa, insho, bayon yozishdan avvalgi fikr-mulohaza 
yuritish jarayoni ichki nutq namunasidir. Tashqi nutq boshqalarga 
qaratilgan va nazorat qilish mumkin bo‘lgan faol nutq bo‘lib, u 
og‘zaki va yozma shakllarga ega. 
Nutqning ma’lum mavzuga bag‘ishlangan parchasi matn 
sanaladi. Matn ham nutq shakllariga muvofiq ravishda yozma va 
og‘zaki bo‘ladi. Yozma matn ham, og‘zaki nutq ham so‘zlar 

---

12 
vositasida shakllanadi. Yozma matnda harflar, tinish belgilari bilan ish 
ko‘rilsa, og‘zaki nutqda tovush, tovush tembri (ovozning baland yoki 
pastligi), ohang, talaffuz, imo-ishoralardan ham foydalaniladi. 
Yozma nutq ham, og‘zaki nutq ham ifodalanish xususiyatiga 
ko‘ra ikki xil bo‘ladi:
1)
bir shaxs nutqi (monolog) tarzida; 
2)
ikki yoki undan ortiq shaxslar nutqi (dialog) ko‘rinishida.
Monolog faqat so‘zlovchi yoki yozuvchi tilidan ifoda etiladi, 
so‘zlovchi 
yoki 
yozuvchi 
kechinmalari, 
kuzatishlari 
va 
mushohadalarini tasvirlashga xizmat qiladi.
Suhbat nutqi (dialog) so‘zlovchi va tinglovchi orasidagi fikr 
almashuv jarayoni – ularning o‘zaro savol-javoblariga asoslanadi.
Matn hajmi va mazmuniga ko‘ra