‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I oliy va ‘rta m a X s u s ta’l im vazirligi

7.7-rasm.
H avoli-m oyli sovitish tiz im in in g sxem asi ( D S tiz im i):
I —
bak; 
2
— sovitgich; 
3
— elektr nasosi; 
4
— sovitgichga h a v o p u r k o v c h i 
ventilatorlar; 5 — ad so rb filtr; 
6
— o q i m filtri.
102

---

bilan juftlangan kaloriferlardan 
iboratdir. War
quvur taxtalarga payvandlangan bir necha qato r 
quvurlardan ias(i-
kil topgan. Qizigan moy bakning yuqori qismidan elektr nasosi 
y o rd am id a olinadi va sovitgich orqali haydaladi. Sovitilgan moy 
bakning pastki qismiga qaytadi va konveksiyalanish tufayli yuqo- 
riga k o ‘c h ad i. U lkan tra n sfo rm a to rla rd a issiqlikning chiqarib 
yuborilishini t a ’minlash u chun m oyning transform ator ichidagi 
harakati tartibga solinadi: sovigan moy maxsus quvurlar orqali 
chulg‘a m la rn in g belgilangan qismlariga uzatiladi va natijada m oy­
ning sovituvchi kanallar b o ‘ylab tartibli sirkulatsiyasi hosil qili- 
nadi. C h u lg ‘a m lard a m oyning bunday yo ‘naltirilgan sirkulatsiya 
tizimi y an ad a samaralidir. S u n ’iy sovitish tizimiga ega b o i g a n
tra n s fo rm a to rla r m oyning uzatilishini yakunlanganligi va p ur- 
kovchi ventilato rn in g t o ‘xtab qolganligini k o ‘rsatuvchi signali- 
zatsiya u lan g an holda ishlatilishi shart.
S u n ’iy sovitish to ‘xtatib q o ‘yilgan vaziyatda transform ator yuk- 
lamasiz ishlab turgan b o ‘lsa ham uning sovitilishi t a ’minlanmaydi. 
S u n ’iy sovitish t o ‘xtatilgan holatda quvvati 250000 kVA gacha 
b o ‘lgan tra n sfo rm a to r, agar m oyning yuqori qatlamlaridagi haro- 
rat +80°C gacha yetm agan b o ‘lsa, nominal yuklama bilan 1 soat- 
g ach a qolishi m u m k in . Agar transform ator chegaraviy harorat 
+80°C bilan ishlagan holatda sovituvchi qurilm a ishdan chiq- 
qanda, u nom in al yuklama bilan 10 m inut davomida yoki salt 
holatda 30 m inutgacha ishlashi m umkin. Belgilangan m uddatning 
tugashi bilan trnsform ator uzilishi shart.
Sovitish tiz im in in g m otorlarini boshqarish avtom atik yoki 
q o ‘lda am alga oshirilishi mumkin. Avtomatik boshqarish sxemasi 
quyidagilarni t a ’minlaydi:
• tra n s fo rm a to r ta rm o q q a ulanganda sovitgichlarning asosiy 
guruhini ishga tushirish;
• yuklam a nom inalga yoki transformatordagi moyning harorati 
belgilangan qiym atga yetganda q o 'sh im ch a sovitgichni ishga tu - 
shirib, sovitish intensivligini oshirish;
• h a r q anday ishlab turgan sovitgich ishdan chiqqanda zaxi- 
radagisini ishga tushirish;
• kuchlanish yo'qolganda yoki u 85% dan tushib ketganda na- 
sos va ventilatorlarning motorlarini zaxiradagi ta ’m inotini ishga 
tushirish va, shuningdek, asosiy tarm oqda kuchlanish tiklanganda 
t a ’m in o tn i zaxiradan unga o ‘tkazish.
103

---

Butun sovitish tizimi va har bir sovitgich m o to r la r in i q o ‘lda 
boshqarish holati transformatorni ta rm o q q a u la s h d a n o ld in tashqi 
ko‘rik orqali tekshiriluvchi boshqaruv kalitlari y o r d a m i d a amalga 
oshiriladi.
Moy va sovituvchi suv majburiy sirkulatsiyalanuvchi moy-suvli 
sovitish tizimi eng samarali b o ‘lib, ish latish d a y u q o r i d a k o ‘rib 
o ‘tilgan moy su n ’iy sirkulatsiyalanuvchi tizim g a n is b a ta n n o q u - 
layroq hisoblanadi. Uning q o ‘llanilishi u c h u n k atta q u w a t l i suv 
bilan t a ’m in lash m an b ay i boMishi z a r u r l i g i d a n t a s h q a r i suv 
magistrallari, nasoslar va boshqa ap p raturalarni qish d a v rid a muz- 
lab qolishini b artaraf etish choralari k o ‘zda tu tilish i lo z im . B u n ­
day sovitish tizimi (7.8-rasm) bir yoki bir n e c h t a suvli m o y sovit- 
gichlar, ikki-uchta moy nasoslari, quvurlar, oMchash va him oyalash 
apparaturalaridan tashkil topgan. T ra n s fo rm a to r b a k in in g yuqori 
qismidan markazdan qochm a nasoslar y o rd a m id a h a y d alib , moy 
sovitgich orqali oMkaziluvchi issiq m oy u n d a sirkulatsiyalanuvchi 
suv yordamida sovitiladi va bakning pastki qism iga q aytariladi.
Moy nasoslari sovitgichda b o ‘shliqlar va y o riq lar p a y d o boMgan 
taqdirda suv so‘rilib kirishini b artaraf etish m a q s a d id a m oyning 
yo ‘nalishi b o ‘ylab moy sovitgichdan o ld in o ‘r n a t i la d i . U shbu 
maqsadda, shuningdek, moy sovitgichda m o y n in g b o sim i suvning 
bosimidan yuqori — 2 N / s m 2 dan kam boM magan d a ra ja d a tutib 
turiladi. Sovituvchi suv mavjud suv oMkazish tarm ogM dan olinadi 
yoki buning uchun maxsus nasoslar o ‘rnatiladi.