‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I oliy va ‘rta m a X s u s ta’l im vazirligi

3. HAVODAGI ELEKTR U Z A T IS H L I N IY A L A R IN I
ISHLATISH VA TA ’M IR L A S H
3.1. 1000 V gacha kuchlanishli havodagi e le k tr u za tish
liniyalarini montaj qilish te x n o lo g iy a si
Havo liniyasi o‘rmon va ko‘k a la m z o r lik la r d a n o ' t g a n h o lla rd a
kesib o‘tuvchi daraxt va o ‘simliklarni q irq ish s h a r t e m a s . S o l q i l ’k 
yoki og‘ishning eng katta boMgan jo y id a o ‘t k a z g i c h d a n d a r a x tla r, 
butalar va boshqa o‘simliklargacha boMgan m a s o f a 1 m d a n kam
bolmasligi shart.
Liniya tayanchlari o‘rnatiluvchi c h u q u r la r m e x a n iz a ts iy a la s h g a n
usulda parmalash mashinalarini qoMlagan h o l d a q a z i l a d i . 
C h o ‘qqi_ 
Hklarda ularni qazish portlatish usulida a m a lg a o s h ir ilis h i m u m k i n .
Bir ustunli tayanchlarni o ‘rn a tish d a c h u q u r l a r t a y a n c h n i n g
liniya yo'nalishidan chiqib ketmasligi u c h u n a n i q t o ‘g ‘ri c h iz iq
bo‘yicha qaziladi. Parmalash paytida p a r m a n i t u t u v c h i u s t u n q a t ’iy 
tartibda vertikal holatda joylashtiri 1 adi. C h u q u r l a r b e v o s ita t a y a n c h -
ning 0‘rnatilishidan oldin qaziladi.
Havodagi elektr uzatish liniyalarining t a y a n c h l a r i t r a n s p o r t va 
piyodalarning harakatlanishiga to 'sq in lik q i l m a y d i g a n q ilib jo y -
lashtiriladi. Transportning urilish xavfi boMgan j o y l a r d a t a y a n c h l a r
maxsus temir-beton to‘siqlar bilan h im o y a la n a d i.
Tayanchlarning uchlarini yerga kiritish c h u q u r l i k l a r i ( 3 .1 - j a d -
val) ularning balandliklari, ulardagi o ‘t k a z g i c h l a r n i n g s o n i , yer 
qatlamining holati va, shuningdek, y cr ish la rin i b a ja r is h usu lig a 
bogMiq holda aniqlanadi.
Burchak tayanchlarining tirsaklari liniya b u r ilis h b u r c h a g i n i n g
bissektrisasibo‘ylabjoylashtiriladi. 0 ‘rnatilgan t a y a n c h la r g a u la rn in g
tartib raqami va o‘rnatilgan yilini k o ‘rsatuvchi y o z u v q a y d e tila d i.
Tirsaklar, kronshteynlar va izolatorlar t a y a n c h n i k o ‘t a r i s h d a n
oldin 
0
‘rnatiladi. Izolatorlar m ontajdan o ld in s i n c h i k l a b k o ‘z d a n
kechiriladi va ularning defektlilari b ra k sifa tid a a j r a t il a d i . I z o l a ­
torlar singan va ko‘chganjoylarga ega boMmasligi s h a rt. U l a r n i m e -
tall predmetlar yordamida tozalashga ru x sat e t i l m a y d i . S h tirli
24

---

izolatorlar alif shimdirilgan pakliya 
0
‘ralgan ilgak yoki shtirga 
qattiq burab kiritiladi. Shtirli izolatorlarning o ‘qlari vertikal 
ko‘rinishda joylashtiriladi.
3 .1-jadval
Oraliq tayanclilarning uchlarini ycrga kiritish chuqurligi
Yer qatlami
0 ‘tkaz-
gichning
umumiy
maksimal
kesim
Tayanchning uchi tiqiluvchi 
chuqurlik, m
Qo'lda
Mexanizatsiyalash- 
gan usulda
yuzasi,
m m 2
8,5 gacha
1 1 -1 2
8,5 gacha
1 1 -1 2
Yerga beriluvclii lii-
150
1,8
2,15
1,6
1,75
sobiy kuchlanish
300
2,3
2,8
1,8
2
0,1 MPaboMgani
500
2,7
2,9
2
2,3
holda suyuq loy
150
1,5
1,8
1,4
1,5
Yerga beriluvclii hi­
sobiy kuchlanish 
0 , 1 5 - 0 ,2 M P a b o ‘l-
300
1,9
2,2
1,6
1,8
gani holda tabiiy 
namlikdagi tuproq
500
2,3
2,5
1,8
2,1
Yerga beriluvchi hi­
sobiy kuchlanish
150
1,35
1,6
1,2
1,2
0,25 M P a boMgani
300
1,7
2
1,4
1,6
holda zich loy, she- 
ben, qoyayer qatlami
500
2,1
2,1
2,2
1,9
Aylanib o ‘tuvchi o ‘tkazgichni m ahkam lashda shtirli izola­
torlar vertikalga nisbatan 45°C gacha burchakka og‘gan holda 
o ‘rnatiIadi. Zanglashdan himoyalash uchun ilgaklar va shtirlar 
asfalt loki bilan aralashtirilgan issiq alif yordamida yopiladi.
Po‘lat o ‘tkazgichlar ruxlangan b o ‘lishi shart. Vaqtinchalik li­
niyalarda bir simli ruxlanmagan o ‘tkazgichlardan foydalanishga 
ruxsat etiladi.
0 ‘tkazgichlar shtirli izolatorlarga simli to ‘qimalar yordamida 
mahkamlanadi. Har qanday ko‘ndalang kesim yuzasiga ega b o ‘l- 
gan o ‘tkazgichlarni shtirli izolatorlarga mahkamlovchi to ‘quvchi 
simning diametrlari quyida keltirilgan:
0 ‘tkazgich va to ‘quvchi simning materiali 
Po'lat 
Aluminiy
To'quvchi simning diametri, mm 
2—2,7 
2,5—4
25

---

Liniyada oMkazgichlar tu ta sh tiru v c h i q i s q i c h l a r y o k i pay- 
vandlash orqali ulanadi. Bir simli o ‘tk a z g ic h Ia r u c h m a - u c h pay- 
vandlanmaydi. 0 ‘tkazgichlarning u ch larini o ‘z a r o c s h i b , s o ‘ngra 
kavsharlash orqali tutashtirish m um kin. O M k a z g ic h la r lin iy a izo- 
latorlariga asosan bitta joydan m a h k a m la n a d i. F a q a t h a v o liniyasi­
ning aloqa va signallash liniyalari, kon tak tli t a r m o q l a r , y o ‘llarni 
kesib o‘tishjoylarida ikkita joydan m a h k a m la n a d i. S h o x o b c h a l a n i s h
o‘tkazgichlari tayanch izolatorlariga q a t ’iy m a h k a m l a n i s h i sh a rt.
Trassaga tayyor holda tashib kelingan yoki s h u j o y n i n g o ‘zida 
yig‘ilgan tayanchlar chuqurga bevosita p a r m a - k r a n m a s h i n a l a r i
yoki tayanchni o‘rnatuvchi maxsus k ra n la r y o r d a m i d a o ‘rn a tila d i. 
Massasi 4 tonnagacha boMgan bir ustu n li y o g ‘o c h y o k i te m ir-
beton tayanchlar avtomobil kranlar y o rd a m id a o ‘r n a tilis h i m u m k in .
Ilgaklarga mahkamlangan shtirli iz o la to rla r y o g ‘o c h t a y a n c h -
larning bevosita ustuniga tirsaklarsiz o ‘r n a t il a d i . T a y a n c h d a par- 
malash orqali teshik ochilib, unga ilgakning u c h i b u r a b kiritiladi. 
Ilgaklarni burash qulay boMishi u c h u n m a x s u s k a l i t d a n fo y d a - 
laniladi. Shtirlarga mahkamlanuvchi iz o la to rla r t i r s a k l a r d a o ‘rna- 
tiladi. Bunda shtir tirsakka gayka y o rd am id a m a h k a m l a n a d i .
Havodagi liniyalami qurish oqimli usulda a m a lg a o sh irilad i. OMkaz- 
gichlarni montaj qilish quyidagi amallarga boMinadi: o ‘t k a z g ic h la m i 
barabandan aylantirib chiqarish, o ‘tk a z g ic h la rn in g b o M a k la rin i tu ­
tashtirish; o‘tkazgichlarni tayanchlarga k o ‘ta r is h ; o ‘t k a z g i c h l a r n i
taranglash; 
0
‘tkazgichlarni anker va oraliq ta y a n c h la r ig a m a h k a m l a s h .
Havodagi liniyalarning izolatsiyalanmagan o ‘t k a z g ic h la r i y o g ‘och 
barabanarda olib kelinadi. Barabanlar m a x su s a r a v a c h a d a o ‘rn a - 
tilib, ulardan bir vaqtning o ‘zida bir n e c h ta o ‘t k a z g i c h l a r a y l a n t i ­
rib chiqariladi. 0 ‘tkazgichlarni b a r a b a n d a n a y l a n t i r i b c h i q a r i s h
traktor yoki avtomashinalar yordam ida a m a l g a o s h i r i l i b , u l a r bir 
vaqtda, odatda, bitta anker oraligMdan ik k in c h i a n k e r o r a l i g ‘ig a c h a
tortiladi. Bunda quyidagi talablar bajarilishi s h a r t:
• yerda oMkazgichlarni aylantirib c h i q a r i s h h a r a k a t l a n u v c h i
aravachadan amalga oshiriladi;
• o'tkazgichlarni poMat ilgak yoki tirsaklar o r q a l i b e v o s i t a a y l a n ­
tirib chiqarish yoki taranglashga ruxsat e tilm a y d i. M a n f i y h a r o r a t -
larda o‘tkazgichlarni aylantirib ch iqarishda u l a r n i n g m u z l a b , yerga 
yopishib qolishining oldini oluvchi ta d b irla r k o ‘z d a t u t i l i s h i lo z im .
0 ‘tkazgichlarni aylantirib c h iq arish d a a n i q l a n g a n d c f e k t l i j o y l a r
belgilanadi. Keyinchalik o ‘tkazgichlarni t a r a n g l a s h d a n o l d i n b u n d a y
joylar ta’mirlanadi. 0 ‘tkazgichlarni tik lash b o ‘y i c h a t a ’m i r q u y i d a g i
26

---

holatlarda amalga oshiriladi: aluminiy qatlamining 17 % gacha 
b o ‘lgan qismi shikastlanganda — simli bandajlarni q o ‘yish orqali;
34 % gacha b o ‘lgan qismi shikastlanganda — ta ’mir qisqichlarini 
montaj qilish orqali; 34 % dan ko‘p qismi shikastlanganda — yangi 
o ‘tkazgich b o ‘lagiga almashtirish orqali.