‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o liy va o rta m a X su s ta’lim vazirligi ‘rta m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

Nazorat uchun savollar
1. Karyer (razrez)larda kon jinslarini qazishga tayyorlashning 
qanaqa usullarini bilasiz va ular qanday sharoitlarda qo‘llanadi?
2. Jinslarni portlatib buzish usullarini chizma orqali tushun­
tiring.
3. H o z ird a q an d ay b u rg ‘ilash sta n o k la ri sk v ajin alam i 
burg‘ilashda qo‘llanilmoqda?
4. Portlatish ishlarini olib borishda portlovchi modda sifatida 
qanday PM lar qollaniladi?
5. Portlovchi moddalarni karyerga tashib keltirish va skvajina- 
larni zaryadlash qanday zaryadlash m ashinalari yordam ida 
bajariladi?
6. Karyer (razrez)larda nogabaritlami qayta maydalash jara­
yoni nima deb ataladi?
3-mavzu. Karyerda portlatish ishlari
Karyerda portlatish ishlari sifatiga qo'yiladigan texnologik
talablar. 
Karyerlarda bajariladigan kon ishlari turli sharoitlarda 
olib borilishi tufayli m uhofazalanm agan sochm a donador, suvga
19

---

to kydirilgan va kukunsim on am m iak silitrali PM lam ing keng 
assortim entidan foydalaniladi. Skvajinalami portlatishda sochm a 
donador PM lar (gram m onitlar. granulitlar, igdanitlar) dan 
foydalaniladi. Konstruksiyasi bo'yicha skvajina zaryadlari yaxlit va 
tarqoq bo ‘lishi m um kin (5-rasm). Skvajina ostki qismiga joylash­
tirilgan yaxlit PM zaryadi portlatilganda. asosan pog'onaning past Id 
qismiga ta 's ir k o ‘rsatadi. Shuning uch un yaxlit zaryadlarni 
portlatganda (ayniqsa qiyirt m aydalanadigan qattiq jinslarni 
portlatganda) nogabarit lar hosil b o ‘ladi. Skvajinada tarqoq jo y ­
lashtirilgan zaryad portlatilganda yaxlit zaryad portlatilgandagiga 
nisbatan jinslam ing bir tekis va sifatli maydalanishiga erishiladi.
5-rasm.
Skvajina zaryadlari: a) sidiig‘a joylashtirilgan; b) tarqoq 
joylashtirilgan.
Skvajina PM zaryadining massasi quyidagi ifoda orqali 
aniqlanadi.
bunda q - PM solishtirm a sarfi, k g /m 3, V n-zaryad bilan 
portlatiladigan jins hajmi, m 3.
Portlovchi m odda solishtirma sarfi jinslam ing portlovchanligi 
va maydalanish darajasiga bogkliq boklib, uning miqdori karyerlarda
0.15+1,9 kg /m 3 va undan ham kokproqni tashkil etadi.
Q attiq qoyasim on va yarim qoyasimon jinslarni qazib olishda 
burgkilab - portlatish ishlari karyerda bajariladigan qazib-yuklash.
a
L
b
Q.3 = q v n, kg
20

---

tashish, mexanik usulda jinslarni maydalash jarayonlarini samarali 
va xavfsiz olib borishga ta ’sir etadi.