‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I oliy va ‘rta m a X s u s ta’l im vazirligi

Sovitish tiz'unlari va ularni ishlatish.
Moyli tra n sfo rm a to rla rd a
quyidagi sovitish tizimlari va shartli belgilashlar k o ‘zda tutilgan:
• bak ichida moy va tashqarida havo tabiiy sirkulatsiyalanuvchi 
moyli sovitish — M;
• moy tabiiy sirkulatsiyalanuvchi moyli p urkab sovitish — Д;
• moy majburiy sirkulatsiyalanuvchi moyli p u rk a b sovitish — 
ДС;
• moy va suv majburiy sirkulatsiyalanuvchi m oyli-suvli sovitish
- Ц.
Kichik quw atli (25 kVA dan oshm agan) m o y tabiiy sirkula­
tsiyalanuvchi moyli sovitishli tra n sfo rm ato rlar silliq bakli qilib 
ishlab chiqariladi. Bunday tra n sfo rm ato rlar b a k la r in in g sirtlari 
issiqlikni chiqarish uchun yetarlidir. T ra n s fo rm a to r la rn in g quv- 
vatlari ortib borishi bilan sovituvchi sirtlarning y u zalarin i s u n ’iy 
tarzda oshirish zarurati hosil boMadi. K onstruktiv y e c h im la r d a n
biri sovituvchi quvurlarga ega boMgan baklarning qoMlanilishidir.
PoMat quvurlar (oldindan egilgan) bakning dcvoriga nisbatan 
parallel holda vertikal joylashtiriladi va bakning ichki to m o n id a n
л
7.5-rasm.
Radiatorda moyning 
tabiiy sirkulatsiyalanish sxemasi 
(M tipidagi sovitish tizimi):
1
— transformatorning baki;
2 
— radiator; 
3
— yassi 
radiator krani.
p a y v a n d la n a d i . 1600 kV A g a c h a
q u w a t l i t r a n s f o r m a t o r l a r q u v u r l i
baklarga ega boMadi.
Quvvati 1600— 16000 kVA boM­
gan t r a n s f o r m a t o r l a r d a s o v itu v c h i 
quvurlarga ega boMgan t r a n s f o r m a -
to rla rd a g ig a n i s b a t a n a n c h a katta 
sovitish m ayd o n in i hosil qilish im - 
konini b e ru v c h i o s m a q u v u rli so- 
vitgichlarga (radiatorlarga) ega boM­
gan silliq b a k la r q o M lan ilad i. R a ­
diatorlarga ega boMgan tr a n s f o rm a ­
torlarda m oyning tabiiy sirkulatsiya­
lanish sxemasi 7 .5 -ra s m d a k o ‘rsatil- 
gan. H a r bir ra d ia to r o ‘z in in g pat- 
rubkasi bilan b a k n i n g p a t r u b k a l a -
riga tutashtiriluvchi m u sta q il tu g u n
sifatida ifodalanadi. P a tru b k a la rn in g
flaneslari orasida yassi k r a n la r o ‘r-
100

---

natiladi. Bu kranlar radiator rnoy bilan to ‘ldirilgan transformator- 
dan t a ’m ir u ch u n yechib olingan holatlarda qo'llaniladi. Radia- 
torlar yecliib olinganidan so‘ng kranlarga po ‘lat tiqinlar q o ‘yiladi.
Quvvati 16000 kVA dan katta bo ‘lgan transformatorlarda bak- 
ning perim etri zaruriy sondagi radiatorlarni osisli uchun yetarli 
boMmaydi. Bunday hollarda tabiiy sovitish o ‘rniga majburiy purkab 
sovitish q o ‘llanilib, unda radiatorlarning issiqlik uzatishi tabiiy 
sovitishdagiga nisbatan 40—50 % ga oshadi. Issiqlik uzatishning 
intensivligi sovituvchi havoning tezlanishi hisobiga ortadi. Purkash 
radiatorlarning titrashini kamaytirish maqsadida bakning dcvoriga 
m a h k a m la n g a n m axsus kronshteynlarda o ‘rnatiluvchi qanotli 
v e n tila to rla r y o rd a m id a (7.6-rasm ) amalga oshiriladi. Purkab 
sovitiluvchi transform atorlar nominal quw atning 50 % dan osh- 
magan yuklam alarda ham da moyning yuqori qatlamlarini harorati 
+55°C dan oshm agan taqdirda 50 % dan nominal quvvatgacha 
b o ‘lgan yuklam alarda purkashni uzgan holatda ishlashi mumkin.
7.6-rasm.
Radiatorga purkash uchun ventilatorlarning o'matilishi 
(D tipdagi sovitish tizimi):
I —
transformator bakining devori; 
2 —
ventilatorning motori; 
3 —
tirgak; 
4 —
kronshteyn.

---

Purkovchi ventilatorlar avariya tufayli t o ‘xtab q o lgan h o la td a
transform atom ing nominal yuklam a bilan ishlashiga a tr o f - m u h it 
havosining haroratiga bo g ‘liq h o ld a c h c k la n g a n vaqt d a v o m id a
ruxsat etiladi:
Havoning Iiarorati, °C 
— 15 
— 10 
0 
+ 1 0
+ 2 0
+ 3 0
Ruxsat etilgan ishlash
muddati, soat 
60 
40 
16 
10 
6 
4
T ransform atom ing n o m inalga n isb atan k atta y u k la m a bilan 
ishlashiga atrof-m uhitning haroratiga b o g ‘liq boM magan h o ld a fa­
qat purkovchi ventilator ulangan h o latd a ruxsat etiladi.
Purkovchi ventilatorni boshqarish, y a ’ni v e n tila to rla rn in g elektr 
motorlarni ulash va uzish q o ‘lda h a m d a a v to m a tik ta rz d a am alga 
oshiriladi. Purkashning avtom atik u lanishi T C — 100 te rm o m e trik
signalizatorining kontaktlari y o rd a m id a am alg a oshiriladi.
Ventilator motorlarini m o y n in g h a ro ra ti b o 'y i c h a a v to m a tik
ishga tushirish va t o ‘xtatish sxemasi t r a n s f o r m a to m in g toki n o m i ­
nal qiymatga erishganda purkashni ulash va n o m in a l t o k d a n pasay- 
ganda — uzish avtomatikasi bilan t o ‘ldiriladi.
80000 kVA quvvatdan b o sh lab , t r a n s f o r m a t o r va a v t o t r a n -
sformatorlarda purkab sovitish issiqlikni m e ’y o rid a olib c h iq ish n i 
t a ’minlay olmaydi. Bunday hollarda n aso slar va so v itg ic h larn in g
ventilatorlari yordamida moyni m ajburiy sirk u latsiy alo v ch i havoli- 
moyli sovitish tizimi q o ‘llaniladi (7 .7 -ra s m ). S o v itg ic h la r bir-biri