‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o liy va o rta m a X su s ta’lim vazirligi ‘rta m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

t 
t
 
m /sm en
о 
в
Bunda, Ts = 7 soat - sm ena davomiyligi;
T pz + T rp = 0 ,5 soat - sm ena boshi va oxiridagi tayyorgarlik
78

---

ishlariga sarflanadigan va ruxsat etilgan tanalluslar vaqti; t0 
= 7Г = °»083 
soat -
asosiy ish - 1 m etr skvajina burg‘ilash uchun
y b
sarflanadigan vaqt, tv = 0,05 soat - yordam chi ishlarga sarflana­
digan vaqt. Bunda Qb = 50 m /sm en.
Skvajinalar orasidagi va q ato r oralig‘idagi m asofalar 7,4 x 7,4 
b o lg a n d a 1 m skvajinadadan chiqadigan kon massasi 50 m3 ga 
teng b o ‘ladi. Qazib yuklash ishlari 3 sm enada olib borilishi va 
uning sutkalik hajmi Vsut = 15300 m3 ni tashkil etadi. Bu hajmni 
bajarish uchun 2 smenada 300 m skvajina buig‘ilash kerak bofladi, 
bunda
300
N b.,, = 2 5Q = 3 stanok
Burg‘ilash stanogi unumdorligini aniqlash uchun misollar
M
is
o
ll
a
r 
ta
rt
ib
ra
q
a
m
i
Sme
na 
d
a
v
o
m
iy
li
g
i,
so
a
t
Sm
ena
bo
shi 
va 
o
x
ir
id
a
g
i 
ta
y
y
o
rg
a
rl
ik
is
hl
ar
i 
v
a
q
ti
, 
so
a
t
A
so
si
y
v
a
y
o
rd
a
m
c
h
i 
o
p
e
ra
ts
iy
a
la
r 
v
a
q
ti
, 
so
a
t
1 
m 
sk
v
a
ji
n
a
d
a
n
c
h
iq
a
d
i­
ga
n 
ko
n 
m
a
ss
a
si
, 
m
3
Q
a
z
ib
-y
u
k
la
sh
is
h
la
ri
su
tk
ali
k
h
a
jm
i,
m
3
S
u
tk
a
d
a
g
i 
b
u
rg
'f
la
sh
h
a
jm
i,
m
S
m
e
n
a
la
r 
so
n
i
Tp-z
T rp
to
tv
1
8
0,3
0,2
0,08
0,06
40
15000
375
2
2
7
0,2
0,15
0,09
0,07
60
20000
333
2
3
8
0,4
0,2
0,1
0,08
50
12000
240
1
4
7
0,3
0,2
0,07
0,04
45
15400
300
2
79

---

08
Vi
4^
u>
14) -
Misollar tartib raqami
E
S
h
-
8
/6
0
m
<
9
U>
Vi
1
Vi
E
K
G
-
12
,5
E
K
G
-5
Ekskavator rusumi
СУЗ
U)
Vi
V
i
1
2
,5
VI
C ho'm ich sig‘imi, m 3
Vi
40
ON
ON
5
8
,2
U)
X
1
k
>
Ы
Sikl davomiyligi, sek
0
,5
5
О
ON
p
ON
VI
0
,7
5
©
X
Ekskavatsiya koeffitsiyenti, Ke
о
" - j
О
Vi
О
GO
p
X
p
X
Vi
Yordamchi operatsiyalami 
hisobga oluvchi koeffitsiyent 
Kz
b J
X
X
X
X
Smena davomiyligi, soat
Ю
u> UJ
U) Ы
Smenalar soni,
ttim
lO
о
tv>
X
о
1ч)
CO
Vl
to
NO
о
to
X
©
Yillik ish kunlari
о
о
ON
Vi
0
,6
5
©
O
n
0
,6
5
Vaqt bo'yicha foydali 
koeffitsiyent, Kp.e.
UJ
о
4^
О
Ы
4^.
X
to
Yillik ish hajmi, 
mln.m3
M
o
st
a
q
fl 
is
h
la
sh
 
uc
hu
n 
m
is
o
lla
r

---

M ustaqil ishlash uchun m isollar
Mi sol 
tartib 
raqami
Qo'llanm adagi
m exanizatsiya
vositalan
Ag'darm a 
pog'onasi 
balandligi 
ha, m
Ekskavatom ing 
chiziqh 
parametrlari, m
A g'darm a 
tupigi 
uzunligi, 
La, m
Ekskavator 
parametri an da 
n foydalanish 
koeffitsiyenti, 
Kp
A g‘dannada
jinslam ing
qarshiligi
k o 'p d iish
koeffitsiyenti,
Ka.k
Rch
R r
1
T em iiyo1!
trausporti,
EKG-5
15
11,2
13,6
1400
0,85
1,2
2
T em iiyo‘1 
transporti, 
EKG-12.V
20
14,8
19,9
1600
0,9
1,1
3
T em iiyo‘1 
transporti, 
EVG-15
20
20,5
37,8
2000
0,8
1,2

---

2-m asala. G ‘rtacha qalinlikka ega bo'lgan jinslar b o ‘yicha 
qoplam a jinslarni E K G 8i rusumli ekskavator bilan qazishda 
ekskavatorlar sonini aniqlash.
Berilgan: Q oplam a jinslar hajm i V = 15000000 m 3/y il; 
ekskavatsiyalash koeffitsiyenti Ke = 0,65, sikl davomiyligi T ts =
37,5 sek; Kz = 0,85 - yordam chi operatsiyalam i hisobga oluvchi 
kavjoy (zaboy) koeffitsiyenti.
Yechish: 1. Ekskavator texnik unumdorligini aniqlaymiz
bunda, E - ekskavator c h o ‘m ichi sig'im i - 
8 
m 3; Ke - 
ekskavatsiyalash koeffitsiyenti; K, - kayjoy koeffitsiyenti.
Q m
=
- • 0,65 ■ 0,85 = 4 2 4 ,3
т ъ I soat
37,5
2 .
Ekskavatom ing sm enalik ekspluatatsion unum dorligini 
aniqlaymiz:
Q c.sm = Q m ’ T sm * Қ с ; 
bunda, T sra - sm ena davomiyligi, 8 soat; K jC - ekskavator 
ishidan vaqt bo ‘yicha foydalanish koeffitsiyenti, 
0 ,6 5 .
Qesm =
4 2 4 ,3
• 
8 
• 
0 ,6 5
=
2 2 0 6
m 3/sm ena.;
3.
Ekskavatoming yillik unumdorligini aniqlaymiz
Qc.y. 
Q e .sm
^ s m »
bunda, N g - ekskavatoming bir yildagi ishlash kunlari - 
2 8 0 ; 
nsm - sutkadagi sm enalar soni - 
3.
Q c 
v = 2 2 0 6 . • 2 8 0 • 3 = 1 8 5 3 0 0 0
m 3/yil
4.
Ekskavatorlar sonini aniqlaymiz
N c r =
1 5 0 0 0 0 0 0 : 1 8 5 3 0 0 0 0 = 8 
ta ekskavator
82

---

3. Masala. Temiiyo4! transporti va mexanik cho‘michli ekskavator 
yordamida ag‘darm a hosil qilinganda temiryo‘lni surilish qadamini 
va ag‘darm a tupigi qabul qilish qobiliyatini aniqlash.
Berilgan:
A g‘darm a tupigi uzunligi L0 = 1500 m , ag‘darm a pog'onasi 
balandligi h 0 = 20 m;
K,, = 0.85 + 0,9 - ekskavatom ing chiziqli param etrlaridan 
foydalanishni hisobga olish koeffitsiyenti;
K ro = 1,1 -h 1,2 - jin s la rn i a g 'd a rm a d a q o ‘sh im c h a
maydalanishini hisobga oluvchi koeffitsiyent;
A
q
- ag'darm a tem iryo'lini surilish qadami;
EK G - 8i ekskavatori yordamida ag‘darm a hosil qilinadi.
Yechish: 1 T em iiyo'Ini surilish qadam ini aniqlaymiz
A* = (Қ „ + Қ ) • Қ ,
b u n d a , Қ .ь va Rr - e k sk av ato m in g q azish va yuklash 
radiuslari, Қ .ь = 11,9; Rr = 16,3;
A
q
= (11,9 + 16,3) -0 ,9 = 25,4 m.
2. 
Ag'darma tupigining qoplama jinslarni qabul qilish qobiliyatini 
aniqlaymiz
V0.t. = h0 -A0 * L0/K ,0.
2 0 -2 5 ,4 1500 
, , . , лл
3
V = --------------------- = 6 6 2 6 0 0
m
V° L 
1,15
4. M asala. Balandligi hp = 15 m p o g 'o n an i ekskavator bilan 
temiryo'l transporti va buig'ilab-portlatish ishlarini qo'llab qazishda 
pog'ona ishchi maydoni kengligi hisoblansin.
Berilgan: burg'ilash kirm asi kengligi V = 8 m; portlatilgan 
jinslar yoyilmasi balandligi Қ.0 = 13 m; ikki yo'llik tem iiyo1 Ining 
kengligi T = 10 m; p o g 'o n a ustki qirrasidan m um kin bo'lgan 
o'pirilish o'rlasidagi xavfsiz masofa 
Z
= 2.0 m ; ishchi pog'onaning
83

---

qiyalik burchagi a = 60°; pog'onaning tuig‘unlik burchagi у = 45°; 
jinslam ing ko'pchish koeffitsiyenti Kk = 1,3.
Yechish: 1. Kon jinsi yoyilmasi kengligi ni aniqlaymiz: 
e = (2K, . ^ - 1 ) B = (2 U ~ - 1 ) - 8 = 12 m
2. 0 ‘pirilish prizmasi kengligini hisoblaymiz
s = hp(stg y- stg a) = 15 (stg 450- stg 600) = 6,3 m.
3. Ishchi maydonning minimal kengligi
L = V + *> + Z + T + S = 8 + 12 2 + 10 + 6,3 = 38,3 m.